Robert Traba

Źródło: Archiwum WBP w Olsztynie.

Robert Traba z żoną i synami, siostrą Renée (u góry) oraz rodzicami.
Źródło: Tadeusz Matulewicz, Trabów droga do Polski, „Kulisy Warmii i Mazur”, 2001, nr 14, s. 16.

Olsztyn, Borussia, 2007.

Olsztyn, Borussia, [2008].

(1958- ) – historyk, politolog, kulturoznawca

Biografia

Urodził się w 1958 r. w Węgorzewie, w rodzinie Józefa i Antoniny z domu Imielskiej. Tam też ukończył Liceum Ogólnokształcące. Jest absolwentem historii na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. W 1992 r. na Uniwersytecie Wrocławskim uzyskał tytuł doktora nauk humanistycznych (na podstawie rozprawy Niemiecki ruch katolicki na Warmii wobec spraw polskich w latach 1871–1914). W kolejnych latach habilitował się. Jest żonaty (żona Elżbieta), Ma trzech synów (Aleksander, Sebastian, Krzysztof). Mieszka w Olsztynie i Warszawie.

Działalność

Specjalizuje się w historii kulturowej Polski, Europy Środkowo-Wschodniej i Niemiec w XIX i XX wieku oraz badaniach pamięci społecznej i polsko-niemieckiego pogranicza. Horyzont poznawczy tych badań wyznaczają następujące kategorie: akulturacja, kultura pamięci, historia w przestrzeni publicznej, krajobraz kulturowy. W sferze aktywności publicznej zdefiniował pojęcie otwartego regionalizmu i sukcesji kulturowej; popularyzuje „czytanie krajobrazu kulturowego”.

W latach 1982 – 1995 był pracownikiem naukowym w Stacji Naukowej Polskiego Towarzystwa Historycznego i Ośrodku Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie. Od 1995 do 2003 był zatrudniony w Niemieckim Instytucie Historycznym w Warszawie, a następnie w Zakładzie Studiów nad Niemcami Instytutu Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk i Katedrze Studiów Interkulturowych Europy Środkowo-Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego (do 2005). Obecnie profesor w ISP PAN i honorowy profesor na Freie Universität w Berlinie (od 2006). W 2006 powołany na dyrektora Centrum Badań Historycznych PAN w Berlinie. W 2007 r. objął funkcję współprzewodniczącego Wspólnej Polsko-Niemieckiej Komisji Podręcznikowej Historyków i Geografów. Jest założycielem olsztyńskiego stowarzyszenia Wspólnota Kulturowa "Borussia" (1990) i fundatorem Fundacji "Borussia"(2006) oraz redaktorem kwartalnika "Borussia" (od grudnia 1997). Członek wielu polskich i międzynarodowych gremiów naukowych, m.in. Zarządu Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej i wiceprzewodniczący międzynarodowego komitetu doradczego Fundacji Topografia Terroru w Berlinie.

Kieruje międzynarodowymi projektami badawczymi:, m.in.:

• Polacy w rozwoju Berlina (XVIII – XXI wiek)
• Polsko-niemieckie miejsca pamięci / Deutsch-polnische Erinnerungsorte
• Akulturacja i asymilacja w stosunkach polsko-niemieckich w XIX i XX w.
• My, berlińczycy! Wir Berliner! Polacy w rozwoju Berlina (XVIII–XXI w.)
• Modi Memorandi. Projekt wielodyscyplinarnego leksykonu pamięci
• Historia i pamięć polsko-niemieckiego pogranicza. Warmińska Purda (w ramach tego projektu przygotowywana jest autorska publikacja Przeszłość i jej pamiętanie)

Już w latach 90-tych brał udział w dyskusjach na temat tożsamości Warmii i Mazur. Angażował się w liczne regionalne projekty, np. Dom Mendelsohna, Przeszłość zapamiętana, Warmiacy dziś i wczoraj (wystawa). Wypowiadał się też na temat stosunku współczesnych mieszkańców Warmii i Mazur do niemieckich zabytków np. tartak Raphaelsohnów w Olsztynie.

