Maria Zientara-Malewska

Maria Zientarówna 1924 r. w Krakowie
Źródło: Ze zbiorów dokumentów życia społecznego WBP w Olsztynie

Maria Zientara-Malewska 1977 r.
Źródło: Ze zbiorów dokumentów życia społecznego WBP w Olsztynie

Maria Zientara-Malewska w rozmowie z Andrzejem Cieślakiem podczas kiermaszu Dni Olsztyna w 1975 r.
Źródło: Archiwum Andrzeja Cieślaka

Okładka książki "Dla mego ludu śpiewać chcę" z 1983 r.
Źródło: Archiwum Andrzeja Cieślaka

(1894-1984) - poetka i prozaik, publicystka, nauczycielka, zbieraczka folkloru warmińskiego

Biografia

Urodziła się 4 września 1894 r. w Brąswałdzie. Ukończyła szkołę w Brąswałdzie, następnie była słuchaczką lekcji języka polskiego u ks. Walentego Barczewskiego. Skończyła kurs dla pomocniczych sił nauczycielskich w Olsztynie oraz Państwowe Seminarium Nauczycielskie w Krakowie (1926). Pracowała w Polsko-Katolickim Towarzystwie Szkolnym na Warmii, organizowała przedszkola w Gietrzwałdzie, Unieszewie, Nowej Kaletce i Chaberkowie. Była nauczycielką szkoły polskiej w Chaberkowie i Wielkim Buczku. W 1931 roku zdała egzamin kwalifikacyjny jako nauczycielka, następnie pracowała w Berlinie w Związku Polskich Towarzystw Szkolnych w Niemczech a od 1933 roku została nauczycielką szkół polskich w Złotowie (1933-1935) oraz Nowym Kramsku (1935-1939). We wrześniu 1939 roku została aresztowana i uwięziona w obozie koncentracyjnym w Ravensbrück (numer 2171); zwolniona przebywała do końca wojny pod nadzorem policji w Brąswałdzie. Od 1945 roku pracowała w Wydziale Oświaty Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski. W 1947 roku wzięła ślub kościelny, (potwierdzony w Urzędzie Stanu Cywilnego w 1948 roku) z Ottonem Malewskim (zm. 23 IV 1951). Zaczęła używać nazwiska Zientara-Malewska. W 1950 roku zwolniona z pracy w Kuratorium Okręgu Szkolnego w Olsztynie. Zajęła się zbieraniem warmińskiego folkloru oraz w 1952 roku nawiązała długoletnią współpracę z dodatkiem „Słowa Powszechnego” – „Słowo na Warmii i Mazurach”. Zmarła 2 października 1984 roku w Olsztynie.

Działalność

Działaczka Towarzystwa Kobiet Polskich na Warmii i Związku Towarzystw Młodzieży w Prusach Wschodnich oraz Polsko-Katolickiego Towarzystwa Szkolnego na Warmię. Brała udział w Kongresie Polaków w Berlinie w 1938 roku. W 1945 roku weszła w skład Okręgowego Polskiego Komitetu Narodowościowego w Olsztynie, w 1946 została członkiem i następnie przewodniczącą Sekcji Kobiet Wojewódzkiego Zarządu PSL oraz członkiem Instytutu Mazurskiego w Olsztynie. Była członkiem Wojewódzkiego i Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu. Występowała z zespołem „Żywe słowo”, była kierownikiem literackim Zespołu Pieśni i Tańca „Olsztyn”. Brała udział w licznych spotkaniach autorskich w Olsztynie i kraju.

Twórczość

Debiutowała 4 grudnia 1920 utworem Pory roku w „Gazecie Olsztyńskiej”. Publikowała wiersze i artykuły w prasie polskiej. Po 1945 roku m.in. w „Wiadomościach Mazurskich”, „Życiu Olsztyńskim”, oraz „Głosie Olsztyńskim” i „Słowie na Warmii i Mazurach”. 14 XII 1952 roku przyjęta do Związku Literatów Polskich. W 1953 roku wiersze M. Zientary-Malewskiej ukazały się w zbiorze Poezje Warmii i Mazur. Debiutem książkowym był zbiór szkiców i reportaży Rośnie do słońca (wspólnie z Wandą Pieńkowską). W swojej twórczości M. Zientara-Malewska zajmowała się wydarzeniami historycznymi nieraz zbeletryzowanymi w formie opowiadań, baśni lub legend n.p. Legendy dwóch rzek (1955), Baśnie znad Łyny (1970), O różnych kłobukach, skarbach i zaklętych zamkach (2008) oraz folklorem Warmii. Głównym tematem jej zainteresowań była problematyka warmińska. Publikowała wiersze o tematyce religijnej. Wiele wierszy napisała w gwarze warmińskiej. Opublikowała 21 książek oraz pieśni: Kolęda warmijska z muzyką Feliksa Nowowiejskiego (Poznań 1934) oraz Kołysanka warmińska z muzyką Romualda Twardowskiego (Warszawa 1978). Opublikowała wspomnienia: Śladami twardej drogi (1966), Wspomnienia nauczycielki spod znaku Rodła (1985).

