Erwin Kruk

Erwin Kruk podczas jubileuszu 65. urodzin pisarza, 28 czerwca 2006 r., Zamek w Olsztynie.
Źródło: Archiwum WBP w Olsztynie

Iława 1988 r. E. Kruk i dr Bogusław Żurakowski. Fot. Czesław Wasiłowski.
Żródło: Z archiwum WBP w Olsztynie

Publikacja Wydawnictwa Retman oraz Polskiego Towarzystwa Czytelniczego Oddział w Olsztynie, 2009 r.

Erwin Kruk po otrzymaniu Nagrody Pióra w 1964 r. Fot. w zbiorach autora.
Źródło:Z dróg Erwina Kruka, Olsztyn, PTCZ Oddział, 2006.

Publikacja olsztyńskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Czytelniczego, 2006 r.

Erwin Kruk podczas wykaldu na olsztyńskim zamku. Fot. Olsztyn24.com.
Źródło: [1]

Erwin Kruk z Andrzejem Cieślakiem, sierpień 2014 r.
Źródło: Archiwum Andrzeja Cieślaka

(1941-2017) - mazurski poeta, pisarz, tłumacz, dziennikarz, publicysta, działacz na rzecz zachowania kultury mazurskiej (pseud.: Marek Doski)

Biografia

Urodził się 4 maja 1941 r. we wsi Gutfeld (obecnie Dobrzyń, pow. nidzicki na Mazurach) w rodzinie rolnika Hermana Kruka i Mety ze Stachów jako drugi z synów. Do 1944 roku pozostawał w rodzinnej wsi. W 1945 r. z powodu epidemii tyfusu oraz zawirowań wojennych stracił najbliższą rodzinę. Czteroletnim Erwinem i jego braćmi - Ryszardem oraz Wernerem zajęła się babcia Augusta Stach z Elgnówka. Tam też uczęszczał do szkoły powszechnej.

Wiosną 1956 r. trafił do domu dziecka. Przez rok był uczniem szkoły zawodowej w Ostródzie, gdzie odbywał praktykę jako ślusarz wagonowy. Już wówczas zainteresował się literaturą, głównie skandynawską. Po krótkim pobycie w olsztyneckim liceum uczęszczał do Liceum Ogólnokształcącego w Morągu. W tym czasie mieszkał w internacie. Należał do harcerskiej drużyny żeglarskiej i szkolnego koła historycznego.

W 1960 r. zdał maturę i rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. W czerwcu 1966 r. obronił pracę magisterską, napisaną pod kierunkiem prof. Artura Hutnikiewicza pt. Spór o poezję proletariacką w dwudziestoleciu międzywojennym. Dwa miesiące wcześniej poślubił Swietłanę Naumnik.

Po studiach Krukowie zamieszkali w Olsztynie, wynajmując pokój na Anielskiej Górce. W 1971 r. urodził się syn Tomasz Jordan, zaś w 1974 - córka Eliza.

Od 1980 r. działał w strukturach „Solidarności”. W 1989 r. w wolnych wyborach do Senatu RP uzyskał mandat senatora. Od 1997 r. był świeckim członkiem synodu Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP oraz członkiem synodu Diecezji Mazurskiej. Działał w Radzie Parafialnej w Olsztynie.

Zmarł 31 marca 2017 roku w Olsztynie.

Twórczość

Zadebiutował w 1958 r. pod pseudonimem Marek Doski wierszem o matce i prozą w tygodniku harcerskim „Na przełaj”. Opublikował wiele tomów poezji oraz powieści, a także opracowań na temat kultury i literatury Mazur.

Utwory literackie

• Rysowane z pamięci (1963)
• Drogami o świcie (1967)
• Na uboczu święta (1967)
• Zapisy powrotu (1969)
• Rondo (1971)
• Moja Północ (1977)
• Powrót na wygnanie (1977)
• Łaknienie (1980)
• Poezje wybrane (1984)
• Z krainy Nod (1987)
• W cieniu (1988)
• Kronika z Mazur (1989)
• Znikanie (2005)
• Spadek : zapiski mazurskie 2007-2008 (2009)

W latach 90-tych pisarz opublikował w czasopismach regionalnych i ponadregionalnych („Gazeta Olsztyńska”, „Myśl Protestancka”, „Pomerania”, „Przegląd Polityczny”) dziesiątki esejów i felietonów. Wówczas ukazywały się cykle Z mazurskiego brulionu („Gazeta Olsztyńska”), Ćwiczenia dowolne („Dziennik Pojezierza”). Publikował też swoje wiersze w czasopismach: „Pogranicza”, „Regiony”, „Myśl Protestancka”, „Literatura”, „Więź”. Tłumaczył na język niemiecki m.in. twórczość Ernsta Wiecherta, Johanna Gottlieba Willamowa, Johanna Gottfrieda Herdera. Spolszczył również niektóre liryki Wojciecha Kętrzyńskiego ze zbioru Z księgi pieśni człowieka niemczonego.

