Erwin Kruk
(1941-2017) - mazurski poeta, pisarz, tłumacz, dziennikarz, publicysta, działacz na rzecz zachowania kultury mazurskiej (pseud.: Marek Doski)
Spis treści
Biografia
Urodził się 4 maja 1941 r. we wsi Gutfeld (obecnie Dobrzyń, pow. nidzicki na Mazurach) w rodzinie rolnika Hermana Kruka i Mety ze Stachów jako drugi z synów. Do 1944 roku pozostawał w rodzinnej wsi. W 1945 r. z powodu epidemii tyfusu oraz zawirowań wojennych stracił najbliższą rodzinę. Czteroletnim Erwinem i jego braćmi - Ryszardem oraz Wernerem zajęła się babcia Augusta Stach z Elgnówka. Tam też uczęszczał do szkoły powszechnej.
Wiosną 1956 r. trafił do domu dziecka. Przez rok był uczniem szkoły zawodowej w Ostródzie, gdzie odbywał praktykę jako ślusarz wagonowy. Już wówczas zainteresował się literaturą, głównie skandynawską. Po krótkim pobycie w olsztyneckim liceum uczęszczał do Liceum Ogólnokształcącego w Morągu. W tym czasie mieszkał w internacie. Należał do harcerskiej drużyny żeglarskiej i szkolnego koła historycznego.
W 1960 r. zdał maturę i rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. W czerwcu 1966 r. obronił pracę magisterską, napisaną pod kierunkiem prof. Artura Hutnikiewicza pt. Spór o poezję proletariacką w dwudziestoleciu międzywojennym. Dwa miesiące wcześniej poślubił Swietłanę Naumnik.
Po studiach Krukowie zamieszkali w Olsztynie, wynajmując pokój na Anielskiej Górce. W 1971 r. urodził się syn Tomasz Jordan, zaś w 1974 - córka Eliza.
Od 1980 r. działał w strukturach „Solidarności”. W 1989 r. w wolnych wyborach do Senatu RP uzyskał mandat senatora. Od 1997 r. był świeckim członkiem synodu Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP oraz członkiem synodu Diecezji Mazurskiej. Działał w Radzie Parafialnej w Olsztynie.
Zmarł 31 marca 2017 roku w Olsztynie.
Twórczość
Zadebiutował w 1958 r. pod pseudonimem Marek Doski wierszem o matce i prozą w tygodniku harcerskim „Na przełaj”. Opublikował wiele tomów poezji oraz powieści, a także opracowań na temat kultury i literatury Mazur.
Utwory literackie
- Rysowane z pamięci (1963)
- Drogami o świcie (1967)
- Na uboczu święta (1967)
- Zapisy powrotu (1969)
- Rondo (1971)
- Moja Północ (1977)
- Powrót na wygnanie (1977)
- Łaknienie (1980)
- Poezje wybrane (1984)
- Z krainy Nod (1987)
- W cieniu (1988)
- Kronika z Mazur (1989)
- Znikanie (2005)
- Spadek : zapiski mazurskie 2007-2008 (2009)
W latach 90-tych pisarz opublikował w czasopismach regionalnych i ponadregionalnych („Gazeta Olsztyńska”, „Myśl Protestancka”, „Pomerania”, „Przegląd Polityczny”) dziesiątki esejów i felietonów. Wówczas ukazywały się cykle Z mazurskiego brulionu („Gazeta Olsztyńska”), Ćwiczenia dowolne („Dziennik Pojezierza”). Publikował też swoje wiersze w czasopismach: „Pogranicza”, „Regiony”, „Myśl Protestancka”, „Literatura”, „Więź”. Tłumaczył na język polski m.in. twórczość Ernsta Wiecherta, Johanna Gottlieba Willamowa, Johanna Gottfrieda Herdera. Spolszczył również niektóre liryki Wojciecha Kętrzyńskiego ze zbioru Aus dem Liederbuch eines Germanisierten (Z księgi pieśni człowieka niemczonego).[1]
Inne
Katalog WBP w Olsztynie
Bibliografia Warmii i Mazur
Działalność
W 1959 roku rozpoczął współpracę z czasopismem kulturalnym „Warmia i Mazury”, na którego łamach publikował (już pod własnym nazwiskiem) wiersze, prozę, recenzje i tłumaczenia. W czasie studiów kierował redakcją literacką Studenckiego Studia Radiowego. Był współzałożycielem grupy poetyckiej „Kadyk” oraz redaktorem naczelnym pisma „SAIF” (skrót od Studenckiej Agencji Informacyjno-Fotograficznej). Po przyjeździe do Olsztyna w 1966 r. podjął staż w redakcji „Głosu Olsztyńskiego”.
