Sanktuarium Maryjne Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Józefa w Krośnie

© Mirosław Garniec

Krużganki
Fot. Mieczysław Kalski

Cmentarz proboszczów
Fot. Mieczysław Kalski

Sanktuarium Maryjne Nawiedzenia Najświętszej Maryi Pannyi św. Józefa w Krośnie (1709-1759) – zwane Małą Świętą Lipką

Historia

Najpierw była tu wieś założona w 1384 roku na miejscu pruskiej osady. Nazwę wzięła od nazwiska jej pierwszego właściciela Johanna von Crossen. Kult maryjny w Krośnie związany był ze znalezieniem w końcu XIV w. w nurcie płynącej przez Krosno Drwęcy – alabastrowej figurki Matki Bożej. W pobliżu tego miejsca ok. 1400 r. postawiono drewnianą kaplicę, a w 1593 r. – murowaną – i tam umieszczono otaczane kultem figurkę Figurka zniknęła z kościoła w 1945 roku. Nie wiadomo, czy została ukryta, czy też padła łupem jakiegoś rosyjskiego żołnierza.

Obecnie istniejący kościół i jego otoczenie zbudowano w latach w latach 1709-1759 na dębowych palach. Aby ołtarz główny postawić dokładnie w miejscu znalezienia figurki zmieniono koryto rzeki. Fundatorem budowy zespołu odpustowego był biskup Teodor Potocki , budowniczym zaś Hans Christopher Reimers z Ornety. Budowę kościoła zakończono w 1720 roku, a wykańczanie wnętrza i zdobienia fasady dopiero w 1759 roku. Ósmego września 1720 r., w Święto Narodzenia NMP biskup Teodor Potocki w obecności siedmiu kanoników katedralnych i czterech dobromiejskich dokonał poświęcenia kościoła w stanie surowym, nadając mu zachowany do dziś tytuł Nawiedzenia NMP i św. Józefa. W grudniu tego roku zmarł budowniczy kościoła Jan Krzysztof Reimers i został pochowany w jego podziemiach. Przez dwa kolejne lata trwały prace wykończeniowe a następnie kosztowne wyposażanie świątyni. W 1722 r. położono przywiezioną z Gdańska kamienną posadzkę. Z Gdańska pochodzą dwa dzwony, które poświęcono rok później.

Architektura

Budowa zespołu pielgrzymkowego w Krośnie wzorowana była na znanym założeniu architektonicznym Świętej Lipki. Kościół, obejścia krużgankowe z kaplicami narożnymi i dom kongregacji wybudowane zostały z czerwonej cegły i pokryte tynkiem. Dom wzniesiono w latach 1724-1727 na północny wschód od kościoła. W przeciwieństwie do samej świątyni zarówno jego projekt jak i realizacja były dziełem miejscowego warsztatu budowlanego prowadzonego mistrza budowlanego Piotra Olchowskiego z Reszla. Jeszcze podczas budowy tego jednopiętrowego budynku zapadła decyzja o budowie ostatniego elementu obecnego zespołu, czyli krużgankowego obejścia kościoła. Budowę krużganków w rozpoczęto 1726 roku. Powstało wtedy skrzydło wschodnie wraz z flankującymi je kaplicami. W tym samym lub następnym roku wzniesione zostały skrzydła południowe i północne, wchodzące w budynek kongregacji księży. W latach 1751-1759 miała miejsce niewielka przebudowa i dekoracja fasady kościoła. Jej fundatorem był biskup Adam Grabowski. Zdobienia fasady świątyni wykonane zostały w warsztacie Krzysztofa Perwangera zakończono około 1760 r. Fasada pokryta została sztukateriami o motywach rokokowych. Nad portalem umieszczono reliefowe panneau ze sceną Nawiedzenia NMP wykonaną ze stiuku a w szczycie bliżej nie określoną dziś figurkę Matki Boskiej, która przetrwała jedynie do 1845 roku. W niszach fasady znalazły swe miejsce figury czterech Ojców Kościoła oraz śś. Piotra i Pawła. Niedługo po wykończeniu i przyozdobieniu fasady kościoła przystąpiono do budowy zachodniego skrzydła krużganków i flankujących je kaplic. Za kościołem, w obrębie krużganków, ocalał do dziś cmentarz proboszczów. W 1768 r. w przejeździe bramy zamontowano dekoracyjne kute wrota. Zostały one sprowadzone z Elbląga. Prace wykończeniowe trwały jeszcze do 1777 roku. Można przyjąć, że zespół pielgrzymkowy w Krośnie koło Ornety przybrał swą ostateczną formę w II poł. XVIII w. II połowa XVIII w. była czasem spokojnego rozwoju sanktuarium. Skończyły się kataklizmy trapiące Warmię w XVII i początkach XVIII wieku. Nowo wybudowany kościół nie wymagał remontów. Przybywających licznie pielgrzymów obsługiwali księża zgromadzeni w Kongregacji. Zespół pielgrzymkowy ucierpiał dopiero w czasie ofensywy wojsk rosyjskich w sierpniu 1914 roku. Podczas ataku rosyjskiego spłonął dach kościoła. Całkowicie zostały zniszczone barokowe hełmy na wieżach. Poważnie zniszczona została kaplica północno-wschodnia i przylegające doń fragmenty krużganka. Spalony został też dom Kongregacji. Niemal natychmiast podjęto prace zabezpieczające i remontowe. Trwały one do 1928 roku. W latach 1925-1927 drewniane figury Chrystusa i apostołów z attyki zachodniego skrzydła krużganka zostały zastąpione kamiennymi kopiami wykonanymi przez Franz Threyne z Królewca. Oryginalne figury w 1941 r. zostały wywiezione do Królewca.

