Zamek w Morągu

Pozostałości zamku w Morągu.
Źródło: Wikimedia Commons

Rzut poziomy zamku w czasach krzyżackich.
Źródło: M. Jackiewicz-Garniec, M. Garniec, Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach: Powiśle, Warmia, Mazury, Olsztyn 2006, s. 263.

Zabytek architektury wzniesiony na przełomie XIII i XIV wieku.

Lokalizacja

Zamek został usytuowany na szerokim, płaskim półwyspie nad jeziorem Morąg (osuszonym w XIX wieku), na szlaku komunikacyjno-handlowym z Elbląga do Olsztyna i Ostródy. Obok zamku, po stronie północno-wschodniej powstała osada, która w 1327 roku uzyskała prawa miejskie (obecny Morąg, niem. Mohrungen).

Historia

Wyróżnia się dwa główne etapy budowy: pierwszy rozpoczyna rok około 1280, kiedy to wzniesiono siedzibę prokuratora krzyżackiego, drugi – 1331 rok, kiedy podjęto rozbudowę zamku na siedzibę wójta podległego komturii w Elblągu. Około 1380 roku warownia uzyskała swój pełny gotycki kształt. W trakcie kolejnych wojen zamek kilkakrotnie zajmowany był przez wojska polskie (w latach 1410, 1414, 1479, 1520), a następnie ponownie obsadzany załogą krzyżacką. Po sekularyzacji Prus w 1525 roku ustanowiono w nim siedzibę starosty. Urząd ten i zamek książę Albrecht Hohenzollern powierzył za zasługi w służbie wojennej i dyplomatycznej Piotrowi Dohnie. W 1584 roku przeprowadzono remont zamku i rozbudowę skrzydła bramnego. W latach 1562-1595 Dohnowie wybudowali sobie nową siedzibę, tzw. Zameczek Dohnów, w południowo-zachodniej części miasta. Opuszczony zamek stopniowo zaczął niszczeć (jedynie w odnowionym skrzydle bramnym funkcjonował sąd oraz kościół kalwiński). W 1616 roku runęła główna wieża, którą wkrótce rozebrano. W czasie wojen szwedzkich zabudowania doznały dalszych zniszczeń i w następnych wiekach dokonywano kolejnych rozbiórek. Skrzydło wschodnie zburzono w 1815 roku, by w jej miejscu postawić szkołę miejską (budynek został rozebrany w 2001 roku ze względu na zły stan techniczny). Po 1945 roku pozostałe budynki służyły różnym celom, działało tu m.in. kino. Do dzisiaj z dawnego założenia zamkowego zachowało się jedynie mocno przebudowane w okresie renesansu skrzydło bramne, odsłonięte w latach 2002-2003, fundamenty średniowiecznych zabudowań, murów obronnych oraz fragmenty gotyckiego muru z bramą. W 2002 roku odkryto również renesansowe polichromie na stropach belkowych przyziemia i piętra budynku bramnego. Od 2000 roku jest to własność prywatna.

Opis

Zespół zamkowy założono na planie zbliżonym do trapezu. Od południa i zachodu oblewały go wody jeziora, a od wschodu i północy przekopano fosę. Było to założenie dwuczłonowe, składające się z zamku głównego i przedzamcza. Pierwotnie południowo-wschodni bok dziedzińca zamkowego zajmował dom prokuratora, murowany z cegły na kamiennych fundamentach, podpiwniczony, kilkukondygnacyjny. Czworokąt dziedzińca zamknięto murami kurtynowymi. Całość obwiedziono dodatkowym murem obronnym tworząc międzymurza. W narożu południowym muru zewnętrznego ulokowano kwadratową wieżę, natomiast w narożu zachodnim wzniesiono budynek bramny. Na szerokim międzymurzu po stronie zachodniej najprawdopodobniej znajdowało się przedzamcze. Po 1331 roku zamek znacznie rozbudowano. Powiększono wówczas dziedziniec, a do domu zamkowego dobudowano dwa skrzydła. W narożu wschodnim zewnętrznego muru dostawiono oktagonalną wieżę główną na okrągłej podstawie. Nie są znane dokładne funkcje poszczególnych skrzydeł zamku i rozplanowanie ich pomieszczeń. Zapewne zwyczajowo na piętrze budynków znajdowały się pomieszczenia przewidziane regułą zakonną: kaplica, kapitularz, refektarz, dormitorium oraz mieszkanie wójta. Ponadto w przyziemiu i piwnicach funkcjonowała kuchnia, piekarnia, spiżarnia, pomieszczenia gospodarcze, browar, a także zbrojownia i prochownia. Poddasze pełniło funkcje magazynowo-obronne. Na przedzamczu funkcjonował folwark i mała przystań rybacka. Znajdowały się tu także różne zabudowania gospodarcze oraz mieszkalne służby.

Ciekawostki

• W zbiorach muzeum w Morągu znajduje się portret Piotra Dohny, pierwszego starosty na zamku.
• Niewiele wiadomo na temat pierwotnego wyglądu warowni, która nie doczekała się jak dotąd szczegółowych badań. Kluczowym dokumentem, na podstawie którego opisywano jej wygląd była najwcześniejsza panorama miasta, zamieszczona na epitafium rodziny Dohnów.

Zobacz też

• Zamek w Barcianach
• Zamek w Bezławkach
• Zamek w Braniewie
• Zamek w Działdowie
• Zamek w Elblągu
• Zamek w Giżycku
• Zamek w Kętrzynie
• Zamek w Malborku
• Zamek w Nidzicy
• Zamek w Olsztynku
• Zamek w Ostródzie
• Zamek w Rynie
• Zamek w Szczytnie
• Zamek w Węgorzewie

Bibliografia

1. Bieszk, Janusz: Zamki państwa krzyżackiego w Polsce / Janusz Bieszk. – Warszawa : Bellona, 2010. – S. 92-95.
2. Jackiewicz-Garniec, Małgorzata: Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach: Powiśle, Warmia, Mazury / Małgorzata Jackiewicz-Garniec, Mirosław Garniec. - Olsztyn : Studio Arta, 2006. – S. 260-271.
3. Torbus, Tomasz: Zamki krzyżackie = Deutschordensburgen / Tomasz Torus. – Wrocław : Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010. – S. 137-142.

Linki

• 'Materiał zamieszczony na stronie internetowej www.ruinyizamki.pl [dostęp 15.03.2014 r.]
• Materiał zamieszczony na stronie internetowej www.zamkiobronne.pl [dostęp 15.03.2014 r.]