Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie

Siedziba Muzeum
Źródło: Olsztyn 1945-2005, Kultura i nauka, Praca zbiorowa pod red. Stanisława Achremczyka i Władysława Ogrodzińskiego, Olsztyn, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 2006.

Tablica astronomiczna Mikołaja Kopernika w olsztyńskim zamku. Źródło: Strona domowa Muzeum

Muzeum, z siedzibą na zamku olsztyńskim, działające w latach 1945-1975 pod nazwą Muzeum Mazurskie w Olsztynie, a od od 1 stycznia 1976 roku pod nazwą Muzeum Warmii i Mazur

Siedziba

Główną siedzibą Muzeum Warmii i Mazur jest Zamek Kapituły Warmińskiej w Olsztynie, ul. Zamkowa 2

Historia

Za datę powstania Muzeum przyjmuje się dzień 29 marca 1945, gdy przybył do Olsztyna Hieronim Skurpski, delegowany przez Rząd Tymczasowy Rzeczpospolitej Polskiej, pierwszy kustosz. Wówczas dokonano opisu dawnych pomieszczeń muzealnych (Muzeum Regionalnego, działającego na zamku od 1920 roku) oraz podjęto prace organizacyjne muzeum. 1 stycznia 1950 roku muzeum zostało upaństwowione i podporządkowane Ministerstwu Kultury i Sztuki. Wówczas muzeum zostały podporządkowane trzy inne działające na terenie województwa placówki muzealne w Kętrzynie, Szczytnie i Fromborku. Muzeum w Olsztynie sprawowało nad nimi opiekę merytoryczną i nadzór finansowy. W 1958 roku nastąpiła decentralizacja i muzeum zostało podporządkowane Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, a muzea w Kętrzynie, Fromborku i Szczytnie władzom powiatowym. Nastąpił rozwój muzealnictwa. Oddziały Muzeum Mazurskiego stanowiły:

• Muzeum – Park Etnograficzny w Olsztynku (1 stycznia 1962- 1 stycznia 1969 r.)
• Muzeum Bitwy Grunwaldzkiej w Stębarku (1 stycznia 1963- 5 marca 1970)
• Muzeum Warmińskie w Lidzbarku Warmińskim (od 1966)

W 1966 roku Muzeum w Olsztynie nadano statut i rangę muzeum okręgowego. Ustabilizowała się struktura placówki. Funkcjonowały działy:

• Archeologii
• Przyrody
• Historii
• Rzemiosła Artystycznego
• Etnografii
• Sztuki Dawnej
• Naukowo-Oświatowy
• Dział Inwentarzy i Magazynów
• Dział Konserwacji Zbiorów.

Muzeum sprawowało opiekę merytoryczną nad muzeami we Fromborku, Szczytnie, Kętrzynie, Barczewie, Morągu oraz punktami i izbami muzealnymi w województwie. W wyniku reformy administracyjnej od 1 stycznia 1976 roku nadany został nowy statut muzeum. Zmieniła się struktura organizacyjna muzeum oraz nazwa. Od tej daty w Olsztynie działa Muzeum Warmii i Mazur. Na mocy nowego statutu Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie podlegały:

• Muzeum im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Kętrzynie (1976-1987)
• Muzeum Mazurskie w Szczytnie
• Muzeum im. Johanna Gottfrieda Herdera w Morągu
• Salon Muzyczny im. Feliksa Nowowiejskiego w Barczewie (1976-1986)
• Muzeum Bitwy Grunwaldzkiej w Stębarku
• Muzeum w Mrągowie oraz dotychczasowy oddział
• Muzeum Warmińskie w Lidzbarku Warmińskim
• utworzona w 1977 roku „Galeria Sztuki” w Olsztynku (do 1985 r.)
• utworzona w 1985 roku Galeria „Zamek” w Reszlu
• otwarty w 1992 r. Dom „Gazety Olsztyńskiej” w Olsztynie
• otwarte w 2001 r. Muzeum Przyrody

