Kościół pw. św. Piotra i Pawła w Lidzbarku Warmińskim
Spis treści
Lokalizacja
Kościół został wzniesiony w południowym krańcu starego miasta, w zakolu rzeki Łyny, w pobliżu Zamku Biskupów Warmińskich. Znajduje się przy dzisiejszym Placu Kościelnym.
Historia
Pierwsze wzmianki o istnieniu kościoła w Lidzbarku Warmińskim pochodzą już z XIII wieku. Jej pierwszym proboszczem był ksiądz Heynemann, sprawujący posługę w latach 1305-1321. Za jego czasów, w 1315 roku, nastąpiło poświęcenie drewnianej wówczas świątyni pod wezwaniem św. Piotra i Pawła. Budowę murowanego kościoła w tym samym miejscu rozpoczęto w drugiej połowie XIV wieku. Pierwotnie przypominał on gotycką bazylikę, pozbawioną wieży. Wzniesiono ją pod koniec XIV wieku, a następnie podwyższono w wieku XV i około 1530 roku. Z końca XIV wieku pochodzą kaplice boczne i zakrystia. Kościół wielokrotnie był odnawiany po pożarach z lat 1400, 1442 i 1497. W trakcie odbudowy przeprowadzonej po ostatnim pożarze, nadano korpusowi kształt hali. W 1701 roku dodano barokową wieżyczkę na sygnaturkę oraz hełm na wieży. W latach 1870-1876 przeprowadzono gruntowną restaurację kościoła, a w latach 1891-1896 do jego korpusu dobudowano neogotyckie prezbiterium oraz kruchty od strony północnej i południowej.
Opis
Jest to kościół późnogotycki, orientowany, murowany z cegły. Jego korpus jest trójnawowy, halowy, pięcioprzęsłowy, zbudowany na rzucie prostokąta o wymiarach 70 m na 24 m. Po stronie południowej przylega do niego piętrowa zakrystia, po stronie zachodniej pięciokondygnacyjna wieża, ozdobiona z zewnątrz blendami o zróżnicowanej formie. Sam hełm złożony jest z trzech proporcjonalnie coraz węższych latarń o dzwonkowatych daszkach. Całość wieńczy rzeźba św. Michała Archanioła i chorągiewka z herbem Pilawa, którym posługiwał się biskup Teodor Potocki. Na dachu bliżej prezbiterium znajduje się smukła wieżyczka z latarnią i iglicą, a także sygnaturką z 1701 roku. Od zewnątrz korpus jest opięty uskokowymi skarpami, ustawionymi w narożach ukośnie. Do kościoła prowadzi dwukondygnacyjna barokowa brama z 1760 roku. Wieńczy ją latarnia, a nad nią znajduje się chorągiewka z herbem biskupstwa warmińskiego oraz datą 1761 roku. Na murze oddzielającym świątynię od plebani ustawiono dwanaście terakotowych figur apostołów, wykonanych w Monachium. Sześć z nich uległo zniszczeniu w czasie II wojny światowej; uzupełniono je w latach 1975-1979. Przy kościele od strony północnej zachowała się rzeźbiona figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem z 1709 roku. Wnętrze świątyni nakrywają sklepienia gwiaździste wsparte na ośmiu filarach i czterech półfilarach przyściennych.
