Zbigniew Chojnowski

Źródło: zbiory WBP w Olsztynie

(1962- ) – poeta, krytyk i historyk literatury, prof. zwyczajny nauk humanistycznych.

Biografia

Urodził się 30 maja 1962 r. w Orzyszu. Ukończył polonistykę w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Olsztynie. Jako poeta debiutował w 1993 r. tomikiem poetyckim „Śniardwy”, choć wiersze publikował w czasopismach i almanachach od końca lat siedemdziesiątych XX wieku. Autor licznych recenzji literackich oraz artykułów krytycznych dot. współczesnej literatury polskiej, zamieszczanych od 1982 r. w prasie ogólnopolskiej ("Integracjach", "Poezji", "Przeglądzie Tygodniowym","Studencie", "Twórczości", "Tygodniku Kulturalnym", "Warmii i Mazurach", "Życiu Literackim", a później także "Borussii", "Czasie Kultury", "Nowym Nurcie", "Pracowni" i in.). Od wielu lat współpracuje z redakcjami: "Nowych Książek", "Toposu", "Twórczości", "Forum Akademickiego", "Akcentu", "Nowego Napisu" i in.

Tytuł profesora nauk humanistycznych nadał mu Prezydent RP 18 kwietnia 2013 r. Pracował w Instytucie Filologii Polskiej, od 2016: Instytut Polonistyki i Logopedii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Kierował Zakładem Literatury Współczesnej i Teorii Literatury. Przewodniczący Rady Naukowej Dyscypliny Literaturoznawstwo (od 16 października 2019). Dyrektor Instytutu Literaturoznawstwa Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (od 1 stycznia 2020 do 31 grudnia 2022). W kadencjach: 2008-2012, 2012-2016, 2016-2020, przewodniczący Kolegium Wydawniczego UWM. W kadencjach: od 1 września 2012 do 31 sierpnia 2016 i od 1 września 2016 do 31 sierpnia 2020, członek Senatu UWM. Członek Rady Uczelni UWM (2019-2020, a następnie wybrany na kadencję 2021-2024). Był prezesem oddziału Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza w Olsztynie od 27 listopada 2012 r. do 8 listopada 2022 r. Członek Olsztyńskiego Forum Nauki (od 13 grudnia 2019). Promotor w przewodzie nadania Erwinowi Krukowi tytułu doktora honoris causa (1 czerwca 2016). W kręgu głównych zainteresowań literaturoznawczych Chojnowskiego pozostają: historia poezji polskiej XX w. (m.in. Jarosław Iwaszkiewicz, Anna Kamieńska, Witold Wirpsza) oraz literatura Warmii i Mazur XIX i XX w. (m.in. Marcin Gerss, Michał Kajka, Erwin Kruk). Studia i szkice historycznoliterackie ogłasza w czasopismach naukowych ("Acta Neophilologica", "Archiwum Emigracji", Komunikaty Mazursko-Warmińskie, "Napis", "Pamiętnik Literacki", "Prace Literaturoznawcze", "Ruch Literacki", "Wiek XIX", "Bibliotekarz Podlaski") oraz pracach zbiorowych wydawanych w ośrodkach akademickich kraju (Białystok, Bydgoszcz, Gdańsk, Kraków, Olsztyn, Poznań, Rzeszów, Siedlce, Słupsk, Szczecin, Toruń, Warszawa). Członek Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (od 1993), Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza, Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego. Został wybrany do Komitetu Nauk o Literaturze Polskiej Akademii Nauk na kadencje: 2015-2019, ponownie został jego członkiem na okres od 2020 do 2023 r. Członek Komisji Nauk Humanistycznych przy PAN - Oddział w Olsztynie i w Białymstoku (od 2019 wiceprzewodniczący, od 17 stycznia 2023 przewodniczący). Pomysłodawca i organizator Konkursu Literackiego o Trzcinę Kortowa (2012-2023). Członek Rady Programowej Redakcji "Nowego Napisu" (od 2018), a następnie Instytutu Literatury w Krakowie (od 2019 do 31 maja 2024).

Twórczość

Tematem poezji Chojnowskiego, zwłaszcza w pierwszym okresie twórczości jest mazurska przyroda – jeziora, lasy, niebo, przy czym można „zauważyć oszczędność w posługiwaniu się słowem, co może być oznaką nie tyle skromności czy braku pewności siebie, co raczej nieufności wobec tego sposobu porozumiewanie się (...). Poeta chce wyrazić to, co czasami bywa nieprzekładalne na ludzki język, uchwycić sens tego, co jawi się chaosem”. By ustalić porządek w tym chaosie, poeta odwołuje się do wspomnień z przeszłości, próbuje lirycznie opisać „tu i teraz”, życie codzienne, bliskich, swoje doświadczenia, odczucia i doznania – „zamyka świat w kręgu własnych impresji”. W późniejszych tomikach zaobserwować można „próby zrozumienia siebie i losu, który doświadcza ludzi nieszczęściem.”. Autor podejmuje tematykę cierpienia, nie tylko osobistego, ale również mieszkańców regionu, sąsiadów i znajomych. Wiersze Chojnowskiego tłumaczono na języki obce (bułgarski,czeski, francuski, litewski, macedoński, niemiecki, rosyjski).

