Władysław Gębik

Fot. zamieszczona na okładce książki Jana Chłosty Warmiak z Podhala, Olsztyn 2006.

Tablica upamiętniająca Władysława Gębika na kamienicy przy ul. Wyzwolenia 9, gdzie mieszkał w latach 1946-1964.
Źródło: Archiwum Andrzeja Cieślaka

(1900-1986) – pedagog, pisarz, animator życia kulturalnego na Warmii i Mazurach, (pseud. i krypt.: Andrzej Borowik, August Krzywigęba, ab)

Biografia

Urodził się 14 czerwca 1900 r. w Szczyrzycu, w powiecie limanowskim na Podhalu, w rodzinie chłopskiej Jana Gębika i Anny z Trzópków. Egzamin dojrzałości złożył w Gimnazjum św. Jacka w Krakowie. Następnie rozpoczął studia rolnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jako ochotnik brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. Studia ukończył z tytułem inżyniera w 1924 r. Pracując kontynuował studia na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i w 1928 r. uzyskał dyplom nauczyciela biologii i chemii szkół średnich, a w 1932 r. na podstawie pracy z zakresu fermentów biologicznych – stopień doktora filozofii. 25 sierpnia 1939 r. wraz ze wszystkimi wykładowcami i uczniami kwidzyńskiego gimnazjum został aresztowany i przewieziony do Tapiry w Prusach Wschodnich. Później więziony był w obozach koncentracyjnych w Grünhofie, Hohenbruchu, Stutthofie, Sachsenhausen i Gusen. Po zakończeniu wojny zamieszkał w Olsztynie. Zmarł w Krakowie 23 marca 1986 roku, pochowany został w Szczyrzycu.

Działalność

W latach 1923-1932 Władysław Gębik uczył w Miejskim Gimnazjum Matematyczno-Przyrodniczym im. M. Kopernika w Katowicach. Następnie był nauczycielem i okresowo dyrektorem polskiego gimnazjum w Bytomiu, a w 1937 r. zorganizował polskie gimnazjum w Kwidzynie i był jego dyrektorem. Po zakończeniu wojny, 15 listopada 1945 r. został naczelnikiem szkół średnich w Kuratorium Okręgu Szkolnego Mazurskiego. Z jego inicjatywy powstawały szkoły średnie w okręgu olsztyńskim. W marcu 1946 r. współuczestniczył w założeniu w Olsztynie oddziału Towarzystwa Teatru i Muzyki Ludowej. Teatr miał propagować folklor warmiński i mazurski. Poczynając od 1946 r. Władysław Gębik zaczął organizować w Olsztynie wojewódzkie przeglądy zespołów artystycznych w ramach Godów Wiosennych. Miało to być doroczne święto młodości. W jego ramach organizowano wiele imprez kulturalnych, mających na celu spopularyzowanie folkloru mazurskiego i warmińskiego wśród ludności napływowej i ukazanie jego polskich tradycji. W 1948 r. Władysław Gębik objął stanowisko inspektora kulturalno-oświatowego w filii Spółdzielni Wydawniczo-Oświatowej „Czytelnik” w Olsztynie. Z jego inicjatywy Warmię i Mazury zaczęli odwiedzać literaci z różnych ośrodków w kraju, np. Gustaw Morcinek, Władysław Rymkiewicz, Jan Brzechwa, Arkady Fiedler, Alina i Czesław Centkiewiczowie, Janusz Meissner, Michał Rusinek, Jerzy Putrament, Wojciech Żukrowski, którzy odbywali spotkania autorskie w szkołach, bibliotekach, świetlicach i zakładach pracy całego województwa olsztyńskiego. Nawiązane wówczas kontakty zaowocowały z czasem utworami o tematyce mazurskiej i warmińskiej. W spotkaniach tych brali udział również miejscowi literaci, jak np. Maria Zientara-Malewska. Władysław Gębik był współorganizatorem Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Olsztynie, w latach 1950-1952 pełnił funkcję prezesa Zarządu tej organizacji. W latach 1952-1957 r. pracował w Państwowym Instytucie Sztuki jako kierownik Zespołu Terenowego; zajmował się zbieraniem i opracowywaniem regionalnego folkloru. Miał też duże zasługi przy powstawaniu olsztyńskiego środowiska literackiego. W grudniu 1952 r. był współzałożycielem „Słowa na Warmii i Mazurach”, regionalnego dodatku do gazety „Słowo Powszechne”, a następnie jego kierownikiem literackim. W 1953 r. uczestniczył w utworzeniu olsztyńskiego Klubu Literackiego, a w 1955 r. - Oddziału Związku Literatów Polskich i pracą jego kierował początkowo jako wiceprezes, później jako prezes. Przewodniczył także Klubowi Literatury Regionalnej od chwili jego założenia. Działalność społeczną rozwijał w latach 1955-1958 jako radny i przewodniczący Komisji Kultury Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie. Był członkiem Rady Naczelnej i Rady Naukowej Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich. Czynnie uczestniczył w pracach Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego jako współorganizator i prezes oddziału olsztyńskiego. Należał także do Polskiego Towarzystwa Historycznego i był członkiem Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie. OBN nadał mu godność członka honorowego. Brał udział w sesjach naukowych i spotkaniach działaczy ruchu polskiego w Niemczech z lat międzywojennych, na których dzielił się swoją bogatą wiedzą i wspomnieniami z pracy oświatowo-kulturalnej.

