Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne Pojezierze: Różnice pomiędzy wersjami

Z LEKSYKON KULTURY WARMII I MAZUR
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
 
Linia 71: Linia 71:
  
 
W 2019 r. Stowarzyszenie zmieniło siedzibę na lokal przy ul. Kołłątaja 2.<ref>https://www.olsztyn24.com/news/34182-rozpoczal-sie-nowy-etap-w-historii-ssk-pojezierze.html</ref>
 
W 2019 r. Stowarzyszenie zmieniło siedzibę na lokal przy ul. Kołłątaja 2.<ref>https://www.olsztyn24.com/news/34182-rozpoczal-sie-nowy-etap-w-historii-ssk-pojezierze.html</ref>
 +
 +
7 lipca 2022 roku, po ciężkiej chorobie odszedł Marian Sawicki – społecznik, człowiek kultury, aktywny członek SS-K „Pojezierze”.<ref>http://sskpojezierze.olsztyn.pl/zmarl-dzialacz-stowarzyszenia-marian-sawicki/</ref>
  
 
==Odziały Stowarzyszenia==
 
==Odziały Stowarzyszenia==

Aktualna wersja na dzień 09:24, 11 lip 2022


Źródło: http://sskpojezierze.olsztyn.pl
Logo Stowarzyszenia
Źródło: Archiwum Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie
Piętro budynku przy ul. Okopowej 15 jest siedzibą Stowarzyszenia "Pojezierze" od 1973 r.
Źródło: Archiwum Andrzeja Cieślaka

Olsztyńskie stowarzyszenie promujące dziedzictwo kulturowe regionu, lokalne tradycje, kształtowanie i utrwalanie tożsamości regionalnej oraz upowszechnianie wiedzy o regionie Warmii i Mazur.

Założenie i dynamiczny rozwój instytucji - 1956 - 1967

Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne "Pojezierze" zostało powołane 27 listopada 1956 r. w Olsztynie podczas zebrania dziennikarzy, nauczycieli, ekonomistów, działaczy społecznych, ludzi kultury i artystów, m.in. Henryka Święcickiego (przewodniczył obradom), Andrzeja Wakara, Władysława Ogrodzińskiego, Waltera Późnego, Hieronima Skurpskiego, Bohdana Wilamowskiego i innych. Stowarzyszenie miało być właścicielem i wydawcą magazynu ilustrowanego ziem północnych. Wybrano tytuł "Panorama Północy". Rok 1956 to czas zakończenia stalinizmu, a na fali "odnowy" miała dokonać się rehabilitacja Warmiaków i Mazurów - "podejrzanych" wcześniej grup etniczych. Instytucja "Pojezierza" miała aktywizować kulturę i gospodarkę regionu, włączyć ludność miejscową i napływową w nurt życia społecznego i kulturalnego.

Walne zebranie w 1962 r. Od lewej: Hieronim Skurpski, M.W.Saciłowski, Władysław Ogrodziński, Henryk Święcicki
Źródło: J. Sikorski, "Pojezierze" : czasy i ludzie.

Prezesem Stowarzyszenia został Hieronim Skurpski, wiceprezesem Gerard Skok, a sekretarzem Henryk Panas.

Stowarzyszenie "Pojezierze" powołało liczne oddziały w województwie olsztyńskim i w innych regionach Polski. Oddziały te wywarły niemały wpływ na życie kulturalne, były inicjatorami nowych lokalnych instytucji takich jak: Towarzystwo Miłośników Olsztyna, Towarzystwo Miłośników Fromborka, Regionalne Towarzystwo Przyjaciół Kultury Ludowej i Zabytków Historii w Olsztynku czy Towarzystwo Miłośników Ziemi Ostródzkiej "Grunwald".