Inne

Katalog WBP w Olsztynie
Bibliografia Warmii i Mazur

Działalność

W 1959 roku rozpoczął współpracę z czasopismem kulturalnym „Warmia i Mazury”, na którego łamach publikował (już pod własnym nazwiskiem) wiersze, prozę, recenzje i tłumaczenia. W czasie studiów kierował redakcją literacką Studenckiego Studia Radiowego. Był współzałożycielem grupy poetyckiej „Kadyk” oraz redaktorem naczelnym pisma „SAIF” (skrót od Studenckiej Agencji Informacyjno-Fotograficznej). Po przyjeździe do Olsztyna w 1966 r. podjął staż w redakcji „Głosu Olsztyńskiego”.

Jako dziennikarz przepracował 14 lat. W tym okresie rozpoczął również trwającą do 1979 r. działalność w Stowarzyszeniu Społeczno-Kulturalnym „Pojezierze” oraz w Klubie Literackim przy Związku Młodzieży Socjalistycznej. Był m.in. redaktorem czasopisma „Przemiany". W latach 1968-1971 kierował olsztyńskim ośrodkiem Korespondencyjnego Klubu Młodych Pisarzy. W 1969 r. został członkiem Związku Literatów Polskich (do 1983 r.) i Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich (1967-1982, 1989).

W latach 70-tych na łamach ogólnopolskiej prasy literackiej krytycznie ustosunkowywał się do negatywnych zjawisk życia kulturalnego. Z powodu niezależnej postawy był obiektem ataków ze strony olsztyńskich władz i instytucji kulturalnych. Problematyka mazurska jego publikacji, pomijana w Olsztynie, zyskała szersze zainteresowanie w kraju. W latach 1980-1982 kierował działem warszawskiego Miesięcznika Krytycznego „Meritum”. W marcu 1980 r. ze względu na różnice ideowe zrezygnował z pracy w „Gazecie Olsztyńskiej”.

Następnie współtworzył Mazurskie Zrzeszenie Kulturalne, którego celem było ocalenie przed zniszczeniem resztek kultury mazurskiej. Pełniąc również funkcję członka Zarządu Regionu Warmińsko-Mazurskiego NSZZ „Solidarność” zajmował się problem krzywd wyrządzonych Warmiakom i Mazurom w okresie powojennym. W latach 1982-1986 współpracował ze środowiskiem skupionym wokół redakcji „Posłańca Warmińskiego”. Od 1989 roku był członkiem Polskiego PEN Clubu (w latach 1993-1996 wchodził w skład jego Zarządu). W tym czasie znalazł się też w komitecie założycielskim Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (w latach 1993-1996 pełnił funkcje wiceprezesa Zarządu Głównego).

Od 1999 r. działał na rzecz powołania Mazurskiego Towarzystwa Ewangelickiego, stowarzyszenia zmierzającego do integracji środowisk ewangelickich na Warmii i Mazurach. Członek Honorowy Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich (2015).