Od 1999 roku Muzeum Warmii i Mazur jest instytucją samorządu województwa warmińsko-mazurskiego. W 1979 r. odznaczone Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Zbiory

Wszystkie zbiory odnalezione w województwie po 1945 roku gromadzono w olsztyńskim muzeum. Z okresu przedwojennego w Muzeum zachowały się zbiory archeologiczne, przyrodnicze oraz niemieckie pamiątki plebiscytowe. Zgromadzone zbiory podzielono na grupy:

• pomuzealne – 492 eksponaty do których zaliczono: obiekty etnograficzne (meble, sprzęty, rzeźby, tkaniny, ceramika), obiekty archeologiczne (z wykopalisk z terenu Prus: Woryty, Barkweda, Redykajny, Kortowo i inne), zabytki dawnego „Prussia Muzeum” w Królewcu, zabytki z muzeów regionalnych w Giżycku i Reszlu, obiekty przyrodnicze, dokumenty, militaria, obiekty sztuki średniowiecznej (ołtarz św. Jodoka z 1515 roku)
• pokościelne – 84 eksponaty pochodzące ze zniszczonych kościołów (rzeźby, portrety, epitafia)
• podworskie – 270 eksponatów (malarstwo, rzeźba, prace artystów holenderskich, angielskich, francuskich i niemieckich z XVII i XVIII wieku)
• darowane – eksponaty ze wszystkich dziedzin sztuki (kafle ludowa, obrazy, przedmioty codziennego użytku, dokumenty, książki)

Najcenniejszym zabytkiem jest tablica astronomiczna z 1517 roku wykonana przez Mikołaja Kopernika na murze krużganku olsztyńskiego zamku. Służyła do badań równonocy oraz badań nad nieregularnością pozornego rocznego obiegu Słońca wokół Ziemi. Wiodącymi kolekcjami Muzeum są:

• zbiory sztuki i rzemiosła artystycznego, w tym zbiór rzeźby średniowiecznej i nowożytnej z ternu Warmii, Prus Królewskich i Książęcych, kolekcja malarstwa holenderskiego z XVII wieku, kolekcja ikon staroobrzędowców, kolekcja sztuki polskiej z XIX i XX wieku oraz obrazy artystów Akademii Sztuk Pięknych w Królewcu
• zbiory dokumentów i pamiątek życia politycznego, kulturalnego i gospodarczego dawnych wieków Warmii i Mazur oraz Powiśla
• zbiory archeologiczne
• zbiory etnograficzne, w tym zbiór kafli mazurskich oraz czepców i ludowej rzeźby warmińskiej z XVIII i XIX wieku
• zbiory numizmatyczne, w tym skarb monet z XIV wieku odkryty w Zalewie
• zbiory Biblioteki Muzeum Warmii i Mazur

Działalność wystawiennicza

Jedna z wystaw w Muzeum Mazurskiego w latach 60-tych
Źródło: Olsztyn 1945-2005, Kultura i nauka, Praca zbiorowa pod red. Stanisława Achremczyka i Władysława Ogrodzińskiego, Olsztyn, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 2006.

Pierwszą wystawą była Wystawa zabezpieczonych zabytków w 1945 roku. Ekspozycja obejmowała 58 rzeźb sakralnych, 55 obrazów olejnych i 15 zabytków rzemiosła artystycznego. Obejrzało ją 895 osób. Powierzchnia wystawowa wynosiła 140 m² (16 sal). Stałą wystawą była Izba Mikołaja Kopernika. Pierwszą wystawą zagraniczną, w której uczestniczyło muzeum odbyła się w Paryżu w 1958 roku. Zaprezentowano mazurskie kafle ludowe oraz warmińską rzeźbę ludową.