Nagrody i odznaczenia

• Złoty Krzyż Zasługi i Medal X PRL (1955)
• II nagroda za utwór Ziemia Warmińska i III nagroda za Hymn Warmiński w konkursie literackim Prezydium WRN (1956)
• Wojewódzka nagroda literacka (1956)
• II nagroda w konkursie literacko-muzycznym z okazji 100-lecia urodzin Michała Kajki (1958)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1959)
• Honorowa Odznaka Zasłużony dla Warmii i Mazur (1960)
• Wojewódzka nagroda literacka (1960, po raz drugi)
• Wyróżnienie za widowisko regionalne Wesele warmińskie w konkursie TRZZ i Zarządu Głównego ZLP (1960)
• Nagroda im. Włodzimierza Pietrzaka (1960)
• Nagroda Ministra Kultury i Sztuki z okazji 40-lecia pracy literackiej (1961)
• Odznaka Honorowa Wyższej Szkoły Rolniczej w Olsztynie (1961)
• Nagroda im. Włodzimierza Pietrzaka dla zespołu redakcyjnego „Słowa na Warmii i Mazurach” (1962)
• Wyróżnienie na Ogólnopolskim Festiwalu Poezji w Łodzi (1963)
• 2 miejsce w konkursie Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Olsztynie „Ulubiona książka 20-lecia” za książkę Warmio moja miła (1964)
• Wyróżnienie w konkursie TRZZ za Moje wspomnienia związane z działalnością społeczno-polityczną na Ziemiach Zachodnich i Północnych (1964)
• Godność członka honorowego Towarzystwa Kultury Języka (1971)
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1971)
• Medal Komisji Edukacji Narodowej (1972)
• Nagroda miesięcznika „Warmia i Mazury” (1972)
• Order Budowniczych Polski Ludowej (1972)
• Regionalna Nagroda im. Michała Lengowskiego (1974)
• wpis do Księgi Zasłużonych Obywateli Olsztyna (1974,
• Medal Papieski „Pro Ecclesia et Pontifice” (1980)
• Medal za zasługi dla „Gazety Olsztyńskiej” (1984)
• Medal Rodła przyznany pośmiertnie (1986)
• Tytuł „Olsztynianki XX wieku” w plebiscycie zorganizowanym przez „Gazetę Wyborczą” i Radio Olsztyn (2001).

Filmy

Sylwetka poetki zaprezentowana została w filmach dokumentalnych:

• Maria Zientara-Malewska (Program Literacki Naczelnej Redakcji Publicystyki Kulturalnej w cyklu Portrety warmińskich poetów - 1976) 
• Buduję rymy z prostych słów M. Kubery (Wytwórnia Filmów Oświatowych - 1983) 
• Śladami twardej drogi E. Sulikowskiego (Amatorski Klub Filmowy „Grunwald” w Olsztynie - 1984).

Upamiętnienie

Od 1985 r. w Lidzbarku Warmińskim organizowane są Konkursy Krasomówcze im. Marii Zientary-Malewskiej oraz prowadzone są Spotkania z Poezją Religijną im. Marii Zientary-Malewskiej. Od 1987 r. Oddział Stowarzyszenia Społeczno-Kulturalnego "Pojezierze" w Brąswałdzie oraz Gminny Ośrodek Kultury w Dywitach organizują Konkursy Poezji Marii Zientary-Malewskiej. 16.10.1989 r. odsłonięto tablicę pamiątkową w Brąswałdzie. W budynku starej szkoły podstawowej utworzono (1994) Izbę Pamięci Marii Zientary-Malewskiej. W 1994 roku ulicę w Olsztynie przy której wiele lat mieszkała nazwano Jej imieniem. Utworzono szlak turystyczny pieszy Marii Zientary-Malewskiej. Liczne szkoły oraz ulice wielu miast noszą imię M.Zientary-Malewskiej.

Bibliografia

1. Czytaliśmy sercem : wspomnienia o Marii Zientarze-Malewskiej / wstęp i oprac. Jan Chłosta. – Olsztyn : Ośrodek Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego, 1994.
2. M.K.-K.: Zientara-Malewska Maria / M.K.-K. // W: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury : słownik biobibliograficzny. T. 9, W-Z / oprac. zespół pod red. Jadwigi Czachorowskiej i Alicji Szałagan. – Warszawa : WSiP, 2004. – Bibliogr. przy hasłach. - S. 476-479.
3. Maria Zientara-Malewska (1894-1984) : życie i twórczość : bibliografia / [oprac. Zespół Janina Kępista et al.] ; red. Zofia Smołucha [et al.] ; Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. Tadeusza Kotarbińskiego w Olsztynie. – Olsztyn : PBW , 1995.
4. Olsztyńskie biografie literackie 1945-1988 : praca zbiorowa / pod red. Jana Chłosty. – Olsztyn : Towarzystwo Naukowe im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 1991. – Bibliogr. przy hasłach. – S. 108-112.
5. Sawicka, Hanna: Maria Zientara-Malewska : zarys monograficzny życia i twórczości / Hanna Sawicka. – Wyd. 2 uzup. i poszerz. – Olsztyn : Ośrodek Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego, 1988.

Zobacz też

• Strona internetowa http://zientaramalewska.pl/