Statut organizacji został zarejestrowany dopiero 26 marca 1957 r. Władze PRL, mimo deklarowanej przez Stowarzyszenie lojalności wobec pryncypiów ustrojowych i przynależności do PZPR założycieli (poza Władysławem Ogrodzińskim), doszukiwały się ukrytej, prawdziwej intencji założenia stowarzyszenia. Już w miesiąc po zatwierdzeniu statutu do "Pojezierza" przysłano kontrolę.

W 1957 r. opracowywano program "Pojezierza", utworzono redakcję nowego dziennika "Panorama Północy". Redaktorem naczelnym został Henryk Święcicki. Zastępcą redaktora naczelnego został Bohdan Kurowski. Pierwszy numer ukazał się 4 sierpnia 1957 r. w nakładzie 50 tys. egzemplarzy.

W 1957 r. "Pojezierze" zapoczątkowało własną działalność wydawniczą. Zaczęły ukazywać się "Kalendarze Warmii i Mazur" pod redakcją Andrzeja Wakara. Ukazywały się do 1960 r. W 1958 r. wydano szkice historyczne w 8 tys. egzemplarzy. Nosiły one tytuł "Z dziejów Warmii i Mazur".

W tym samym czasie pod opiekę "Pojezierza" oddano opustoszałe i zagrożone wówczas dewastacją zamki: w Lidzbarku Warmińskim, Reszlu i Giżycku. W 1958 r. Zamek w Giżycku zaadoptowano na hotel, pozostałe zamki przygotowano do działalności wystawienniczej. W 1958 r. odbyła się pierwsza, a zarazem duża wystawa na Zamku w Lidzbarku Warmińskim.

1 grudnia 1958 r. Ministerstwo Kultury i Sztuki udzieliło Stowarzyszeniu koncesji na prowadzenie działalności poligraficznej. W szybkim tempie utworzono własną drukarnię przy ulicy Staromiejskiej 2/5. Zakłady Graficzne SS-K "Pojezierze" uruchomiono w styczniu 1959 r. Krąg członkowski Stowarzyszenia stale się poszerzał - zapisywali się nauczyciele, naukowcy, literaci i dziennikarze. W czerwcu 1959 r. podjęto uchwałę "o rozbudowie bazy członkowskiej". Oznaczało to budowę nowych oddziałów Stowarzyszenia w terenie. W listopadzie 1959 r. powstał oddział w Bartoszycach. Miał być przyjęty za wzorcowy - odbiło się to w wysokim dofinansowaniu. 1 grudnia 1959 r. nowy oddział przejął od Komitetu Powiatowego PZPR podupadający dwutygodnik "Nowiny Północne". Prezesem Oddziału został Szczepan Styranowski. W przyziemiach lidzbarskiego zamku został uruchomiony klub. Cieszył się dużym zainteresowaniem. Organizowano również imprezy, m.in. "Dzień Ignacego" (31 lipca) nawiązujący do tradycji biskupa Ignacego Krasickiego.

Budynek Miejskiej Rady Narodowej w Olsztynie przy ul. Warszawskiej 14. Tu odbyło się walne zebranie 1 października 1969 r.
Źródło: J. Sikorski, "Pojezierze" : czasy i ludzie.

Około 1960 r. z "Pojezierzem" związała się Barbara Hulanicka - artystka specjalizująca się w tkactwie artystycznym. Rekonstruowała dywany mazurskie i warmińskie. Na Zamku Reszelskim założyła z pomocą Stowarzyszenia Ośrodek Twórczości Ludowej. Skupiające się wokół zamku środowisko inteligenckie rozwinęło w 1961 r. kolejny Oddział Stowarzyszenia. Obok pracowni Barbary Hulanickiej na zamku działał we własnej pracowni poeta i twórca ludowy Józef Borys. Produkował wyroby pamiątkarskie z motywami regionalnymi.

