Bazylika Mniejsza Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Świętej Lipce
Bazylika Mniejsza Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Świętej Lipce (1688 - 1693) - kolebka kultu maryjnego archidiecezji warmińskiej, zwana "Częstochową Północy", perełka późnego baroku w Polsce
Spis treści
Historia
To sławne sanktuarium maryjne położone w pobliżu Reszla, we wsi Święta Lipka (gmina Reszel) już od średniowiecza przyciągało rzesze pielgrzymów nie tylko z Warmii i Prus, ale także z najdalszych zakątków Polski. W pierwszej połowie XV wieku istniała tu kaplica, którą zburzono w czasie wprowadzania reformacji w Prusach Wschodnich (1524).
Dzięki staraniom Stefana Sadorskiego, sekretarza króla Zygmunta III Wazy, biskup Szymon Rudnicki w dniu 22 maja 1619 roku położył kamień węgielny pod budowę nowej kaplicy. Została ona powierzona jezuitom z Reszla, którzy objęli ją zarządzaniem w 1631 roku.
Wzrastająca liczba pielgrzymów zmusiła jezuitów do podjęcia budowy kościoła. W 1687 roku kapituła warmińska wydała na to pozwolenie, a biskup Michał Stefan Radziejowski 1 listopada 1687 roku uroczyście poświęcił kamień węgielny pod to dzieło. Budowniczym kościoła został Jerzy Ertli, Tyrolczyk zamieszkały w Wilnie.
Warto dodać, że Sanktuarium wzniesiono na podmokłym terenie. Dla wzmocnienia gruntu wbito w ziemię 10 tysięcy okutych pali olchowych, które przykryto warstwą kamieni i na nich zaczęto budowę fundamentów. Konsekracja kościoła odbyła się w 1693 roku, ale prace wykończeniowe prowadzono jeszcze do połowy XVIII wieku. Wśród ofiarodawców świątyni były między innymi rody: Radziwiłłów, Sapiehów, Czartoryskich, Potockich, Ossolińskich, a także król Stanisław Leszczyński.
Jezuici zarządzali Świętą Lipką do rozwiązania zakonu w 1773 roku. Kościół nie przeszedł jednak w zarząd państwowy, gdyż właścicielem jego była kapituła warmińska. Jezuici powrócili tu w roku 1932, a od 1945 r. sanktuarium opiekują się jezuici polscy.
Święte drzewo
Kościół stanął na miejscu rosnącej tu niegdyś lipy, która dała początek i nazwę miejscowości. Według dawnych opowiadań w zamku kętrzyńskim pewien skazaniec oczekiwał wyroku śmierci. W nocy przed jego wykonaniem objawiła mu się Matka Boża i poleciła wyrzeźbić figurkę. Rankiem znaleziono przy skazańcu cudowną figurę przedstawiającą Matkę Bożą z Dzieciątkiem na ręku. Sędziowie uznali to za znak, iż Bóg ułaskawił złoczyńcę, więc i oni go zwolnili. Ten ustawił figurkę na przydrożnej lipie. Wkrótce miejsce to zaczęło słynąć cudami. Przekazy historyczne w swej najstarszej wersji nie określają czasu opisywanych wydarzeń. Dopiero w wydaniach późniejszych z XIX wieku dodano, że miało to się dziać w pierwszej połowie XIV wieku.
