Kościół pw. św. Antoniego Padewskiego w Kadynach

Fot. A. Romulewicz. 2011 rok.

Zabytek architektury sakralnej wzniesiony pod koniec XVIII wieku.

Lokalizacja

Kościół wybudowano w pobliżu wsi Kadyny (niem. Kadinen), w miejscu pruskiego grodziska, na górze zwanej Zamkiem (obecnie jest to Klasztorna Góra). Wieś położona jest w powiecie elbląskim, w gminie Tolkmicko.

Historia

Fundatorem kościoła był wojewoda inflancki Jan Teodor von Schlieben, właściciel Kadyn. Pierwsza drewniana kaplica stanęła na wzgórzu obok wsi około 1682 roku. Miała ona jednakże charakter prowizoryczny i już w roku 1684 rozpoczęto budowę nowej kaplicy pod wezwaniem Domku Loretańskiego. W dwa lata później zakonnicy przystąpili do budowy drewnianego kościoła pod wezwaniem św. Antoniego z Padwy. Budowę i wyposażanie świątyni ostatecznie zakończono w 1688 roku. Nietrwałość drewnianej budowli sprawiła jednakże, że bernardyni podjęli decyzję o wzniesieniu kościoła murowanego. W dniu 20 maja 1716 roku sufragan warmiński biskup Franciszek Kurdwanowski poświęcił kamień węgielny pod nową świątynię. Budowa trwała etapami: do 1727 roku wzniesiono prezbiterium i zakrystię, nawę główną i zadaszenie ukończono w 1739 roku. Na dachu umieszczono także wieżyczkę zaopatrzoną w dwa niewielkie dzwony – jeden został odlany w 1660 roku, drugi w 1707 roku. Równocześnie z budową kościoła trwały prace nad wznoszeniem nowej kaplicy Loretańskiej. Przylegała ona od północnego zachodu do szczytowej ściany kościoła. Jej budowę rozpoczęto w czerwcu 1728 roku. W założeniu pomyślana była jako kaplica grzebalna. Pod jej posadzką wymurowano kryptę, w której przez dziesięciolecia składano ciała zmarłych gwardianów, dobrodziejów oraz właścicieli Kadyn. Po utracie przez Polskę niepodległości na skutek rozbiorów cały region został przyłączony do państwa pruskiego. W 1826 roku nowe władze, realizujące politykę antykościelną, dokonały kasaty świątyni i klasztoru. Ostatnich zakonników przeniesiono do innych klasztorów. Pozostawiony kościół stopniowo zaczął popadać w ruinę. Pod koniec XIX wieku część zabudowań rozebrano, np. podczas budowy kadyńskiej cegielni w 1872 roku wykorzystano materiał budowlany z kościelnej zakrystii i muru otaczającego zakonny ogród. Do czasów współczesnych zachowały się jedynie mury kościoła do wysokości okien. Ruinami zainteresowano się dopiero na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Z funduszy Ministerstwa Kultury i Sztuki starano się odbudować cały zespół zabudowań z przeznaczeniem na dom pracy twórczej. Zdołano jednak odbudować tylko mury kościoła i osadzić na nich konstrukcję stalową pod przyszły dach. Z powodu braku funduszy prace przerwano i w takim stanie przekazano obiekt kurii biskupiej w Olsztynie. Władze kościelne zwróciły się m.in. do prowincji św. Franciszka z propozycją objęcia ruin w Kadynach. Oficjalne przekazanie obiektu nastąpiło 2 sierpnia 1992 roku. Równocześnie została utworzona parafia pod wezwaniem św. Antoniego Padewskiego w Kadynach, wydzielona z parafii w Tolkmicku. Remont prowadzony w latach 1993-1994 sprawił, że kościół ponownie może być użytkowany.