Świeżo odrestaurowane po zniszczeniach wojennych sanktuarium w Krośnie w 1932 r. znalazło się obok Świętej Lipki, Gietrzwałdu, Stoczka i Głotowa na liście znaczniejszych miejsc peregrynacji polecanych wiernym przez synod diecezjalny. Biskup Maksymilian Keller zarządził do nich diecezjalne pielgrzymki i sam wielekroć w nich uczestniczył, co wydatnie przełożyło się na wzrost zainteresowania nimi katolików niemieckich.

Druga wojna światowa nie spowodowała w zabudowaniach zespołu tak poważnych zniszczeń jak pierwsza. Sanktuarium poniosło jednak ogromną stratę. W 1945 r. zaginęła czczona tu od 500 lat alabastrowa figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem. W latach 1821-1945 Krosno było własnością diecezjalnego przytułku księży emerytów. Po 1945 r. dobra ziemskie zostały przejęte przez Fundusz Ziemi a w 1954 roku przekazane PGR. W października 1994 roku w Krośnie utworzona została samodzielna parafia. W 2007 roku z inicjatywy senatora warmińskiego R. Góreckiego kilkudziesięciu senatorów wystosowało apel do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego o ratowanie zabytkowego kościoła.

Wnętrze świątyni

Układ wnętrza świątyni nawiązuje do rozwiązań architektonicznych w kościele św. Piotra i Pawła w Krakowie. Na obecne wyposażenie wnętrza składa się:

• siedem ołtarzy,
• ambona,
• empora muzyczna z prospektem organowym,
• obrazy, w tym siedem autorstwa Piotra Kolberga z początku XVIII w.
• konfesjonały oraz
• zespół barokowych ław.

Szereg figur i dekoracji pochodzi z warsztatu rzeźbiarskiego Chrystiana Bernarda Schmidta z Reszla.

Organy zbudowane zostały przez Jerzego Wolffa i jego syna w latach 1729-1731. W kościele znajduje się też późnobarokowa ambona z 1725 r. ze srebrnymi elementami wystroju. Na barokowe wyposażenie świątyni składa się też siedem ołtarzy, ambona, empora muzyczna i prospekt organowy. Pięć barokowych ołtarzy wykonał w latach 1722-1729 Krzysztof Peucker (Preike) z Reszla. W 1724 roku wystawiono ołtarz główny, w którego centralnej części umieszczono znalezioną niegdyś w rzece alabastrowej figurkę Madonny z Dzieciątkiem (dziś jest to kopia, oryginał figurki zaginął w 1945 roku.). W następnym roku wzniesiono ołtarz w pierwszej od prezbiterium kaplicy południowej a w następnych latach – dwa kolejne ustawione naprzeciw siebie w środkowym przęśle nawy.

Prawdopodobnie jedynym motywem wzniesienia tu tak wspaniałego kościoła odpustowego była odpowiedź na stale – zwłaszcza w 2 połowie XVII wieku - narastający ruch pątniczy. Niewątpliwie trwał on w latach budowy sanktuarium.

Zobacz też

• Sanktuarium Podwyższenia Krzyża Świętego w Chwalęcinie
• Sanktuarium Najświętszego Sakramentu i Męki Pańskiej w Głotowie
• Bazylika Mniejsza Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Świętej Lipce
• Bazylika Mniejsza Narodzenia NMP w Gietrzwałdzie
• Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Stoczku Klasztornym
• Organy w Sanktuarium Maryjnym Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny i św. Józefa w Krośnie

Bibliografia

1.M.Borzyszkowski, A. Kopiczko, J. Wojtkowski, Słownik biograficzny kapituły warmińskiej, Olsztyn, 1996.
2.J.Chłosta, Słownik Warmii (historyczno-geograficzny), Olsztyn 2002.
3.Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, Tom I Święta Warmia, praca zbiorowa pod red.ks. Bronisława Magdziarza, Olsztyn 1999.
4.J.Obłąk, Historia diecezji warmińskiej, Olsztyn 1959.
5.K.Wróblewska, Malarstwo Warmii i Mazur od XV do XIX wieku, Olsztyn 1978
6.http://mapa.nocowanie.pl
7.http://mojemazury.pl
8.http://www.szlak-pielgrzymkowy.pl