Perła późnego baroku w Polsce
Sanktuarium w Świętej Lipce to obiekt zabytkowy niezwykłej wartości. Zespół architektoniczny złożony z kościoła, krużganków i klasztoru posiada zachowaną w idealnym stanie bogatą i różnorodną dekorację. Wyposażanie wnętrza trwało ponad pięćdziesiąt lat. Ołtarz główny, ołtarze boczne, kunsztownie wykonane tabernakulum, organy, freski w kościele i w krużgankach, kuta brama, dzieła artystycznego kowalstwa i ślusarstwa - to wszystko stanowi, że Święta Lipka jest "Perłą Baroku" - obiektem niezwykłej wartości zabytkowej, zaliczanym do najwspanialszych okazów tego okresu w Polsce. Ołtarze, ambona i konfesjonały są jednorodne, pochodzą z Królewca, z warsztatu kierowanego przez Jana Krzysztofa Dobla, a następnie Krzysztofa Peuckera. Kilka obrazów pochodzi z pracowni Piotra Kolberga z Pieniężna. Warto zwrócić uwagę na cykl czterdziestu czterech figur kamiennych umieszczonych nad krużgankiem zachodnim. Rzeźby zostały wykonane w latach 1744-1748 przez Krzysztofa Pervangera z Tolkmicka i przedstawiają przodków Chrystusa od Abrahama do św. Józefa. Przestrzeń między krużgankami a świątynią to teren dawnego cmentarza przykościelnego. W 1949 roku nagrobki przeniesiono na nowy cmentarz. Pozostawiono jedynie cztery kamienne posągi w narożnikach, wykonane w latach 1732- 1733:
- figurę Niepokalanej,
- kamienny krucyfiks,
- portret fundatora świątyni - Stefana Sadorskiego,
- a także figury św. Józefa i św. Anny.
W fasadzie bazyliki, we wnęce umieszczono symbol sanktuarium, Figurę Matki Boskiej na Lipie. W niszach wież stoją zaś rzeźby pierwszych jezuitów: św. Ignacego i św. Franciszka Ksawerego. Na gzymsie nad kolumnami umieszczono posągi świętych Piotra i Pawła.
Ołtarz główny
Jest dziełem Peuckera z 1714 roku. Znajduje się w nim cudowny obraz Matki Boskiej Świętolipskiej, namalowany w 1640 roku przez Bartłomieja Pensa z Flamandii. Przepiękne suknie ze srebra za dziełem Samuela Grewa z Królewca (1719). Ten sam złotnik jest też autorem dekoracji tabernakulum i monstrancji w kształcie lipy, która została skradziona z kościoła w 1980 roku. Jedenastego sierpnia 1968 r. Prymas Polski Ks. kardynał Stefan Wyszyński dokonał ceremonii przyozdobienia wizerunki Matki Boskiej koronami papieskimi. Sumę celebrował Ks. kardynał Karol Wojtyła.
Od XVI do XVIII wieku Święta Lipka stanowiła granicę państwową i wyznaniową: katolicyzmu na Warmii i luteranizmu w Prusach Książęcych. Sanktuarium stało się miejscem wyjątkowym, które od wieków jednoczyło dwa wyznania. Protestanci po kryjomu sympatyzowali z tymi, którzy modlili się przy drzewie, gdzie umieszczona została figura. Znajdująca się w bazylice mniejszej Matka Boska Świętolipska otrzymała nie przypadkowo tytuł Matki Jedności Chrześcijan.
Organy
Zbudowane zostały w latach 1719-1721 przez organmistrza z Królewca, Jana Josue Mosengela. Już w tamtych czasach zaliczano je do najlepszych. Instrument początkowo projektowany był jako 18-głosowy o dwóch manuałach (bez pedału). W ostatniej formie, w roku 1721 dysponował trzema manuałami, pedałem oraz dyspozycją 40 głosów o barokowym brzmieniu. Jak wszystkie instrumenty w tamtych czasach, organy świętolipskie posiadały trakturę mechaniczną, a niezbędne do gry powietrze pompowane było przez 4 klinowe miechy uruchamiane nożnie przez tzw. kalikantów.
Mosengel przywiązywał wielką wagę zarówno do brzmienia instrumentu, jak i do jego wystroju zewnętrznego, którego elementy wykonywał w swoim warsztacie. Podziwiany do dzisiaj niezwykle kunsztownie wykonany prospekt organów z ruchomymi figurami również jest dziełem warsztatu mistrza Mosengela. Szafa zewnętrzna organów świętolipskich należy do najlepszych wzorców prospektów barokowych. Jest bogato zdobiona ornamentem roślinnym, złożonym głównie z przeplatanych wstęgami splotów akantu. Na zwieńczeniach więzi umieszczone są rzeźby przedstawiające aniołów grających na różnych instrumentach.
