Zamek w Węgorzewie

Zamek w Węgorzewie.
© Mirosław Garniec

Dziedziniec zamkowy.
© Mirosław Garniec

Zabytek architektury wzniesiony na przełomie XIV i XV wieku.

Lokalizacja

Zamek został usytuowany na wyspie rzeki Węgorapy, około 2 km od północnego brzegu Jeziora Mamry, 27 km na wschód od Barcian i 24 km na północ od Giżycka. Obok niego powstała osada, która otrzymała prawa miejskie w 1571 roku, przyjmując nazwę zamku – Angerburg (spolszczoną na Węgobork, obecne Węgorzewo).

Historia

Warownia, którą Krzyżacy zaczęli wznosić w 1398 roku, znajdowała się na linii zamków broniących dostępu do Prus i jednocześnie stanowiących bazy dla ekspansji na Litwę i Żmudź. Poprzednią strażnicę krzyżacką, o konstrukcji drewniano-ziemnej, wzniesioną około 1335 roku bliżej jeziora Mamry, zniszczyły wojska litewskie pod wodzą księcia Kiejstuta w 1336 roku. Nowy murowany zamek ulokował komtur Królewca Wernera von Tettingen. Miała to być siedziba podległego mu prokuratora. Po wojnie trzynastoletniej (1454–1466) zakon, z powodu braku środków na wypłacenie należności służącym im rycerzom, przekazał zamek w 1469 roku w zastaw Hansowi i Anzelmowi von Tettau. Później wielki mistrz Albrecht Hohenzollern przekazał go na rzecz Christopha Schenk zu Tautenberg. Po sekularyzacji Prus w 1525 roku zamek stał się siedzibą starostów książęcych. Był on restaurowany i adaptowany do aktualnych potrzeb, zachowując jeszcze w XVII wieku swój gotycki charakter. W 1656 roku warownia została zniszczona przez sprzymierzone z Polską wojska tatarskie. Podczas odbudowy przebudowano ją na rezydencję barokową o niewielkich już wartościach militarnych. W 1835 roku zamek został ponownie zniszczony w wyniku pożaru. W 1845 roku przystąpiono do jego odbudowy z przeznaczeniem na sąd i więzienie. Gruntownie przebudowano wówczas budynki i zmieniono całkowicie wnętrza. Kolejne ich zniszczenia miały miejsce pod koniec drugiej wojny światowej (z zamku pozostały tylko wypalone mury). Jego odbudowę przeprowadzono w latach siedemdziesiątych XX wieku. Zaadaptowano go wówczas na siedzibę instytucji kulturalnych i administracyjnych. Obecnie jest własnością prywatną.

Opis

Zamek dostosowano do kształtu wyspy, na której został ulokowany. Miał nieregularny kształt wydłużonego trapezu i składał się z części głównej, złożonej z dwóch lub trzech skrzydeł oraz przedzamcza. Główny dom wzniesiono z cegły na kamiennych fundamentach (zapewne trzykondygnacyjny i podpiwniczony) na samym cyplu wyspy. Towarzyszyło mu najprawdopodobniej drugie skrzydło gospodarcze. Brama wjazdowa znajdowała się w murze kurtynowym. Na dziedzińcu zamkowym, otoczonym murami obronnymi z trzema owalnymi basztami w narożach, usytuowano dodatkowe zabudowania. Na zamku była kaplica, refektarz, izba prokuratora i izby gościnne (w domu głównym), a z pomieszczeń gospodarczych kuchnia, piwnice, spiżarnia, piekarnia, browar i zbrojownia. Najwyższe piętra pełniły funkcje magazynowo-obronne. Przedzamcze znajdowało się po stronie północno-wschodniej i było oddzielone od zamku fosami, uzyskanymi przez przekopanie kanałów łączących ramiona rzeki opływającej wyspę. Miało charakter gospodarczy i mieściło: młyn, tartak, spichlerz i folwark z hodowlą bydła, koni, trzody chlewnej. Ze stałym lądem było połączone drugim mostem zwodzonym. Nieopodal na rzece znajdowała się przystań dla statków i łodzi.

Obecną formę zamek uzyskał po odbudowie, po spaleniu w 1945 roku. Najstarszy zachowany fragment stanowi część murów obwodowych od strony północno-zachodniej (ze ściętym narożem podpartym szkarpą). Obecnie jest to budowla dwukondygnacyjna, trójskrzydłowa, z wewnętrznym dziedzińcem zamkniętym murem kurtynowym od południa. Skrzydło północno-zachodnie jest najdłuższe (72 m), w skrzydle północno-wschodnim (62 m) po bokach znajdują się: główne wejście na zamek i brama przejazdowa na dziedziniec. Od strony dziedzińca w narożu północnym znajduje się okrągła baszta mieszcząca klatkę schodową.

Ciekawostki

• Na przełomie XVII i XVIII wieku zamek często odwiedzali książęta, elektorzy, a także królowie. Dwukrotnie przebywał tu król polski Stanisław Leszczyński i trzykrotnie Fryderyk Wielki.
• Z zamkiem wiąże się legenda o pokutujących tu duchach. Podobno w czasach krzyżackich jeden z braci-rycerzy zakochał się w miejscowej dziewczynie i złamał śluby zakonne. Za karę, ku przestrodze, para kochanków została zamurowana w murze i odtąd nocami ich duchy błądzą po zamkowych komnatach.

Zobacz też

• Zamek w Barcianach
• Zamek w Bezławkach
• Zamek w Braniewie
• Zamek w Działdowie
• Zamek w Elblągu
• Zamek w Giżycku
• Zamek w Kętrzynie
• Zamek w Malborku
• Zamek w Morągu
• Zamek w Nidzicy
• Zamek w Olsztynku
• Zamek w Ostródzie
• Zamek w Rynie
• Zamek w Szczytnie

Bibliografia

1. Bieszk, Janusz: Zamki państwa krzyżackiego w Polsce / Janusz Bieszk. – Warszawa : Bellona, 2010. – S. 194-195.
2. Jackiewicz-Garniec, Małgorzata: Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach: Powiśle, Warmia, Mazury / Małgorzata Jackiewicz-Garniec, Mirosław Garniec. - Olsztyn : Studio Arta, 2006. – S. 431-437.
3. Karuzo, Ryszard: Przewodnik historyczny po Węgorzewie / Ryszard Kapuzo. – Węgorzewo : Kengraf, 1997. – S. 64-65.
4. Rzempołuch, Andrzej: Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich / Andrzej Rzempołuch. – Olsztyn : Remix 1992. – S. 137-138.
5. Torbus, Tomasz: Zamki krzyżackie = Deutschordensburgen / Tomasz Torus. – Wrocław : Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010. – S. 247-250.

Linki

• Węgorzewo: zamek krzyżacki, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.zamkipolskie.com [dostęp 14.03.2014 r.]
• Krzyżacki zamek prokuratorski w Węgorzewie, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.zabytki.mazury.pl [dostęp 14.03 2014 r.]