Muzeum zorganizowało wiele wystaw. Towarzyszą im katalogi i opracowania naukowe. Przykładowo:

• 1984 Ziemia serdecznie znajoma – wystawa z okazji 40.lecia Muzeum. Obrazująca polskie tradycje historyczne i ludnościowe Warmii i Mazur od czasów Mikołaja Kopernika do czasów współczesnych
• 1995 Ze skarbca Muzeum Warmii i Mazur – wystawa z okazji 50.lecia Muzeum, prezentująca najciekawsze zbiory Muzeum
• 2005 Złotnictwo sakralne dominium warmińskiego od XIV do XVIII wieku – wystawa z okazji 60.lecia Muzeum

Działalność edukacyjno-wydawnicza

Muzeum organizowało odczyty, prelekcje, sesje naukowe i spotkania. Niedługo po wojnie rozpoczęto organizację cyklicznych imprez: Wieczory zamkowe, Muzeum bez tajemnic, Spotkania z naszą historią. W roku 1956 zapoczątkowano koncerty zamkowe. Pierwszym wydawnictwem był przewodnik po Dziale Etnografii opracowany przez Hieronima Skurpskiego w listopadzie 1947 roku. Od 1958 roku wydawany jest „Rocznik Olsztyński” (w latach 1964-75 przy współpracy z Ośrodkiem Badań Naukowych im. W Kętrzyńskiego w Olsztynie). Do dziś kontynuowane są imprezy cykliczne:

• Wieczory zamkowe
• Muzeum bez tajemnic
• Spotkania z naszą historią
• Niedziele w muzeum organizowane od 1994 r. raz w miesiącu, ostatnio 2, 3 razy w roku. W 1995 roku uznano je za najlepszy produkt turystyczny Polski północno-wschodniej. Otrzymały nagrodę Atut oraz wyróżnienie ministra kultury i sztuki
• Czwartki z Mikołajem Kopernikiem organizowane w sezonie turystycznym
• Cavata na olsztyńskim zamku
• Życiorysy, spotkania na których prezentowane są postacie zasłużone dla Olsztyna lub Warmii i Mazur
• Olsztyńscy uczeni, spotkania na których prezentowane są sylwetki i dorobek naukowy uczonych
• Warsztaty Bałtyjskie
• Od 1958 roku wydawany jest „Rocznik Olsztyński” . Od 1992 roku wydawane są „Zeszyty Muzeum Warmii i Mazur”.
• Od 1992 roku pod patronatem Muzeum działa chór „Pro Musica Antiqua” , od 2000 roku chór „ProForma”.
• Od 1998 roku utworzona została Galeria Jednego Obrazu. Muzeum uczestniczy w dorocznych imprezach Śpiewajmy Poezję.

Dyrektorzy

• Hieronim Skurpski (1945-1964)
• Józef Fajkowski (1964-1965)
• Bogusław Kopydłowski (1965-1970)
• Władysław Ogrodziński (1970-1983)
• Jerzy Sikorski (1983-1987)
• Janusz Cygański (od 1987-2013)
• Elżbieta Jelińska (od 2013- )

Społeczny nadzór nad Muzeum sprawuje Rada Muzeum powołana przez Sejmik Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Działalność Muzeum wspiera Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Warmii i Mazur.

Bibliografia

1. Cygański, Janusz: Muzeum Warmii i Mazur / Janusz Cygański // W: Olsztyn 1945-2005 : kultura i nauka : praca zbiorowa / pod red. Stanisława Achremczyka i Władysława Ogrodzińskiego. – Olsztyn : Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 2006. – S. 276-311.
2. Guska, Ewa: Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie w latach 1945-1985 / Ewa Guska. – Olsztyn : Muzeum Warmii i Mazur, 1985.
3. Podolak, Anna: Inicjatywy kulturalne Muzeum Warmii i Mazur zrealizowane dzięki dotacjom instytucji i podmiotów prywatnych / Anna Podolak, Alicja Mieczkowska // „Rocznik Olsztyński”. – T. 18 (2009), s. 419-435.

Zobacz też

• Strona domowa Muzeum