Instytut Mazurski w Olsztynie

Publikacja Instytutu z 1947 r.
Źródło: Z archiwum WBP w Olsztynie.

Emilia Sukertowa-Biedrawina ze zbiorami Instytutu.
Źródło: Małgorzata Szostakowska, Emilia Sukertowa-Biedrawina 1887-1970, Olsztyn, Pojezierze, 1978, s. 161.

Zaproszenie z 1946 r.
Źródło: Zbiory Muzeum Warmii i Mazur. Zdjęcie nadesłał Andrzej Cieślak

Placówka naukowo-badawcza działająca w Olsztynie w latach 1945-1982.

Historia

Historia placówki sięga 1943 r., kiedy to działacze mazurscy skupieni przed II wojną światową w ośrodku działdowskim założyli na terenie Generalnej Guberni (w miejscowości Radość koło Warszawy) Instytut Mazurski. Konspiracyjny instytut badawczy miał przygotowywać materiały dotyczące Prus Wschodnich do użytku przyszłych władz polskich, które miały przejąć całe Prusy Wschodnie. Po zakończeniu II wojny światowej założyciele Instytutu przybyli do Olsztyna i podjęli starania by reaktywować tę instytucję. Ówczesny pełnomocnik rządu na Okręg Mazurski Jakub Prawin 10 lipca 1945 r. zatwierdził statut, co pozwoliło na zorganizowanie pierwszej na Warmii i Mazurach polskiej placówki naukowej. Instytut oficjalnie rozpoczął działalność 17 lipca 1945 r. na zamku olsztyńskim. Prezesem Instytutu Mazurskiego wybrano Karola Małłka, wiceprezesem Witolda Witkowskiego, sekretarzem Stanisława Łopatowskiego. We władzach instytutu znaleźli się także m.in. Bohdan Wilamowski, Gustaw Leyding, Hieronim Skurpski, Emilia Sukertowa-Biedrawina. Wśród współpracowników była m.in. Irena Pietrzak-Pawłowska. W połowie 1948 r. Instytut Mazurski został przekształcony w Stację Naukową Instytutu Zachodniego, natomiast w 1953 r., pod nazwą Stacja Naukowa Polskiego Towarzystwa Historycznego, został podporządkowany Polskiemu Towarzystwu Historycznemu. W grudniu 1961 r. powołano w Olsztynie Fundację Naukową im. Wojciecha Kętrzyńskiego. Nastąpiło wówczas przejęcie księgozbioru, a także dwóch pracowników olsztyńskiej Stacji PTH. W lutym 1963 r. zmieniono nazwę nowej placówki na Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie i to on w dniu dzisiejszym jest spadkobiercą i kontynuatorem działań Instytutu Mazurskiego. Sama Stacja Naukowa PTH zakończyła działalność w 1982 r., a jej pracownicy znaleźli zatrudnienie w Ośrodku Badań Naukowych.

Cel

„Jako cel działalności Instytutu Mazurskiego postawiono podejmowanie i popieranie prac badawczych z zakresu stosunków kulturalnych, historycznych, geograficznych, gospodarczych, przyrodniczych Pojezierza warmińsko-mazurskiego oraz popularyzację wiedzy o nich.” Planowano również zorganizowanie i prowadzenie biblioteki regionalnej i muzeum regionalnego, organizowanie i utrzymywanie placówek badawczych, prowadzenie kursów, odczytów popularyzujących wiedzę o regionie.

Działalność

W Instytucie brakowało kadry naukowej, dlatego zajmowano się działalnością oświatową, popularyzacją dziejów, wspieraniem ludności rodzimej. Instytutowi podlegały dwa uniwersytety ludowe: Mazurski w Rudziskach Pasymskich, kierowany przez Karola Małłka i Warmiński w Jurkowym Młynie, kierowany przez Jana Boenigka. Dla nauczycieli szkół średnich organizowano kursy historii regionalnej, prelekcje, z wykładami przyjeżdżali znani profesorowie. Między innymi w tym celu Instytut nawiązał kontakty naukowe z polskimi ośrodkami uniwersyteckimi. Organizowano także wystawy, jak np. wystawa pamiątek plebiscytowych, druków mazurskich z XVI-XX wieku, czy wystawa poświęcona Mikołajowi Kopernikowi, a także konkursy, jak np. na pamiętnik działacza Mazura i Warmiaka. Instytut podjął się także gromadzenia księgozbioru oraz wydawania publikacji. W drugiej połowie 1946 r. rozpoczęto wydawanie biuletynu naukowego pod nazwą „Komunikat Działu Informacji Naukowej”. Pismo ukazywało się w trzech seriach: prehistoria, historia społeczno-gospodarcza, sztuka i kultura, a jego redaktorem naczelnym została Emilia Sukertowa-Biedrawina. Biuletyn istniał do 1951 r. i w tym czasie opublikowano łącznie 25 jego numerów w 18 zeszytach. Od 1957 r. spadkobiercą biuletynu są „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”. Staraniem Instytutu opublikowano m.in. Gustawa Leydinga-Mieleckiego Słownik nazw miejscowych okręgu mazurskiego, Stanisława Responda Druki mazurskie XVI wieku, Emilii Sukertowej-Biedrawiny Polskość Mazurów i Warmiaków oraz Bojownicy Mazurscy, Karola Małłka Jutrznia mazurska na Gody i Plon czyli dożynki na Mazurach, Karola Małłka i A. Kanta Mazurski śpiewnik regionalny. Na życzenie ludności mazurskiej wznowiono wydawanie „Kalendarza dla Mazurów” i „Kalendarza dla Warmiaków”.

Bibliografia

1. Sukertowa-Biedrawina, Emilia: Działalność Instytutu Mazurskiego w Olsztynie // W: Kalendarz dla Warmii i Mazur na rok 1959 / [red. Elżbieta Sapieszko]. - Warszawa : Pax, 1958. - S. 173-176.
2. Sukertowa-Biedrawina, Emilia: Dawno a niedawno: wspomnienia / Emilia Sukertowa-Biedrawina. – Olsztyn : „Pojezierze”, 1965. – S. 275-277 i n.
3. Sukertowa-Biedrawina, Emilia: Instytut Mazurski / Emilia Sukertowa-Biedrawina // „Trybuna Literacka”, 1958, nr 6, s. 3.

Zobacz też

• Stanisław Achremczyk, Komunikaty Mazursko-Warmińskie - 50 lat pisma historycznego, materiał na stronie www.obn.olsztyn.pl
• Stanisław Achremczyk, Początki humanistyki w Olsztynie, materiał na stronie www.wbp.olsztyn.pl