Dorobek naukowy Traby trafnie podsumowują takie wypowiedzi:

Podczas wręczenia Naukowej Nagrody im. J. Giedroycia Jan Pomorski (UMCS) powiedział:

Unikatowość warsztatu naukowego Roberta Traby polega na tym, iż interdyscyplinarność podejścia łączy on z umiejętnością dostrzegania w rzeczach pozornie zwykłych, codziennych prawd ogólnych, przekraczających horyzont indywidualnych doświadczeń. Pamięć miejsca, kult bohaterów, nazywanie rzeczy i zdarzeń minionych jako sposób przeżywania przeszłości są tu tkanka, na której rodzi się poczucie własnej tożsamości, przynależności do określonej zbiorowości. Antropologia historyczna w wydaniu Roberta Traby to najwyższej próby humanistyka, a jego umiejętność dekonstrukcji rozmaitych mitów i stereotypów lokalnych i narodowych to przykład na to, iż szkoła hermeneutyczna ciągle żyje i ma się dobrze.

Jerzy Holzer zaliczył Trabę, obok Krzysztofa Michalskiego i Wernera Weidenfelda, do wybitnych organizatorów nauki:

Historyk z wyksztalcenia, należy w swojej generacji do czołówki badaczy. Potrafi w publikacjach wykorzystać także warsztat socjologa i politologa. Zakładowi [Studiów nad Niemcami ISP PAN] Robert pomógł niewiele, po kilku latach został bowiem dyrektorem świeżo powstałego Centrum Badan Historycznych Polskiej Akademii Nauk w Berlinie. Rozwinął je w ważną placówkę naukową, z nieoczekiwanym talentem menedżera nauki.

O esejach zebranych w książce „Kraina tysiąca granic” Adam Michnik powiedział:

Słyszę w nich pogłos tej polskiej tradycji, którą uważam za najbardziej cenną – Mickiewicza i Miłosza, Żeromskiego i Słonimskiego, Giedroycia i Turowicza, Konwickiego i Tischnera. Tradycji Polski otwartej i pluralistycznej, życzliwej sąsiadom i zdolnej do asymilowania tego, co u innych najlepsze. Chciałbym żyć w takiej Polsce! Eseje Roberta Traby pomieszczone w tomie Kraina Tysiąca granic czytałem z zapartym tchem. Odkrywałem odmienny świat, tak bliski terytorialnie, a tak odległy historycznie – nieznany, egzotyczny, fascynujący. Podziwiam odwagę autora, gdy poruszał tematy, które są jak rozpalone żelazo – deportacji Polaków i Niemców, stosunków polsko-niemieckich, polsko-ukraińskich i polsko-litewskich, gdy dotykał problemu antysemityzmu. Traba proponuje pewien język – wolny od fobii, otwarty na argumenty adwersarza, nasycony empatią i humanizmem, a nie strachem, który rodzi nienawiść. Zarazem na kartach tej książki w sporze politycznej poprawności z prawdą zawsze zwycięża prawda.

Udział w organizacjach

Jest współzałożycielem i wieloletnim przewodniczącym stowarzyszenia Wspólnota Kulturowa „Borussia” w Olsztynie. Przez wiele lat współpracował m.in. z Kazimierzem Brakonieckim oraz Iwoną Liżewską. Po powołaniu Fundacji „Borussia” (z Kornelia Kurowską na czele), podobnie jak inni członkowie, w 2006 r. zrezygnował z zasiadania w zarządzie Stowarzyszenia.. Pozostał nadal redaktorem naczelnym kwartalnika „Borussia”. Funkcję te pełnił od 1997 r. Stworzył m.in. cykl „Tematy”. Redagował przełomową dla Wydawnictwa „Borussia” serię „Odkrywanie Światów”. Jest współautorem tomu źródłowego „Wypędzeni ze Wschodu”. Działa również jako członek redakcji kwartalnika „Kultura i Społeczeństwo”. Pełni funkcję współprzewodniczącego Polsko-Niemieckiej Komisji Podręcznikowej. Jest członkiem wielu polskich i międzynarodowych gremiów naukowych, m.in. Zarządu Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej. Inicjuje i organizuje szereg seminariów i konferencji naukowych (np. Prusy jako fenomen życia duchowego i literackiego, Olsztyn 2002). Wielokrotnie brał udział w regionalnych sesjach naukowych poświęconych kulturze Warmii i Mazur, jako referent, np. podczas Sesji Naukowej „Warmia – 750 lat dziejów” (1993) czy Kongresu Kultury Mazur, Warmii i Powiśla (2000).