Wnętrze instrumentu zostało gruntownie przebudowane w 1905 roku. W miejsce większości barokowych głosów wstawiono nowe, o romantycznym brzmieniu ( łącznie 35 głosów), a trakturę mechaniczną zastąpiono pneumatyczną.
W czasie wojen światowych organy bardzo ucierpiały. Po II wojnie uzupełniono brakujące piszczałki, a w roku 1970 opiekujący się instrumentem jezuita, brat Waldemar Strzyżewski uruchomił nieczynne przez długie lata figury.
Bazylika Mniejsza
W 1958 r. w Świętej Lipce studenci ks. dr. Karola Wojtyły nieśli go z radości na rękach, na wieść o biskupiej nominacji ich nauczyciela. Dzisiaj u podnóża ponad 300-letniego kościoła możemy podziwiać skromny, ale niezwykle piękny pomnik dwóch najważniejszych Polaków: Prymasa Tysiąclecia kard. Stefana Wyszyńskiego i bł. Ojca Świętego Jana Pawła II.
Dekretem z dnia 24 lutego 1983 roku papież Jan Paweł II nadał kościołowi w Świętej Lipce tytuł bazyliki mniejszej, a uroczyste ogłoszenie tego dekretu odbyło się 29 maja 1983 roku, czyli w dniu Nawiedzenia NMP. W tym dniu przybyła do Świętej Lipki pielgrzymka gwiaździsta, prowadzona przez trzech biskupów równocześnie, z trzech miast: Reszla, Kętrzyna i Mrągowa. Ordynariusz warmiński, biskup Jan Obłąk odczytał bullę papieską i poświęcił tablicę pamiątkową, wmurowaną przy wejściu do kościoła.
W trzechsetną rocznicę konsekracji kościoła odbyło się w Świętej Lipce sympozjum naukowe poświęcone Feliksowi Nowowiejskiemu, a główna uroczystość jubileuszowa z udziałem Episkopatu Polski miała miejsce 20 czerwca 1993 r.
Od 1989 r. w okresie wakacyjnym, w piątki, w godzinach wieczornych odbywają się w Bazylice "Świętolipskie Wieczory Muzyczne"- wydarzenie artystyczne o randze międzynarodowej.
Multimedia
Zobacz też
- Świętolipskie Wieczory Muzyczne
- Rzeźba Matki Bożej Niepokalanej w Bazylice w Świętej Lipce
- Kamienny krucyfiks w kościele Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Świętej Lipce,
- Portret Stefana Sadorskiego w Bazylice w Świętej Lipce,
- Figura Matki Bożej na Lipie w Bazylice w Świętej Lipce,
- Biskup Michał Stefan Radziejowski,
- Biskup Szymon Rudnicki
- Święta Lipka
- Sanktuarium Podwyższenia Krzyża Świętego w Chwalęcinie
- Sanktuarium Maryjne Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Józefa w Krośnie
- Sanktuarium Najświętszego Sakramentu i Męki Pańskiej w Głotowie
- Bazylika Mniejsza Narodzenia NMP w Gietrzwałdzie
- Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Stoczku Klasztornym
Bibliografia
- Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, Tom II Święta Warmia, praca zbiorowa pod red. ks. Bronisława Magdziarza, Olsztyn 1999.
- http://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Świętej Lipce.
- http://www.masuria.eu/zespol-klasztorny-w-swietej-lipce/
- Tadeusz Pawlicki (TJ), Bądź pochwalona Świętolipska Matko, Święta Lipka, 1993.
- Jerzy Paszenda (TJ), Święta Lipka, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Olsztyn, 1996.
- http://www.opoka.org.pl/
- http://www.opiekun.kalisz.pl