Nagrody

• II nagroda w ogólnopolskim konkursie literackim na utwór poświęcony tzw. ziemiom odzyskanym, za powieść Drogami o świcie (1964)
• Nagroda Pióra za debiutancki zbiór poezji Rysowane z pamięci (1964)
• I nagroda i Medal „Nike Warszawska” za poemat Znowu obecna (1965)
• III nagroda w konkursie Ludowej Spółdzielni Wydawniczej za powieść Na uboczu święta (1966)
• Nagroda im. Hanki Rawickiej za publicystykę o problematyce młodzieżowej (1968)
• Odznaka Zasłużony Działacz Kultury (1976)
• Nagroda im. Stanisława Piętaka za powieść Pusta noc (1977)
• Nagroda Urzędu Wojewódzkiego w Olsztynie za upowszechnianie kultury (1977)
• Nagroda artystyczna miesięcznika „Warmia i Mazury” za twórczość związaną z regionem (1977)
• Złoty Krzyż Zasługi oraz Odznaką „Zasłużonym dla Warmii i Mazur” (1979)
• Nagroda Niezależnej Fundacji Popierania Kultury Polskiej z Australii „Polcul Foundation” (1988)
• Tytuł Książka Roku 1988 w dziedzinie poezji (wg miesięcznika „Literatura”) - Z krainy Nod (1988)
• Nagroda Funduszu Literatury za tom poezji W cieniu (1989)
• Nagroda Ministra Kultury i Sztuki II stopnia w dziedzinie literatury (1989)
• Tytuł Książka Roku 1989 w dziedzinie prozy (wg miesięcznika „Literatura”) - Kronika z Mazur (1990)
• Medal Marcina Lutra (1991)
• Nagroda Czesława Seyferta przyznana przez Polski PEN-Club (1993)
• Regionalna Nagroda im. Michała Lengowskiego za całokształt twórczości literackiej (1998)
• 7 miejsce w rankingu najwybitniejszych postaci szczególnie zasłużonych dla Olsztyna w minionym stuleciu (2000)
• Tytuł Honorowego Obywatela Miasta Olsztyna (2001)
• Nagroda Ministra Kultury w dziedzinie upowszechniania kultury (2003)
• Nagroda im. ks. Leopolda Otto (2004)
• Statuetka św. Jakuba, dla wybitnej osobowości pracującej na rzecz miasta Olsztyna (2004)
• Tytuł „Najlepszy z Najlepszych” za zasługi w promowaniu Warmii i Mazur (2004)
• Nagroda im. Profesora Hugona Steinhausa za najlepszą polską książkę popularnonaukową wydaną w latach 2001-2003 - Warmia i Mazury (2004)
• Tytuł „Osobowość Roku Warmii i Mazur” (2005)
• „Wawrzyn” - Literacka Nagroda Warmii i Mazur (wyróżnienie) - Mazurskie dole i niedole w opracowaniu E. Kruka; (nominacja) - Hieronim Skurpski (2005)
• „Wawrzyn” - Literacka Nagroda Warmii i Mazur (nagroda główna) - Znikanie (2006)
• „Wawrzyn” - Literacka Nagroda Warmii i Mazur (nominacja) - Spadek: zapiski mazurskie 2007-2008 (2010)
• Nagroda Literacka im. Władysława Reymonta w kategorii książka roku za Spadek: zapiski mazurskie 2007-2008 (2011)
• „Wawrzyn” - Literacka Nagroda Warmii i Mazur - 2016
• "Laur Dziennikarza Warmii i Mazur" (2015)
• medal im. ks. Twardowskiego za całokształt twórczości - 2016
• Doktorat honoris causa UWM w Olsztynie - 2016 - za tworzenie prawdziwego, sumiennego i wielowymiarowego obrazu ziemi warmińsko-mazurskiej oraz upowszechnianie go na forum ogólnopolskim, za budowanie tożsamości i rozwój dziedzictwa kulturowego regionu w wymiarze uniwersalnym, za trwające pół wieku skuteczne inspirowanie badań regionalistycznych w zakresie nauk humanistycznych i społecznych oraz za piękne owoce działań podjętych z myślą o dobru wspólnym społeczeństwa Warmii i Mazur, Polski i Europy.
• Orfeusz Mazurski za tomik Nieobecność (2016)

Ciekawostki

W wywiadzie dla tygodnika „Kultura” w przeddzień wydarzeń sierpniowych 1980 r. powiedział: „Twórczość jest sprzeciwem wobec tego, co jest”.

Multimedia

Erwin Kruk. Z cyklu Mówiące portrety (fragment).
Realizacja: Adam Smoczyński ; Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Olsztynie, 2001. Prowadzenie wywiadu Zbigniew Chojnowski.
Źródło: Archiwum WBP w Olsztynie.

Bibliografia

1. Konończuk, Elżbieta: Mazurska obecność Erwina Kruka / Elżbieta Konończuk. - Białystok : TLAM, 1993.
2. Matysiak, Anna: Między regionalizmem a uniwersalizmem. O poezji Erwina Kruka / Anna Matysiak. – Warszawa : Wydawnictwo Naukowe Temper, 1995.
3. Erwin Kruk. Bibliografia podmiotowo-przedmiotowa / oprac. Katarzyna Manikało-Obidzińska, Anita Romulewicz, Anna Wysocka ; pod kier. Bożeny Wasilewskiej // W: Z dróg Erwina Kruka / red. i wprowadzenie Zbigniew Chojnowski. – Olsztyn : Polskie Towarzystwo Czytelnicze. Oddział, 2006. – S. 228-333.
4. Dni Seweryna Pieniężnego w Olsztynie - 2015 / opr. Ireneusz St. Bruski. Olsztyn: SDP, 2015. - S. 43-46.