Kościół ewangelicko-augsburski pw. Chrystusa Zbawiciela w Olsztynie

Fot. 2009 rok.
Źródło: Dokumenty życia społecznego WBP w Olsztynie.

Fot. A. Romulewicz. 2013 rok.

Fot. A. Romulewicz. 2013 rok.

Fot. 2009 rok.
Źródło: Dokumenty życia społecznego WBP w Olsztynie.

Fot. Carl Wünsch. 1929 rok.
Źródło: Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji, Warszawa IS PAN, 2006, nr 057313.

Fot. Carl Wünsch. 1929 rok.
Źródło: Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji, Warszawa IS PAN, 2006, nr 057315.

Zabytek architektury sakralnej wzniesiony w drugiej połowie XIX wieku.

Lokalizacja

Kościół został wybudowany na terenie Olsztyna, w północno-zachodnim narożniku starego rynku, obok grobli prowadzącej do zamku (obecna ulica Stare Miasto).

Historia

Gmina ewangelicko-augsburska (luterańska) powstała na terenie Olsztyna w 1779 roku. Na jej potrzeby władze oddały wówczas całe piętro w północnym skrzydle zamku. W miarę powiększania się liczby wiernych warunki na zamku stawały się coraz trudniejsze, zwłaszcza, że zorganizowano tam kaplicę, mieszkanie proboszcza i szkołę. Od 1828 roku zaczęto ubiegać się o budowę nowej świątyni. W roku 1832 zakupiono od miasta plac między rynkiem a fosą zamkową. Pierwszy projekt opracował w grudniu 1838 roku inspektor budowlany Schwinck z Królewca. Niestety ze względu na brak funduszy nie przystąpiono do budowy. Nowe możliwości w zakresie inwestycji miejskich pojawiły się dopiero po zwycięstwie Prus nad Francją. Proboszczem był wtedy ks. Albert Zapatka, który od razu ponowił starania o budowę kościoła. Długo oczekiwana decyzja zapadła w 1875 roku. Autorem nowego projektu był mistrz murarski z Olsztyna, Puhlmann. W dniu 9 czerwca 1876 roku położono kamień węgielny pod przyszły kościół – był nim olbrzymi głaz narzutowy tzw. „Łyński Kamień”, który od lat spoczywał w tym miejscu. Według kroniki kościelnej, kamień węgielny usytuowany jest wprost pod ołtarzem i obejmuje powierzchnię całej absydy. W tym głazie wykuto specjalny otwór, aby tam umieścić akt erekcyjny. Głównym wykonawcą budowy był mistrz murarski Matthias Toffel. Dnia 15 października 1877 r. odbyła się w Olsztynie uroczystość poświecenia kościoła. W późniejszych latach kościół był kilkakrotnie remontowany: po raz pierwszy w 1899 r., a ostatni – w latach 200-2001. Kościół stanowi siedzibę parafii ewangelicko-augsburskiej.

Opis

Nie orientowaną, ceglaną budowlę, wzniesioną w stylu neogotyckim założono na rzucie prostokąta z pięciobocznym prezbiterium oraz przylegającą od południa 40-metrową wieżą z zegarem. Elewacje boczne opięte są przyporami. Dach korpusu pokryto angielskim łupkiem, a ośmioboczny hełm wieży miedzianą blachą. W wieży znajdują się w trzy dzwony odlane w firmie Petit & Edelbrock w Gescher w Westfalii. Jest to kościół salowy, z trzema emporami. Jego nawa ma 19 m długości, 12 m szerokości, 13 m wysokości i przekryta jest otwartą, polichromowaną więźbą dachową. Prezbiterium wydzielone zostało od nawy profilowanym, ostrym łukiem tęczowym. W jego centrum znajduje się ołtarz, nad którym wznosi się krzyż. Po prawej stronie umieszczono ambonę. Kościół zaprojektowano na 500 miejsc siedzących (310 na dole i 190 na emporach). Jego wnętrze zostało wyposażone m.in. w organy Maxa Terletzkiego z Królewca, okna z witrażami zaprojektowanymi i wykonanymi przez warsztat Heinricha Gidtmanna z Linnich, obrazy w zakrystii: „Chusta Weroniki” oraz portret Marcina Lutra.

Zobacz też

• Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Olsztynie
• Kościół pw. Świętego Krzyża w Olsztynie
• Kościół garnizonowy pw. Matki Bożej Królowej Polski w Olsztynie
• Kościół pw. Chrystusa Króla i św. Franciszka w Olsztynie
• Bazylika Współkatedralna Świętego Jakuba Apostoła w Olsztynie
• Kościół pw. św. Józefa w Olsztynie
• parafia ewangelicko-augsburska
• ks. Albert Zapatka
• Max Terletzki
• Kaplica przy Szpitalu Mariackim w Olsztynie
• Kaplica Jerozolimska pw. Krzyża Świętego w Olsztynie
• Kaplica pw. św. Jana Nepomucena w Olsztynie
• Kaplica pw. Matki Bożej Szkaplerznej w Jarotach

Ciekawostki

• Według legendy, znajdujący się pod ołtarzem głaz narzutowy pełnił rolę kamienia ofiarnego dawnych Prusów. Od niego też w XIV wieku wzięły nazwę zamek i miasto.

Bibliografia

1. Bętkowski, Rafał: Olsztyn jakiego nie znacie: obraz miasta na dawnej pocztówce / Rafał Bętkowski. – Olsztyn : Edytor Wers, 2003. – S. 149.
2. Birezowska, Małgorzata: Zabytkowe wnętrze – rzecz o potrzebie badań / Małgorzata Birezowska, Barbara Zalewska // „Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski”. – R. 5 (2003), s. 54-58.
3. Kopiczko, Andrzej: Kościoły i kaplice w Olsztynie / Andrzej Kopiczko. – Olsztyn : AD REM, 2000. – S. 138-140.
4. Rzempołuch, Andrzej: Architektura i urbanistyka Olsztyna 1353-1953: od założenia miasta po odbudowę ze zniszczeń wojennych / Andrzej Rzempołuch. – Olsztyn: Urząd Miasta: Remix, 2005. – S. 82-84.
5. Ulatowska, Urszula: Zabytkowe kościoły w Olsztynie / Urszula Ulatowska // „Renowacje i Zabytki”. – 2013, nr 4, s. 74.

Linki

• Bobrowicz, Andrzej: Kościół ewangelicko-augsburski p.w. Chrystusa Zbawiciela w Olsztynie, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.atrakcje.olsztyn.pl
• Kruk, Erwin: Ewangelicki Kościół Chrystusa Zbawiciela w Olsztynie, materiał zamieszczony na stronie internetowej Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Olsztynie www.olsztyn.luteranie.pl