Publikacje

Do najważniejszych pozycji w jego dorobku naukowym należą:

• Prace autorskie:
  • Niemcy, Warmiacy, Polacy (1994)
  • Kraina tysiąca granic (2003)
  • Historia (2006)
  • Wschodniopruskość (2005, 2006, 2007)
  • Przeszłość w teraźniejszości (2009)
• Opracowania:
  • Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii (1991)
  • Vertreibung aus dem Osten (2000)
  • Selbstbewusstsein und Modernisierung (2000)
  • Ojczystość (2001)
  • Księga Mazur (2002)
  • Niemieckie dzieje w XIX i XX wieku (2007)
  • W kościołach Meksyku (2010)
• Prace redakcyjne:
  • Tematy polsko-niemieckie (1997)
  • Tematy żydowskie (1999)
  • Tematy polsko-litewskie (1999)
  • Procesy akulturacji/asymilacji na pograniczu polsko-niemieckim w XIX i XX wieku (1999)
  • Wypędzeni ze Wschodu (2001)
  • Tematy polsko-ukraińskie (2001)
  • Tematy polsko-białoruskie (2003)
  • Codzienność zapamiętana (2004)
  • Między obcością a bliskością (2005)
  • Przeszłość zapamiętana (2007)
  • Purda 1900-2006 (2008)
  • Pamięć (2008)
  • My, berlińczycy! (2009)

Ponadto w 1998 r. ukazała się książka Hartmuta Boockmanna: Zakon Krzyżacki w przekładzie Roberta Traby.

Nagrody i wyróżnienia

• Nagroda Ministra Kultury (1999)
• Nagroda im. Ericha Brosta (2001)
• Nagroda im. Jerzego Giedroycia (2002) - za książkę Wypędzeni ze Wschodu
• Medal „Powstanie w Getcie Warszawskim” przyznany przez Stowarzyszenie Żydów-Uczestników Powstania w Getcie (2003)
• Nominacja do nagrody im. Jerzego Giedroycia (2004) - za książkę Kraina tysiąca granic
• Nagroda ministrów spraw zagranicznych Polski i Niemiec (2004) - za całokształt swojej działalności i za dorobek w dziedzinie porozumienia między obu krajami
• Nagroda Klio III stopnia w kategorii najlepszej monografii historycznej 2005 r. przyznawanej przez Porozumienie Wydawców Książki Historycznej za popularyzację historii i literatury historycznej (2005) – za książkę Wschodniopruskość
• Nagroda Glogera (2005) - za stworzenie wspólnoty kulturowej „Borussia”, kwartalnik „Borussia” i publikacje książkowe, zwłaszcza Wschodniopruskość
• Nominacja do nagrody Nowa Kultura Nowej Europy (2006)
• Nagroda Naukowa im. Jerzego Giedroycia (2007) - za książkę Wschodniopruskość. Tożsamość regionalna i narodowa w kulturze Niemiec
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2011) – nadawany przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bronisława Komorowskiego działaczom, którzy przyczynili się do budowania społeczeństwa obywatelskiego po 1989 r.

Bibliografia

1. Matulewicz, Tadeusz: Trabów droga do Polski / Tadeusz Matulewicz // „Kulisy Warmii i Mazur”. - 2001, nr 14, s. 16.
2. Kim był mój ojciec i co mi przekazał w spadku? // „Gazeta Olsztyńska”. - 2003, nr 27, s. 10-11.
3. bw: Traba z nagrodą / bw // „Gazeta Olsztyńska”. - 2004, nr 153, s. 3.
4. AW: Za „Wschodniopruskość” / AW // „Gazeta Wyborcza”. - 2005, nr 274, dod. „Olsztyn”, s. 2.
5. MSB: Order dla profesora Roberta Traby / MSB // „Gazeta Wyborcza”. - 2011, nr 131, dod. „Olsztyn”, s. 3.