Planctus Mariae
Łaciński dramat liturgiczny – funkcjonujący z polskim podtytułem – Lament Marii – jeden z zabytków europejskiego średniowiecznych widowisk liturgicznych, opracowany i wykonywany przez członków Scholi Teatru „Węgajty” od 1995 r.
Spis treści
Historia
Źródłem tekstu jest rękopis z XIV w., zachowany w katedrze w Cividale del Friuli (Północne Włochy). Artyści Scholi z Węgajt korzystali z wielu źródeł, by jak najstaranniej odtworzyć całokształt widowiska, studiowali m.in. miniatury, by nauczyć się specyfiki dawnych gestów liturgiczno-artystycznych (przyklęknięcie, złożenie dłoni). Sposób wykonania utworów został opracowany w oparciu o XIII-wieczny traktat De musica Hieronima z Moraw.
Opisywany dramat stanowi autorską i ważną część ich repertuaru. Prezentowany jest zwłaszcza w okresie lutego-kwietnia, czyli w Wielkim Poście – częstokroć w warmińskich kościołach parafialnych. Planctus pokazano m.in. 2 kwietnia 2000 r. w Olsztynie, podczas XIV Sesji Międzynarodowych Spotkań „Dramat i Liturgia”. Artyści przedstawiali opisywany dramat również w innych miastach Polski oraz zagranicą – podczas nabożeństw i na różnorakich przeglądach.
Twórcy
- Johann Wolfgang Niklaus – kierownictwo artystyczne
- Robert Pożarski – konsultacja muzyczna
- Małgorzata Niklaus i Magdalena Góra – opracowanie plastyczne
- Anna Łopatowska – plastyka gestu
- Michał Koss – konsultacja filologiczna
Obsada
- Maria Maior – Monika Paśnik-Petryczenko
- Maria Magdalena – Zuzanna Krasoczko
- Maria Salome – Małgorzata Nikalus
- Maria Jacobi – Swietłana Bucka
- Johannes – Serhij Petryczenko
Chóry
- Schola Teatru „Węgajty”
- Zespół Śpiewaczy z Długiego
- Eugeniusz Gołaś
- Henryk Kłoskowski
- Henryk Koziarek
- Stanisław Zysk
- Zespół Śpiewaczy „Jarzębina” z Kocudzy
- Władysław Dycha
- Lucyna Jurgiło
- Monika Jurgiło
- Irena Krawiec
- Beata Oleszek
- Janina Oleszek
Akcja
Akcja dramatu rozgrywa się w starożytnej Jerozolimie – w czasie paschy, gdy został ukrzyżowany Jezus Chrystus. Podstawą treści jest fragment Ewangelii według św. Jana (J 19,25-27) – czyli opisany tam moment formalnego oddania matki Marii pod opiekę uczniowi Janowi, lecz opowiedziana z perspektywy zaangażowanych w to zwyczajnych ludzi. Główną postacią Lamentu jest Maria, matka Jezusa Chrystusa – i to przede wszystkim jej głos słychać w tekście utworu. Towarzyszą jej Maria Magdalena, Maria Salome i umiłowany a zarazem najmłodszy uczeń Jezusa – Jan. Chociaż tekst podstawowy nie zawiera żadnych wzmianek dotyczących emocji świadków Ukrzyżowania, jednak ludzie średniowiecza, wspierając wyobraźnię apokryfami, stworzyli poruszającą głębią psychologii scenę z udziałem płaczącej matki. Wyjątkową cechą utworu z Cividale są zawarte w nim bogate i silnie zrytualizowane didaskalia – około osiemdziesięciu wskazówek pomocnych w aktorskiej interpretacji Lamentu. Opisują one m.in. odpowiedni układ ciała czy kolejność i wyraz gestów. Aktorzy realizując te wskazówki uzyskiwali żywe obrazy niezwykle zbliżone do tradycyjnych ikonograficznych scen, związanych ze stałą symboliką gestów oraz hieratycznością postaci. Planctus jako bogata w treści forma dramatu liturgicznego za dni swojego powstania dawała widzom pełny, udramatyzowany obraz wydarzeń ewangelicznych. Jakkolwiek trzeba nadmienić, że owa widowiskowa teatralność nie była wówczas nadrzędnym celem, ale liturgiczne ukonkretnieniem faktów biblijnych.
Tekst Lamentu – jak i inne tego typu utwory okresu średniowiecza – stanowi zwartą mieszaninę idiomów językowych, różnorakich motywów narracyjnych i liturgicznych oraz wątków rudymentarnych jako pozostałości z bardzo odległych i już zapomnianych tradycji. Na plan pierwszy wysuwa się wzmocniona przez powtórzenia i paralelizmy ceremonialność i rytualizacja.
Dramat rozgrywany jest w języku polskim (spolszczenie tekstu: Michał Koss.