Opis

Pierwszy kościół był wykonany z drewna. Budynek murowany wzniesiono w stylu barokowym, jako jednonawowy. Miał on długość około 35 m, szerokość około 14 m i ściany boczne wysokie na około 10 m. Sklepienie zamykało się na wysokości około 12 m i nie posiadało żadnych podtrzymujących je filarów. Przybliżona grubość muru kościelnego wynosiła 2 m. Świątynia posiadała czworo drzwi. Szerokie podwójne drzwi umieszczono w 1739 roku w ścianach bocznych, zaś dwoje mniejszych łączyło kościół z zakrystią i kaplicą Loretańską. Kościół nie posiadał integralnie złączonej z nim wieży. Zdecydowano natomiast o wystawieniu wieży dzwonniczej oddalonej o 8 kroków w kierunku wschodnim od kaplicy Loretańskiej. Umieszczono w niej jeden duży dzwon, który był używany tylko w soboty i w niedziele. W pozostałe dni tygodnia korzystano z dwóch dzwonów zawieszonych w wieżyczce na dachu kościoła. Z czasem wieżę dzwonniczą zaopatrzono w zegar, na którym widniał rok 1775. Do kościoła przylegała kaplica Matki Bożej Loretańskiej oraz kaplica św. Anny. Chór zakonny znajdował się za głównym ołtarzem.

Wyposażenie

Nad pierwotnym wyposażeniem kościoła pracowano wiele przez lat. Znajdowały się tam boczne ołtarze: św. Franciszka z Asyżu, św. Antoniego z Padwy, św. Józefa, św. Anny. Ołtarz główny został poświęcony Matce Bożej Niepokalanie Poczętej. Ołtarze były bogato zdobione i pozłacane. Również bogato zdobiona była ambona i stalle w chórze zakonnym. W 1752 roku zakupiono stacje Drogi Krzyżowej, a w 1755 roku nowe organy. W Kaplicy Loretańskiej zawieszone było obrazy: Zwiastowania NMP, błogosławionego Jana z Prado i św. Katarzyny Bonońskiej. W świątyni znajdował się też cenny kamienny posąg Matki Bożej Bolesnej trzymającej martwe ciało Chrystusa. Figura została wykonana przez królewieckiego rzeźbiarza Mateusza Zachowicza i przez pewien czas zdobiła bramę miejską w Królewcu wychodzącą w kierunku Warmii. Po 1826 roku ołtarze boczne, obrazy i rzeźby (nie wiadomo jednak czy wszystkie) trafiły do kościoła pod wezwaniem św. Mikołaja we Fromborku. Wraz z resztą wyposażenia tej świątyni uległy zniszczeniu w 1945 roku. Ołtarz główny przeniesiono natomiast do kościoła pod wezwaniem Znalezienia Krzyża Świętego w Opinie, gdzie znajduje się do dziś. Wiadomo też, ze naczynia liturgiczne trafiły do kościoła św. Mikołaja w Elblągu, część z nich przeniesiono następnie do kościoła Najświętszej Maryi Panny w Stoczku Klasztornym. Od połowy lat 90-tych XX wieku odbudowie świątyni towarzyszy kompletowanie nowego wyposażenia. Jednym z najcenniejszych nabytków jest ustawiony w prezbiterium zabytkowy ołtarz, pochodzący z sanktuarium maryjnego w Krośnie.

Ciekawostki

• Święty Antoni z Padwy otaczany był w Kadynach dużą czcią. Uroczystość odpustowa ku jego czci, przypadająca 13 czerwca, ściągała na wzgórze klasztorne liczne rzesze wiernych i duchowieństwa.

Zobacz też

• Parafia pw. św. Antoniego Padewskiego w Kadynach
• Klasztor ojców Bernardynów w Kadynach
• Kościół pw. św. Mikołaja we Fromborku
• Kościół pw. Znalezienia Krzyża Świętego w Opinie
• Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Stoczku Klasztornym
• Sanktuarium Maryjne Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Józefa w Krośnie
• Franciszek Kurdwanowski
• Mateusz Zachowicz
• Jan Teodor von Schlieben
• Kadyny
• Tolkmicko

Bibliografia

1. Dettlaff, Danuta: Kościoły Diecezji Elbląskiej: nasze dziedzictwo: dekanaty Elbląga / Danuta Dettlaff, Jan P. Dettlaff. T. 1. - Bydgoszcz : Studio Plus, 2006. – S. 140.
2. Kozłowska, Justyna: Klasztor oo. Bernardynów w Kadynach / Justyna Kozłowska // „Jantarowe Szlaki”. – 2001, nr 4, s. 27-33.
3. Zawadzki, Wojciech: Dzieje klasztoru bernardyńskiego w Kadynach / Wojciech Zawadzki. - Olsztyn : Hosianum, 2002.

Linki

• Kadyny, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.franciszkanie.net [dostęp 18.10.2013 r.]