1 października 1960 r. utworzono w ramach Stowarzyszenia Dział Programowy. Dyrekcję Działu objął Władysław Ogrodziński, były kierownik Wydziału Kultury PWRN. Rozpoczął publikowanie biuletynu informacyjnego "Komunikat Zarządu Głównego SS-K Pojezierze". Ukazywał się on do 1968 r. Kontynuacją było czasopismo "Pojezierze" wydawane w latach 1969-1973.

Sława prężnie funkcjonującego "Pojezierza" rozchodziła się na resztę kraju. Była to unikalna w skali całej PRL działalność. Władze nie reagowały z entuzjazmem na niezależną instytucję. Zmuszone były jednak tolerować legalnie zarejestrowane Stowarzyszenie. Nie oznaczało to jednak braku szykan. Atak nastąpił na początku 1961 r. 27 lutego Sekretariat KC PZPR przekazał gazetę "Panorama Północy" instytucji RSW Prasa. 1 kwietnia 1961 r. RSW Prasa przejęło gazetę jako swoją własność. Formalnie zagwarantowane dotacje dla Stowarzyszenia z tego tytułu były niewielkie - w niższej wysokości od żądanego przez "Pojezierze". W 1965 r. zupełnie ustały. Tygodnik uległ likwidacji w 1981 r. Miesięcznik "Warmia i Mazury" był natomiast deficytowy. Wobec braku dotacji 1 stycznia 1967 r. koncern RSW przejął również ten tytuł.

W 1961 r. na skutek umyślnych restrykcji finansowych władz działalność hotelarska w giżyckim zamku stała się nieopłacalna. Zamek sprzedano przedsiębiorstwu państwowemu "Warszawa-Olsztyn". W tym samym roku powołano w Lidzbarku Warmińskim Muzeum Warmińskie. Bezpośredni nadzór nad placówką sprawował Władysław Ogrodziński. Szykany nie ustawały. Władze umniejszały w mediach rolę "Pojezierza" w doprowadzeniu miejsca do świetności starając się doprowadzić do zakupienia zamku przez Muzeum Narodowe zamiast przez Stowarzyszenie (3 czerwca 1961 r. dyrektor Lorentz w towarzystwie miejscowych i wojewódzkich notabli nie wspomniał o Stowarzyszeniu i jego pracach - wszelkie zasługi przypisał Muzeum Narodowemu). 1 stycznia 1963 r. zamek przekazano Muzeum Mazurskiemu w Olsztynie. W konsekwencji upadł najaktywniejszy Oddział "Pojezierza". W tym samym czasie 26 stycznia 1963 r. w Reszlu Stowarzyszenie powołało Galerię Sztuki Współczesnej Warmii i Mazur.

12 lutego 1963 r. na skutek trudności finansowych sprzedano Zakłady Graficzne Stowarzyszenia. 26 marca 1963 r. otwarto placówkę naukowo-badawczą przy ówczesnej Alei Zwycięstwa 32. Na jej czele stanął historyk Wojciech Wrzesiński. Celem statutowym instytucji było "popieranie i organizowanie działalności naukowej w zakresie nauk humanistycznych i ekonomiczno-społecznych na obszarze Polski północno-wschodniej, ze szczególnym uwzględnieniem Warmii i Mazur". Placówka usamodzielniła się tworząc Ośrodek Badań Naukowych w Olsztynie.

Okres podporządkowania partii od 1967

1 stycznia 1967 r. decyzją władz Stowarzyszenie "Pojezierze" miało otrzymywać stałą dotację z budżetu Wydziału Kultury PWRN. Przez to utraciło samodzielność finansową. Był to cios w niezależność instytucji. Została zaprowadzona dyspozycyjność wobec władz. W nowej roli "Pojezierze" zorganizowało 17-18 marca 1967 r. Krajowy Zjazd Regionalnych Towarzystw Kultury.

15 czerwca 1969 r. na stanowisku prezesa zasiadł Bohdan Kurowski. Zastąpił on Hieronima Skurpskiego. Nowy prezes zorganizował zjazd przedstawicieli wszystkich towarzystw lokalnych 26 kwietnia 1970 r. w Olsztynie. Powołano wtedy Federację Towarzystw Regionalnych.