Wyposażenie
Wystrój wnętrza jest neogotycki wzbogacony ocalałymi elementami z okresu gotyku i baroku. Wśród najstarszych i najcenniejszych zabytków kościoła znajdują się: rzeźba św. Anny Samotrzeciej z 1500 roku, relikwiarz św. Idy wykonany w 1400 roku, naczynia liturgiczne, chrzcielnica z XIV wieku, a w nawie głównej mosiężny świecznik o dwustronnej figurze Matki Boskiej z Dzieciątkiem z 1604 roku. Na ścianie północnej umieszczono trzyczęściowy brązowy nagrobek renesansowy, ufundowany matce przez biskupa Dantyszka około 1539 roku, natomiast pod chórem organowym wczesnorenesansową brązową płytę nagrobną Hildebrandta Ferbera (zm. 1530 roku) z wyrytą postacią zmarłego i jego herbami. Wśród ważnych zabytków wymienia się również obrazy z XVII wieku: przedstawiające Apostołów, umiejscowione na bocznych ścianach świątyni i obraz Matki Boskiej Różańcowej, wiszący nad wejściem do zakrystii. W tej grupie znajduje się również obraz „Matka Boża Orędowniczka” z 1687 roku. Ponadto wnętrze wyposażone jest w kilka zabytkowych ołtarzy. Tryptyk w ołtarzu głównym powstał w latach 1912-1915. Są w nim płaskorzeźby Narodzenia Chrystusa (po prawej stronie) i Pokłonu Trzech Mędrców (po lewej), duże rzeźby św. Piotra (po lewej) i Pawła (po prawej) oraz nieco niżej mniejsze Marii Magdaleny (po lewej) i bpa Stanisława (po prawej), a w zwieńczeniu figura Chrystusa Zmartwychwstałego. Po bokach ołtarza stoją dwie rokokowe rzeźby aniołów, które pochodzą jeszcze z poprzedniego ołtarza, usuniętego w 1893 roku. Wykonane zostały w pracowni Chrystiana Bernarda Schmidta w Reszlu. W nawie lewej w prezbiterium (na wysokości ołtarza głównego) znajduje się neogotycki ołtarz z grupą Ukrzyżowania. Pod krzyżem umieszczono figury Matki Boskiej i św. Jana Ewangelisty, a na zwieńczeniach ramion symbole czterech ewangelistów. Po przeciwnej stronie stoi również neogotycki ołtarz (tryptyk) z barokowym obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem. W prawej nawie znajduje się barokowym ołtarz z obrazem Świętej Rodziny z początku XVIII wieku, a także poźnomanierystyczny ołtarz, fundowany w 1640 roku przez biskupa Mikołaja Szyszkowskiego, z obrazem św. Michała Archanioła z końca XIX wieku. Cennymi zabytkami są również: relikwiarz św. Idy, krzyż relikwiarzowy z XVIII wieku, ambona, wykonana w stylu neoklasycystycznym z około 1880 roku, dwa konfesjonały, jeden z końca XVII wieku, a drugi rokokowy oraz barokowa chrzcielnica. Zachowały się także dwa dawne dzwony z tego kościoła - XVI i XVIII-wieczny.
Bibliografia
- Kopiczko, Andrzej: Porta Domini: kościoły jubileuszowe i sanktuaria Świętego Krzyża w archidiecezji warmińskiej / Andrzej Kopiczko. - Olsztyn: „Posłaniec Warmiński”, 2002. – S. 67-72.
- Kubiszyn, Robert: Lidzbark Warmiński - kościół pw. św. św. Piotra i Pawła: nasze zabytki / Robert Kubiszyn // „Obserwator”. – 2002, nr 19, s. 6.
- Rzempołuch, Andrzej: Kościoły na Warmii, Mazurach i Powiślu / Andrzej Rzempołuch. - Olsztyn: Wydawnictwo Offer, 1991. – S. 26.
- Skurzyński, Piotr: Warmia i polskie Dolne Prusy: przewodnik turystyczny / Piotr Skurzyński. - Gdynia: Wydawnictwo Region, 2012. – S. 99-100.
Zobacz też
- Bosko, Janina: Kościół parafialny p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła i Świętego Michała Archanioła, materiał zamieszczony na stronie internetowej parafii św. Piotra i Pawła w Lidzbarku Warmińskim, www.parafia.lw.pl [dostęp 21.10.2013 r.]
- Kościół p.w. św. Ap. Piotra i Pawła, materiał zamieszczony na stronie internetowej Urzędu Miejskiego w Lidzbarku Warmińskim, www.lidzbarkwarminski.pl [dostęp 21.10.2013 r.]