Jako dziennikarz przepracował 14 lat. W tym okresie rozpoczął również trwającą do 1979 r. działalność w Stowarzyszeniu Społeczno-Kulturalnym „Pojezierze” oraz w Klubie Literackim przy Związku Młodzieży Socjalistycznej. Był m.in. redaktorem czasopisma „Przemiany". W latach 1968-1971 kierował olsztyńskim ośrodkiem Korespondencyjnego Klubu Młodych Pisarzy. W 1969 r. został członkiem Związku Literatów Polskich (do 1983 r.) i Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich (1967-1982, 1989).
W latach 70-tych na łamach ogólnopolskiej prasy literackiej krytycznie ustosunkowywał się do negatywnych zjawisk życia kulturalnego. Z powodu niezależnej postawy był obiektem ataków ze strony olsztyńskich władz i instytucji kulturalnych. Problematyka mazurska jego publikacji, pomijana w Olsztynie, zyskała szersze zainteresowanie w kraju. W latach 1980-1982 kierował działem warszawskiego Miesięcznika Krytycznego „Meritum”. W marcu 1980 r. ze względu na różnice ideowe zrezygnował z pracy w „Gazecie Olsztyńskiej”.
Następnie współtworzył Mazurskie Zrzeszenie Kulturalne, którego celem było ocalenie przed zniszczeniem resztek kultury mazurskiej. Pełniąc również funkcję członka Zarządu Regionu Warmińsko-Mazurskiego NSZZ „Solidarność” zajmował się problem krzywd wyrządzonych Warmiakom i Mazurom w okresie powojennym. W latach 1982-1986 współpracował ze środowiskiem skupionym wokół redakcji „Posłańca Warmińskiego”. Od 1989 roku był członkiem Polskiego PEN Clubu (w latach 1993-1996 wchodził w skład jego Zarządu). W tym czasie znalazł się też w komitecie założycielskim Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (w latach 1993-1996 pełnił funkcje wiceprezesa Zarządu Głównego).
Od 1999 r. działał na rzecz powołania Mazurskiego Towarzystwa Ewangelickiego, stowarzyszenia zmierzającego do integracji środowisk ewangelickich na Warmii i Mazurach. Członek Honorowy Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich (2015).
Nagrody
- II nagroda w ogólnopolskim konkursie literackim na utwór poświęcony tzw. ziemiom odzyskanym, za powieść Drogami o świcie (1964)
- Nagroda Pióra za debiutancki zbiór poezji Rysowane z pamięci (1964)
- I nagroda i Medal „Nike Warszawska” za poemat Znowu obecna (1965)
- III nagroda w konkursie Ludowej Spółdzielni Wydawniczej za powieść Na uboczu święta (1966)
- Nagroda im. Hanki Rawickiej za publicystykę o problematyce młodzieżowej (1968)
- Odznaka Zasłużony Działacz Kultury (1976)
- Nagroda im. Stanisława Piętaka za powieść Pusta noc (1977)
- Nagroda Urzędu Wojewódzkiego w Olsztynie za upowszechnianie kultury (1977)
- Nagroda artystyczna miesięcznika „Warmia i Mazury” za twórczość związaną z regionem (1977)
- Złoty Krzyż Zasługi oraz Odznaką „Zasłużonym dla Warmii i Mazur” (1979)
- Nagroda Niezależnej Fundacji Popierania Kultury Polskiej z Australii „Polcul Foundation” (1988)
- Tytuł Książka Roku 1988 w dziedzinie poezji (wg miesięcznika „Literatura”) - Z krainy Nod (1988)
- Nagroda Funduszu Literatury za tom poezji W cieniu (1989)
- Nagroda Ministra Kultury i Sztuki II stopnia w dziedzinie literatury (1989)
- Tytuł Książka Roku 1989 w dziedzinie prozy (wg miesięcznika „Literatura”) - Kronika z Mazur (1990)
- Medal Marcina Lutra (1991)
- Nagroda Czesława Seyferta przyznana przez Polski PEN-Club (1993)