Działacze "Pojezierza" na Starym Mieście w Olsztynie podczas prac nad nową siedzibą, początek lat 70.
Źródło: J. Sikorski, "Pojezierze" : czasy i ludzie.

W latach 1969-1973 funkcję sekretarza Zarządu Głównego "Pojezierza" pełnił Mieczysław Jackiewicz. Nawiązał on współpracę z Polonią w Czechosłowacji i Wielkiej Brytanii. W konsekwencji SS-K "Pojezierze" zostało przyjęte na członka zbiorowego Towarzystwa Łączności z Polonią Zagraniczną "Polonia". Kurowski z Jackiewiczem zainicjowali również budowę Planetarium Lotów Kosmicznych w Olsztynie dla uczczenia 500. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika. We współpracy z MSZ prezentowano na całym świecie wystawę "Warmia ziemia Kopernika" z folderem w wielu językach.

W 1973 r. "Pojezierze" otrzymało ruiny zabytkowej baszty, które zaadoptowano na nową siedzibę przy ul. Okopowej 15.

W 1975 r. Stowarzyszenie było gospodarzem wyjazdowego posiedzenia Rady Stowarzyszeń Regionalnych przy Ministrze Kultury i Sztuki. 26 lipca 1975 r. otrzymało Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski z rąk sekretarza KC PZPR Wincentego Kraśki. Uroczystość odbyła się w Salach Kopernikowskich Zamku Olsztyńskiego.

Spotkanie działaczy "Pojezierza" w 2005 r. w dwudziestą rocznicę śmierci Henryka Święcickiego. Od prawej w pierwszym rzędzie: Maria Święcicka, za nią Jerzy Sikorski, Władysław Ogrodziński, Irena Modrzejewska, za nią Bohdan Dzitko
Źródło: J. Sikorski, "Pojezierze" : czasy i ludzie.

Lata 70., mimo wielu sukcesów i niegasnącej sławy Stowarzyszenia w Polsce, odznaczały się znaczącymi naciskami partii w obsadzie personalnej i stałym próbom rządzenia przez opanowane przez nią prezydium uzurpujące sobie kompetencje należące statutowo do Zarządu. Jedną z takich pozastatutowych decyzji było zlikwidowanie Interdyscyplinarnej Placówki Twórczo-Badawczej "Pracownia" działającej w obrębie "Pojezierza". "Pracownię" przejął Wojewódzki Dom Kultury w Olsztynie. Wyłoniły się z niej dwie znaczące w życiu społecznym i kulturalnym regionu organizacje: Teatr Wiejski "Węgajty" i Stowarzyszenie "Tratwa".

6 lutego 1981 r. w klimacie konfliktu personalnego na tle odwołania przez dyrektora Wydawnictwa "Pojezierza" Andrzeja Wakara jego zastępczyni Swietłany Krukowej ustąpił ze stanowiska prezes Kurowski. Podobnie odeszli Wiktor Marek Leyk i Aleksander Wołos.

Kolejną wymuszoną nieprawomocną decyzją prezydium było przystąpienie "Pojezierza" w 1982 r. do Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego stworzonego przez władze PRL w okresie stanu wojennego.

Walka o niezależność w latach 80.

W latach 80., po stanie wojennym, Stowarzyszenie podjęło próby usamodzielnienia się od decydentów partyjnych. 4 grudnia 1983 r. wybrano nowe władze, w których nie znalazł się ani jeden przedstawiciel z nadania partii. Na walnym zjeździe 6 grudnia 1986 r. uchwalono znaczące zmiany statutowe. Wprowadzały bowiem demokrację w wewnętrznym funkcjonowaniu Stowarzyszenia. Chroniły również przed niechcianymi wpływami z zewnątrz. Nowy statut zarejestrowano dopiero 13 października 1987 r. po staraniach prawnika związku Bohdana Dzitko. Rejestracje wstrzymywał sprzeciw Wydziału Społeczno-Administracyjnego Urzędu Wojewódzkiego w Olsztynie, który próbował narzucić własną wersję statutu. Pełna swoboda wypowiedzi zapanowała 15 kwietnia 1989 r. kiedy to nowy prezes Jerzy Sikorski przybliżył bezprawność decyzji politycznych, pozbawienia "Pojezierza" dorobku, samodzielności i samorządności.

