Herma św. Idy z kościoła pw. św. Piotra i Pawła w Lidzbarku Warmińskim
Gotycki relikwiarz rzeźbiony na głowę z kościoła pw. św. Piotra i Pawła w Lidzbarku Warmińskim.
Historia
Na zabytkowe dzieło składają się elementy, stanowiące przykłady różnych rzemiosł artystycznych: sztuki rzeźbiarskiej, złotniczej i malarskiej. Najstarsze z nich datuje się na około 1380 rok. Nie wyklucza się, że najpierw powstało tylko popiersie Idy jako samoistna rzeźba w metalu. Cokół dorobiony został około 1420 roku, środkowa plakietka z wizerunkiem świętej w XIX w. Współczesna korona wykonana została po 1894 roku i jest co najmniej trzecią. Relikwiarz hermowy św. Idy był pierwotnie wystawiony w starej, gotyckiej mensie ołtarzowej po prawej stronie. W inwentarzu kościoła z 1537 roku, występuje jako jedyny relikwiarz na głowę Dziewicy, przy czym podano niewłaściwe imię świętej, błędnie odczytane jako S. Jolae, czyli św. Jola. Stylistycznie hermę św. Idy wiąże się z szkołą praską. Przypuszczalnie powstała na podstawie pierwowzoru drewnianego na terenie Prus, w warsztacie elbląskim lub braniewskim, za czasów rządów Henryka III Sorboma, mającego bardzo ścisłe powiązania z Pragą.
Opis
Herma św. Idy jest rzadkim egzemplarzem tej formy sztuki gotyckiej zachowanym do dziś. Wykonana została techniką kutego srebra, mosiądzu i miedzi, odlewania, złocenia, grawerowania, polichromowania oraz dekorowania barwnymi kamieniami. Popiersie na cokole ma wysokość 54 cm. Podstawa figury - 32 x 17,7 cm. Na przynitowanej do korpusu (przy dekolcie sukni) taśmie mosiężnej widnieje łacińska inskrypcja:
Caput Virginis pectoreus cupreum inauratum cum inscriptione S. Jolae, coronam in capite gestans ex simili materia inaurata, in collo monile habet ex corallis et duas catenulas cupreas, ąuarum una creditur esse inaurata cum manu et pede parvis et argenteis. Deperditi vero sunt ab eodem monili ante duos circiter annos tres annuli argentei inaurati. Item perdita est Yeronica ex Berlen-mutter pisce inaurata. Hoc ipsum caput nunc a parocho asservatur in promptuario ad dextrum latus altaris majoris in pilastro excavato.
Tłumaczenie tekstu wg ks. bp prof. dr hab. Juliana Wojtkowskiego:
Głowa Dziewicy z popiersiem miedziana pozłacana z napisem Świętej Joli, na głowie mająca koronę z podobnego tworzywa pozłacanego, na szyi ma naszyjnik z korali i dwa łańcuszki miedziane, z których jeden uchodzi za pozłacany, z małą rączką i nóżką srebrnymi. Przepadły zaś z tego naszyjnika przed dwoma około laty trzy pierścienie srebrne pozłocone. Przepadła również Weronika z perłowej masy pozłocona (rybią) łuską. Sama ta głowa przechowywana jest przez proboszcza w skrytce, wykutej w pilastrze przy prawym rogu wielkiego ołtarza.
Charakterystyka
Rzeźba głowy św. Idy umieszczona jest w obecnym kształcie na cokole z plakietkami przedstawiającymi św. Piotra, św. Pawła oraz św. Magdalenę (według niektórych źródeł św. Barbarę). Plakiety są prawdopodobnie wyciętymi elementami większej całości i stanowią jednorodne, zamknięte ramkami kompozycje. Środkowa, przedstawiająca św. Magdalenę, jest wtórna, zapewne z I połowy XIX wieku. Wokół dekoltu sukni widnieją kamienie. Podobnie w koronie. Nie ma natomiast opisanych wcześniej: naszyjnika z korali oraz łańcuszków z zawieszkami małej, srebrnej nóżki i rączki. Tajemniczym pozostaje opis zaginionego elementu z macicy perłowej z wizerunkiem św. Weroniki.
Zobacz też
- Kościół pw. św. Piotra i Pawła w Lidzbarku Warmińskim
- Henryk III Sorbom
- Julian Wojtkowski
- Jan Gottfried Schlaubitz
Ciekawostki
Lidzbarska herma św. Idy jest najbliższa stylistycznie drewnianej hermie innej świętej z Muzeum Zamkowego w Malborku. Być może także, jak Ida, jest to popiersie jednej z towarzyszek św. Urszuli. Istnieją bowiem źródła mówiące o innych relikwiarzach Świętych Dziewic z orszaku św. Urszuli na Warmii, jak np. te wykorzystane przez Jana Gottfrieda Schlaubitza do wykonania lichtarzy do katedry fromborskiej.
Bibliografia
- Chrzanowski, Tadeusz: Przewodnik po zabytkowych kościołach Północnej Warmii / Tadeusz Chrzanowski. - Olsztyn: Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1978. – S. 97-98.
- Okulicz, Małgorzata: Złotnictwo sakralne dominium warmińskiego od połowy XIV do końca XVIII wieku: katalog wystawy / Małgorzata Okulicz. - Olsztyn: Muzeum Warmii i Mazur, 2006. – S. 54.