- Regionalna Nagroda im. Michała Lengowskiego za całokształt twórczości literackiej (1998)
- 7 miejsce w rankingu najwybitniejszych postaci szczególnie zasłużonych dla Olsztyna w minionym stuleciu (2000)
- Tytuł Honorowego Obywatela Miasta Olsztyna (2001)
- Nagroda Ministra Kultury w dziedzinie upowszechniania kultury (2003)
- Nagroda im. ks. Leopolda Otto (2004)
- Statuetka św. Jakuba, dla wybitnej osobowości pracującej na rzecz miasta Olsztyna (2004)
- Tytuł „Najlepszy z Najlepszych” za zasługi w promowaniu Warmii i Mazur (2004)
- Nagroda im. Profesora Hugona Steinhausa za najlepszą polską książkę popularnonaukową wydaną w latach 2001-2003 - Warmia i Mazury (2004)
- Tytuł „Osobowość Roku Warmii i Mazur” (2005)
- „Wawrzyn” - Literacka Nagroda Warmii i Mazur (wyróżnienie) - Mazurskie dole i niedole w opracowaniu E. Kruka; (nominacja) - Hieronim Skurpski (2005)
- „Wawrzyn” - Literacka Nagroda Warmii i Mazur (nagroda główna) - Znikanie (2006)
- „Wawrzyn” - Literacka Nagroda Warmii i Mazur (nominacja) - Spadek: zapiski mazurskie 2007-2008 (2010)
- Nagroda Literacka im. Władysława Reymonta w kategorii książka roku za Spadek: zapiski mazurskie 2007-2008 (2011)
- „Wawrzyn” - Literacka Nagroda Warmii i Mazur - 2016 [2]
- "Laur Dziennikarza Warmii i Mazur" (2015)
- medal im. ks. Twardowskiego za całokształt twórczości - 2016
- Doktorat honoris causa UWM w Olsztynie - 2016 - za tworzenie prawdziwego, sumiennego i wielowymiarowego obrazu ziemi warmińsko-mazurskiej oraz upowszechnianie go na forum ogólnopolskim, za budowanie tożsamości i rozwój dziedzictwa kulturowego regionu w wymiarze uniwersalnym, za trwające pół wieku skuteczne inspirowanie badań regionalistycznych w zakresie nauk humanistycznych i społecznych oraz za piękne owoce działań podjętych z myślą o dobru wspólnym społeczeństwa Warmii i Mazur, Polski i Europy.[3]
- Orfeusz Mazurski za tomik Nieobecność (2016)
Ciekawostki
W wywiadzie dla tygodnika „Kultura” w przeddzień wydarzeń sierpniowych 1980 r. powiedział: „Twórczość jest sprzeciwem wobec tego, co jest”.
Multimedia
Erwin Kruk. Z cyklu Mówiące portrety (fragment).
Realizacja: Adam Smoczyński ; Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Olsztynie, 2001. Prowadzenie wywiadu Zbigniew Chojnowski.
Źródło: Archiwum WBP w Olsztynie.
Przypisy
- ↑ Chojnowski Zbigniew, Zmartwychwstały kraj mowy. Literatura Warmii i Mazur lat dziewięćdziesiątych, Olsztyn, UWM, 2002, s. 185.
- ↑ http://ro.com.pl/erwin-kruk-zostal-laureatem-literackiego-wawrzynu/01276375
- ↑ http://olsztyn.wyborcza.pl/olsztyn/1,48726,20163666,uwm-wyrozni-erwina-kruka-tytulem-doktora-honoris-causa.html
Bibliografia
- Konończuk, Elżbieta: Mazurska obecność Erwina Kruka / Elżbieta Konończuk. - Białystok : TLAM, 1993.
- Matysiak, Anna: Między regionalizmem a uniwersalizmem. O poezji Erwina Kruka / Anna Matysiak. – Warszawa : Wydawnictwo Naukowe Temper, 1995.
- Erwin Kruk. Bibliografia podmiotowo-przedmiotowa / oprac. Katarzyna Manikało-Obidzińska, Anita Romulewicz, Anna Wysocka ; pod kier. Bożeny Wasilewskiej // W: Z dróg Erwina Kruka / red. i wprowadzenie Zbigniew Chojnowski. – Olsztyn : Polskie Towarzystwo Czytelnicze. Oddział, 2006. – S. 228-333.
- Dni Seweryna Pieniężnego w Olsztynie - 2015 / opr. Ireneusz St. Bruski. Olsztyn: SDP, 2015. - S. 43-46.