Działalność po transformacji ustrojowej

Szok cenowy, który przyniósł rok 1989, zachwiał pozycją finansową należącego do Stowarzyszenia Wydawnictwa. Nastąpiło bankructwo, a w 1992 r. likwidacja. Spłaty długów trwały aż do końca lat 90. Oddziały terenowe Stowarzyszenia radziły sobie ze zmiennym szczęściem mimo ustania państwowych dotacji. Nie nastąpiło jednak przewidywane wówczas masowe zamykanie działalności.

W 1992 r. Zamek w Reszlu przejęło lokalne stowarzyszenie.

W 1999 r. prezesem Stowarzyszenia został olsztyński wydawca, wieloletni dyrektor Radia Olsztyn Bronisław Sałuda.

Ważną formą działalności „Pojezierza” pozostaje do dziś patronat nad twórczością nieprofesjonalną w dziedzinie kultury, ale także sprawowanie opieki nad chórem „Collegium Baccalarum” prowadzonym przez dr Agatę Wilińską (w 2013 r. chór obchodził 25-lecie istnienia). Stowarzyszenie posiada wiele autonomicznie działających oddziałów w Olsztynie i okolicach, wśród nich Oddział w Dobrym Mieście z siedzibą w okazałej baszcie gotyckiej oraz Oddział w Barczewie prowadzący działalność kulturalną w zabytkowej synagodze, będącej własnością stowarzyszenia. Zarząd Główny mieści się we własnej siedzibie przy ul. Okopowej 15 w Olsztynie, gdzie znajduje się także galeria sztuki im. Hieronima Skurpskiego.

W 2019 r. Stowarzyszenie zmieniło siedzibę na lokal przy ul. Kołłątaja 2.[1]

7 lipca 2022 roku, po ciężkiej chorobie odszedł Marian Sawicki – społecznik, człowiek kultury, aktywny członek SS-K „Pojezierze”.[2]

