Słowo na Warmii i Mazurach

Źródło: zbiory WBP w Olsztynie

Źródło: zbiory WBP w Olsztynie

Źródło: zbiory WBP w Olsztynie

Olsztyński dodatek niedzielny do „Słowa Powszechnego”, ukazujący się w latach 1952-1982.

Historia

Założycielami „Słowa na Warmii i Mazurach” byli: Władysław Gębik, Wojciech Kętrzyński (wnuk), Michał Lengowski, Fryderyk Leyk, Teofil Ruczyński, Marta Sendrowska, Alojzy Śliwa, Tadeusz Stępowski, Leon Wernic, Włodzimierz Wnuk, Maria Zientara-Malewska oraz Kazimierz Piekut. Pierwszy numer pisma ukazał się 20 grudnia 1952 r. w okresie niedostrzegania przez ówczesną władzę spraw i problemów ludności rodzimej z byłych Prus Wschodnich oraz ocalałych, przedwojennych działaczy polskich na Powiślu, Warmii i Mazurach. Dodatek miał przede wszystkim integrować ludność rodzimą z napływową. Innym, równie ważnym zadaniem „Słowa na Warmii i Mazurach” była edukacja historyczna – stąd obecność publicystyki dotyczącej historii i tradycji regionu na łamach pisma. Do 1955 r. „Słowo” było jedynym pismem popularyzującym przeszłość regionu (wiosną 1955 r. zaczęto wydawać „Mazury i Warmię”). Twórcy „Słowa” świadomie nawiązywali do tradycji przedwojennej działalności wydawców „Gazety Olsztyńskiej” – pismo było postrzegane jako organ ludności rodzimej i kontynuacja „Gazety Olsztyńskiej”. Nakład „Słowa na Warmii i Mazurach” wahał się od 7000 do 10000 egzemplarzy.
Redakcja „Słowa” była inspiratorem i organizatorem konkursów (również literackich), jubileuszów działaczy i pisarzy regionalnych oraz innych akcji społecznych i kulturalnych. Już po kilku miesiącach pracy ogłoszono konkurs „Wczoraj i dziś na Warmii i Mazurach”, adresowany do ludności rodzimej. Celem konkursu było ukazanie walki o polskość prowadzonej przez zwykłych ludzi. Napłynęło około 90 wypowiedzi. Z okazji 10-lecia „Słowa” zorganizowano szereg konkursów dotyczących współczesności:

• Moje życie na Powiślu, Warmii i Mazurach
• 30-lecie powrotu Ziem Zachodnich i Północnych do Polski
• Konkurs Kajkowski

W 1954 r. powołano zespół „Żywe Słowo”, który z repertuarem twórczości regionalnej wystąpił ponad 500 razy w miasteczkach i wsiach Warmii i Mazur (istniał do 1961 r.).
W 1972 r. redakcja ogłosiła akcję „Kompletujemy »Gazetę Olsztyńską« 1886-1939” – przez ponad rok odnotowano 850 numerów „Gazety”, jej dodatków oraz miesięcznika „Życie Młodzieży”.
W ostatnim dziesięcioleciu spadła aktywność i znaczenie pisma (objętość od 1973 r. – jedna kolumna). W 1973 r. zawieszono nawet na kilka miesięcy wydawanie dodatku. Ostatni numer (1417) wydano z datą 10-12 grudnia 1982 r.

Tematyka

Pismo zainicjowało upowszechnienie problematyki regionu, włączyło się w nurt integracji kulturalnej Ziem Zachodnich i Północnych z Macierzą. „Słowo” publikowało materiały etnograficzne, historyczne, literackie, dokumentujące walkę o polskość, reportaże, aktualną publicystykę dotyczącą różnych dziedzin kultury czy problematyki społecznej.
Realizując cel edukacji historycznej, publikowano m.in. cykl artykułów Leona Wernica „Dzieje Warmii i Mazur” oraz materiały o tematyce historycznej Teofila Ruczyńskiego. Stałą częścią pisma były felietony gwarą warmińską autorstwa Alojzego Śliwy (około 500. tekstów) nawiązujące do przedwojennych felietonów „Kuba spod Wartemborka”, publikowanych w „Gazecie Olsztyńskiej”.
Dużą część publikacji „Słowa na Warmii i Mazurach” stanowiły wspomnienia:

• działaczy plebiscytowych, takich jak: Augustyn Klimek, Fryderyk Leyk, Kazimierz Markuszewski, Alojzy Śliwa, Jan Majkowski, Antoni Neuman, Paweł Sowa, Michał Lengowski, Paweł Turowski
• działaczy ruchu polskiego w Niemczech w okresie międzywojennym, takich jak: Alfons Barczewski, Jan Boenigk, Paweł Jasiek, Otylia Teszner-Grothowa, Władysława Knosała, Maria Zientara-Malewska, Kazimierz Pacer, Leon Kauczor, Julian Malewski

Na łamach „Słowa” ukazywały się również teksty literackie, m.in.: Marii Zientary-Malewskiej, Alojzego Śliwy, Teofila Ruczyńskiego, Jana Dopatki, Fryderyka Leyka, Michała Lengowskiego, Michała Kajki, Janusza Teodora Dybowskiego, Władysława Gębika, Kazimierza Piekuta, Tadeusza Stępowskiego, Edmunda Germana, Kazimierza Sopucha.

Nagrody i wyróżnienia

• Nagroda publicystyczną PAX im. Włodzimierza Pietrzaka (1962)
• Złota Odznaka „Zasłużony dla Warmii i Mazur” (1977)

Redakcja

Redaktorzy naczelni:

• Leon Wernic (1952-1969)
• Zenon Skrzypkowski (1969-1982)

Kierownicy redakcji olsztyńskiej:

• Marta Sendrowska (1952-1961)
• Tadeusz Stępowski (1961-1965)
• Bogdan Koziełło-Poklewski (1965-1969)
• Krystyna Koziełło-Poklewska (1969-1972)
• Tadeusz Swat (1972-1974)
• Edward Tryniszewski (1974-1982)

W pierwszych latach w olsztyńskiej redakcji pracowali: Michał Lengowski, Maria Zientara-Malewska, Alojzy Śliwa, Władysława Knosała, Otylia Grotowa, Marta Sendrowska, Teofil Ruczyński.

Z pismem współpracowali olsztyńscy pisarze, badacze, intelektualiści, członkowie Stowarzyszenia PAX, m.in.: Tadeusz Oracki, Władysław Chojnacki, Janusz Jasiński, Zygmunt Lietz, Stanisław Flis, Andrzej Wakar, Anna Szyfer, Władysław Jawelski, Antoni Łukaszewski, Antoni Seroka, Jerzy Krankowski, Zofia Hansowa, Zofia Dudzińska, Władysław Laudański, Jerzy Wójcicki, Ryszard Kozakiewicz, Władysław Ogrodziński, Stanisław Achremczyk, Halina Keferstein, Jan Boehm, Jerzy Przeracki, Bohdan Łukaszewicz, Jan Chłosta, Zbigniew Wirski, Halina Adamczyk, Paweł Matysiuk, Aleksander Matuszewski, Zofia Kobus, Andrzej Taborski, Zofia Dudzińska.

Ze „Słowem na Warmii i Mazurach” współpracowali również liczni „korespondenci terenowi” –autorzy niemalże ze wszystkich miast Warmii i Mazur, m.in.: Franciszek Myśliński ze Szczytna, Eugeniusz Bielawski z Wejsun, Tadeusz Młodkowski i Roman Chromiński z Mrągowa, Jan Kawecki ze Starych Juch, Józef Zeżembłowski z Lubawy, Wiktor Chyliński z Kętrzyna, Stanisław Miecznikowski z Ostródy, Zygmunt Kornowski z Bartoszyc, Józef Bystry z Pisza.

Bibliografia

1. Łukaszewicz, Bohdan: Prasa Olsztyna drugiej połowy XX stuleci / Bohdan Łukaszewicz // W: Olsztyn 1945-2005 : kultura i nauka : praca zbiorowa / pod red. Stanisława Achremczyka i Władysława Ogrodzińskiego. – Olsztyn : Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 2006. – S. 546-577.
2. Wakar, Andrzej: Prasa olsztyńska / Andrzej Wakar. // W: 25 lat prasy na ziemiach zachodnich i północnych. – Kraków : Ośrodek Badań Prasowych, 1972. – S. 128-153.
3. Tryniszewski, Eugeniusz: Dodatek tygodniowy „Słowo na Warmii i Mazurach” / Eugeniusz Tryniszewski // W: 40 lat ze „Słowem”. – Warszawa : PAX, 1987. – S. 62-73.
4. Oracki, Tadeusz: Słowo na Warmii i Mazurach / Tadeusz Oracki // W: Literatura polska XX wieku : przewodnik encyklopedyczny. T. 2. – Warszawa : Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000. – S. 150.