Twórczość

Ważniejsze publikacje:

• Wiara ojców (1934)
• Polskie gimnazjum w Kwidzynie (1938)
• XX lat Gimnazjum w Kwidzynie (1957)
• O cieśli co na deskach wiersze pisywał (1958)
• Sprawy i ludzie spod znaku Rodła. W trzydziestolecie szkoły polskiej na Warmii, Mazurach i Powiślu (1959)
• Kwidzyniacy.: Opowieść o młodzieży walczącej (1965)
• Polskie piśmiennictwo oraz krzewiciele polskości na Warmii i Mazurach (1966)
• Burzom dziejów nie dali się ponieść (1967)
• Chłopcy z Rzeczypospolitej Kwidzyńskiej (1968)
• Czarodziejski grosz. Baśń mazurska (1969)
• Prawo i pięść (1971)
• Z diabłami na ty (1972)
• O Michale Lengowskim pieśniarzu warmińskim. W setną rocznicę urodzin (1973)
• Pod warmińskim niebem (1974)
• Dla nas słońce nie zachodzi (1985)

Władysław Gębik publikował także swoje utwory (wiersze, baśnie, opowiadania, teksty widowisk teatralnych) w wydawnictwach zbiorowych, takich jak: Kiermasz bajek, „Rocznik Olsztyński”. Wiele szkiców, rozpraw, artykułów (zwłaszcza na temat sztuki i literatury ludowej) zamieszczał w czasopismach regionalnych i ogólnopolskich. Opracował edytorsko szereg tekstów literackich i nieliterackich, np. Śląski Rocznik Towarzystwa Przyrodników im. M. Kopernika (1928-1930), Prace i materiały etnograficzne (1961).

Nagrody

Władysław Gębik był wielokrotnie wyróżniany nagród i literackimi i kulturalnymi. Otrzymał m.in.:

• Nagrodę im. Włodzimierza Pietrzaka
• Nagrodę im. Oskara Kolberga
• Nagrodę regionalną im. Michała Lengowskiego
• Nagrodę Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie (dwukrotnie)
• Nagrodę miesięcznika „Warmia i Mazury”

Za zasługi włożone w rozwój oświaty polskiej w okresie międzywojennym oraz w jej odbudowę po przyłączeniu Warmii i Mazur do Polski władze państwowe nadały Władysławowi Gębikowi tytuł „Zasłużonego Nauczyciela PRL”.

Posiadał wiele odznaczeń państwowych, m.in.:

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1962)
• Odznakę Zasłużony Działacz Kultury (1963)
• Medal Wolności i Zwycięstwa (1967)
• Medal Tysiąclecia Państwa Polskiego (1967)
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1970)

Upamiętnienie

10 listopada 2015 r. na frontonie kamienicy przy ul. Wyzwolenia 9 w Olsztynie odsłonięto tablicę upamiętniającą Władysława Gębika. Inicjatorem akcji było Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich Oddział w Olsztynie.

Galeria zdjęć

• 

  Publikacja Wydawnictwa Morskiego, 1972 r. Źródło: Archiwum Andrzeja Cieślaka

• 

  Sejsa Literacka w MBP w Ostródzie, 1975 r.
  Źródło: Archiwum WBP w Olsztynie

• 

  Źródło: Archiwum WBP w Olsztynie

• 

  Publikacja Wydawnictwa "Pojezierze", 1972 r. Źródło: Archiwum Andrzeja Cieślaka

Bibliografia

1. Chłosta, Jan: Warmiak z Podhala : Władysław Gębik pedagog, folklorysta, literat/ Jan Chłosta. - Olsztyn : „Edytor Wers”, 2006.
2. Mądry przed szkodą: wspomnienia o Władysławie Gębiku / wstęp i oprac. Jan Chłosta. – Olsztyn : Stowarzyszenie „Civitas Chrystiana”, 1995.
3. Władysław Gębik (1900-1986) / [oprac. zespół Janina Kępista et al.]. - Olsztyn : Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. Profesora Tadeusza Kotarbińskiego, 1994.
4. Współcześni pisarze województwa olsztyńskiego / [red. nauk. Edward Martuszewski ; aut. not biograficznych Jan Burakowski et al. ; aut. bibliogr. Sabina Siemaszko, Tamara Wajsbrot.]. - Olsztyn : Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 1972.