Odziały Stowarzyszenia

  1. Oddział w Barczewie - od 30 września 1980 r.
  2. Oddział w Bartoszycach - od 11 listopada 1959 r. do 1963 r.
  3. Oddział w Bęsi - od 9 listopada 1966 r.
  4. Oddział w Białymstoku - od 5 grudnia 1960 r. do 30 marca 1962 r.
  5. Oddział w Biedaszkach pod Kętrzynem - od 3 grudnia 1979 r. do początku lat 90.
  6. Oddział w Biskupcu - od 12 listopada 1976 r. do 9 września 2000 r.
  7. Oddział w Bisztynku - od 1989 r. do 1990 r.
  8. Oddział w Dobrym Mieście - od 1 października 1969 r.
  9. Oddział w Elblągu - od 3 grudnia 1963 r. do 22 listopada 1968 r.
  10. Oddział w Galinach koło Bartoszyc - od 21 listopada 1982 r. do 1991 r.
  11. Oddział w Gietrzwałdzie - od początku lat 90. do 23 sierpnia 1997 r.
  12. Oddział w Iławie - od 1975 r. do 29 marca 2003 r.
  13. Oddział w Jedwabnie - od 12 maja 1988 r. do 9 września 2000 r.
  14. Oddział w Karolewie koło Kętrzyna - od 17 października 1975 r. do 1990 r.
  15. Oddział w Kisielicach - od 14 grudnia 1964 r. do 11 kwietnia 1967 r.
  16. Oddział w Kolnie - od 1986 r. do 1990 r.
  17. Oddział w Koszalinie - od 17 lutego 1960 r. do marca 1962 r.
  18. Oddział w Lidzbarku Warmińskim - od 23 listopada 1960 r. do 1971 r.
  19. Oddział w Lubawie - od 7 grudnia 1978 r. do początku lat 90.
  20. Oddział w Łąkorzu koło Biskupca Pomorskiego - od 25 czerwca 1972 r. do początku lat 90.
  21. Oddział w Mikołajkach - od 26 listopada 1969 r. do 3 listopada 1971 r.
  22. Oddział w Młynarach - od 8 maja 1962 r. do 27 lutego 1971 r.
  23. Oddział w Mrągowie - od 22 października 1966 r. do 1970 r.
  24. Oddział w Nidzicy - od 24 maja 1968 r. do 3 maja 1974 r.
  25. Oddział I w Olsztynie - od 29 stycznia 1962 r.
  26. Oddział II w Olsztynie - od 14 kwietnia 1990 r.
  27. Oddział III w Olsztynie - od 21 listopada 1990 r. do 23 sierpnia 1997 r., od 6 marca 1999 r. do 29 marca 2003 r.
  28. Oddział IV w Olsztynie (chór Collegium Baccalarum) - od marca 1993 r.
  29. Oddział V w Olsztynie (Zespół Czerwony Tulipan) - od 1995 r. do 29 marca 2003 r.
  30. Oddział VI w Olsztynie (Zespół Pieśni i Tańca „Warmia”) - od 1995 r. do 23 sierpnia 1997 r.
  31. Oddział VII w Olsztynie - od 1995 r. do 2001 r.
  32. Oddział VIII w Olsztynie (chór Bel Canto) - od 22 czerwca 1996 r. do 2001 r.
  33. Oddział IX w Olsztynie - od 19 kwietnia 1997 r.
  34. Oddział w Olsztynku - od 21 lutego 1964 r. do 9 września 2000 r.
  35. Oddział w Ornecie - od 18 listopada 1966 r. do 1991 r.
  36. Oddział w Pasłęku - od 9 maja 1963 r. do początku lat 90.
  37. Oddział w Pasymiu - od 12 listopada 1965 r. do 16 czerwca 1970 r.
  38. Oddział w Prabutach - od 23 lutego 1965 r.
  39. Oddział w Reszlu - od 18 października 1961 r. do 9 września 1995 r.
  40. Oddział w Rudzienicach - od 19 grudnia 1976 r. do 9 września 1995 r.
  41. Oddział w Rynie - od 7 grudnia 1975 r. do 9 marca 2002 r.
  42. Oddział w Sorkwitach - od 1979 r. do stanu wojennego
  43. Oddział w Stębarku - od 19 marca 1964 r. do 2 grudnia 1966 r.
  44. Oddział w Zalewie - od 20 lutego 1965 r. do 29 marca 1973 r.

Zarząd Stowarzyszenia

  • Główna Komisja Rewizyjna
    • Ewa Krystosik
    • Dorota Roman
    • Tadeusz Zbyrowski

Zobacz też

Multimedia

Bibliografia

  1. "Pojezierze" : czasy i ludzie, praca zbiorowa pod red. Jerzego Sikorskiego - Olsztyn, 2006.
  2. http://sskpojezierze.olsztyn.pl/

Przypisy

<references>
  1. ↑ https://www.olsztyn24.com/news/34182-rozpoczal-sie-nowy-etap-w-historii-ssk-pojezierze.html
  2. ↑ http://sskpojezierze.olsztyn.pl/zmarl-dzialacz-stowarzyszenia-marian-sawicki/
Źródło: „http://leksykonkultury.ceik.eu/index.php?title=Stowarzyszenie_Społeczno-Kulturalne_Pojezierze&oldid=81898”