Kaplica Jerozolimska pw. Krzyża Świętego w Olsztynie

Fot. K. Romulewicz. 2013 rok.

Fot. Mieczysław Wieliczko. Pocztówka z 1994 roku.
Źródło: W zbiorach WBP w Olsztynie.

Fot. z lat 1929/1939.
Źródło: Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji, Warszawa IS PAN, 2006, nr 367-023-001.

Ołtarz. Fot. z lat 1929/1939.
Źródło: Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji, Warszawa IS PAN, 2006, nr 367-023-002.

Zabytek architektury sakralnej wzniesiony w drugiej połowie XVI wieku.

Lokalizacja

Kaplica została wybudowana na przedmieściach Olsztyna – w XVI wieku była ostatnim elementem zabudowy przy dawnej drodze do Dobrego Miasta (zbieg obecnych ulic Grunwaldzkiej i Jagiełły).

Historia

Dokładna data wybudowania kaplicy nie jest znana. Jej istnienie odnotowano w czasie wizytacji z 1565 roku. Została ona wzniesiona przy nieistniejącym już dziś Szpitalu św. Jerzego. Kaplica została odnowiona w 1609 roku i z tego okresu pochodzą pierwsze informacje o wyglądzie jej wnętrza. Z opisu wynika, że cała była udekorowana malowidłami, a na środku ściany znajdował się krucyfiks z asystującymi Marią i św. Janem oraz figurami łotrów. Kaplicę ponownie odrestaurowano w 1775 roku, na koszt rajcy miejskiego Piotra Poleskiego. Budynek zyskał wówczas cechy barokowe. Wnętrze odnowiono też w roku 1922. Uczestniczył w nim malarz Albert Fotheg z Hamburga (pamiątką tych prac był napis na ścianie zewnętrznej „Treudank 1921”). Większy zakres miała natomiast adaptacja kaplicy na potrzeby duszpasterstwa osób niesłyszących w latach 1972-1973. Ostatnie prace remontowe przeprowadzono w tym miejscu w latach 2008-2009. Kaplica należy do parafii pw. św. Jakuba w Olsztynie.

Opis

Kaplica została wzniesiona na planie prostokąta o zewnętrznych wymiarach 8,05 na 6,25 m (grubość muru wynosi około 0,65 m, wysokość do korony muru około 4,80 m). Styl budowli określa się jako późnobarokowy. Wolutowe szczyty kryją niski dach dwuspadowy o lekko wygiętych w dolnej części połaciach. Wypukłość środkowej, obramionej płaskimi pilastrami, partii szczytu frontowego (od ul. Grunwaldzkiej) przypuszczalnie jest pozostałością wieżyczki dzwonnej. Na szczycie w części ołtarzowej umocowano na metalowym krzyżu chorągiewkę wietrzną z datą ostatniej przebudowy. Koronę muru wieńczy gzyms o mocno rozdrobnionym profilu. W podziale nie tynkowanych elewacji występują tylko płaskie elementy pionowe na narożach.

Wyposażenie

W kaplicy znajduje się ołtarz z XVI wieku wyposażony w krucyfiks (z 1510 roku) z postacią Chrystusa naturalnej wielkości i dwa krzyże z wiszącymi na nich łotrami. Wzmiankowane wcześniej figury Matki Bożej i św. Jana zaginęły. Na ścianach kaplicy znajdują się obrazy: barokowy Chrystusa ukrzyżowanego („Chrystus pod krzyżem z Marią Magdaleną”) z początku XVII wieku, Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XVIII wieku i Matki Bolesnej, również z XVIII wieku. W tylnej części kaplicy znajduje się drewniany chór.

Ciekawostki

• Na cmentarzu znajdującym się niegdyś w pobliżu kaplicy grzebano ofiary epidemii.
• Kaplicę odwiedzali pielgrzymi udający się na odpusty św. Wawrzyńca do pobliskiego Gutkowa, św. Rocha do Jonkowa, a także do Głotowa.
• Obok kaplicy ustawiono żelazny krzyż, będący upamiętnieniem epidemii cholery z 1866 roku.

Zobacz też

• Szpital św. Jerzego w Olsztynie
• Parafia współkatedralna pw. św. Jakuba w Olsztynie
• Żelazny krzyż w Olsztynie
• Kaplica przy Szpitalu Mariackim w Olsztynie
• Kaplica pw. św. Jana Nepomucena w Olsztynie
• Kaplica pw. Matki Bożej Szkaplerznej w Jarotach
• Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Olsztynie
• Kościół pw. Świętego Krzyża w Olsztynie
• Kościół ewangelicko-augsburski pw. Chrystusa Zbawiciela w Olsztynie
• Kościół pw. Chrystusa Króla i św. Franciszka w Olsztynie
• Bazylika Współkatedralna Świętego Jakuba Apostoła w Olsztynie
• Kościół pw. św. Józefa w Olsztynie
• Kościół garnizonowy pw. Matki Bożej Królowej Polski w Olsztynie

Bibliografia

1. Kopiczko, Andrzej: Kościoły i kaplice w Olsztynie / Andrzej Kopiczko. - Olsztyn : AD REM, 2000. – S. 25-28.
2. Panasik, Krzysztof: Kaplica z peryferii / Krzysztof Panasik // „Gazeta Olsztyńska”. – 2004, nr 165, s. 13.
3. Rzempołuch, Andrzej: Architektura i urbanistyka Olsztyna 1353-1953: od założenia miasta po odbudowę ze zniszczeń wojennych / Andrzej Rzempołuch. - Olsztyn : Urząd Miasta : Remix, 2005. – S. 46-47.

Dodatkowa literatura

• Bobrowicz, Andrzej: Kaplica Jerozolimska p.w. Krzyża Świętego, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.atrakcje.olsztyn.pl [dostęp 20 września 2013 r.].
• Olsztyn: odkryj zabytki, Urząd Miasta Olsztyn Wydział Kultury, Promocji i Turystyki, dokument zamieszczony na stronie internetowej [1] [dostęp 20 września 2013 r.]