Publikacje

• Poezja:
  • Śniardwy (1993)
  • Cztery strony domu (1996)
  • Mam pytanie (2002)
  • Prześwit (2002)
  • Ląd gordyjski (2006)
  • Rozwidlenia (2008)
  • Kamienna kładka. Wiersze wybrane z lat 1980-2011 (2012)
  • Bliźniego, swego (2012)
  • Mazurské odjezdy. Vybor poezie z let 1980-2011, przekład i posłowie Libor Martinek (Opava 2012)
  • Mazurské dědictví, przekład i posłowie Libor Martinek (Opava 2013)
  • Widny kres (2017)
  • Nic a nic = Vobec ale vobec = Rien de rien, przekł. na jęz. franc.: Frédérick Laurent; przekł. na jęz. czes.: Libor Martinek (Olsztyn 2017)
  • Zawsze gdzieś jest noc (2018)
  • Viditelný obzor. Vždy je někde noc, przekład na jęz. czeski Libor Matinek, posłowie: Piotr Michałowski, Stanisław Burkot, L. Martinek (Opava 2019)
  • Tyle razy nie wiem (Szczecin-Bezrzecze 2022)
  • 24. Wiersze ukraińskie i polskie / 24. Українські і польські поезії", współautorka i tłumaczka Iryna Betko / Ірина Бетко (Olsztyn 2023)
  • Co to to (Szczecin-Bezrzecze 2023)

• Proza:
  • Aktorstwo. Z dziennika Wiktora Sulkowskiego (2019)
  • Tarcze z pajęczyny. Sentencje o czytaniu, poecie, poezji, tworzeniu, wierszu, z dodatkiem (2022)

• monografie:
  • Michał Kajka. Poeta mazurski (1992)
  • Metamorfozy Anny Kamieńskiej (1995)
  • Poetycka wiara Jarosława Iwaszkiewicza (1999)
  • Zmartwychwstały kraj mowy. Literatura Warmii i Mazur lat dziewięćdziesiątych (2002)
  • Ku tajemnicy. Szkice o poezji po 1956 roku (2003)
  • Od biografii do recepcji. Ernst Wiechert, Konstanty I. Gałczyński, Zbigniew Herbert na Warmii i Mazurach (2011)
  • Raje i apokalipsy. Studia i szkice o literaturze dwudziestowiecznej (2011)
  • Ruiny przeciw wizji. O młodej "niepolitycznej" poezji dziewiątej dekady XX wieku (2012)
  • Przypominanie Fritza Skowronnka (2013)
  • Wyobraźnia historyczna Mazurów pruskich. Studia i źródła(2014).
  • Kanon prywatny. Książki poetyckie 1981-2015 (2016).
  • Odcienie kultury literackiej na Warmii i Mazurach. Północne miniatury krytyczne (2018).
  • Koloryty ziem pruskich i varia. Północne miniatury krytyczne (2018).
  • Postacie kobiecości. O poezji Kazimiery Iłłakowiczówny (2019).
  • Czytanie czytania. Szkice i noty metakrytyczne (2020).
  • Polska tradycja literacka w piśmiennictwie mazurskim. Recepecja i wypisy (2021).
  • Prowincjusze, tubylcy i bywalcy (2024).

• Prace redakcyjne i współwydane:
  • „Co nie jest wymówione zmierza do nieistnienia”. Interpretacje wierszy współczesnych (1995)
  • Gatunki literackie. Tradycja a współczesne przemiany (1996) [redakcja wspólnie z Danutą Ossowską]
  • Z dróg Erwina Kruka. W 65. urodziny twórcy (2006)
  • Michał Kajka, Mały kancjonał mazurski i opowieści ucieszne (2008)
  • Święte miejsca w literaturze [red. wspólnie z Anną Rzymską i Beatą Tarnowską] (2009)
  • Marcin Giersz (Gerss). Człowiek z pogranicza (2009)
  • Wesele ptasząt. Piosenka mazurska, oprac. i komentarz Z. Chojnowski, ilustr. Józef Wilkoń, Olsztyn 2013.
  • Michał Kajka, oprac. wespół ze Z. Fałtynowiczem scenariusza wystawy w Muzeum Michała Kajki w Ogródku [otwarcie 7 czerwca 2014].
  • Literatura na progu XXI wieku, re. J. Chłosta-Zielonka, Z. Chojnowski, Olsztyn 2014.
  • W rytmie zegara... Wokół zagadnień chronozoficznych, red. Z. Chojnowski, B. Kurządkowska, A. Rzymska, Olsztyn 2015
  • Regionalizm literacki w Polsce. Zarys historyczny i wybór źródeł, red. Zbigniew Chojnowski, Małgorzata Mikołajczak, Kraków 2016.
  • Regionalizm literacki - historia i pamięć, red. Zbigniew Chojnowski, Elżbieta Rybicka, Kraków 2017.
  • Marcin Gerss, Jest Bóg!, wstęp i oprac. tekstu Z. Chojnowski, Białystok 2020.
  • Odmiany pograniczności. Szkice o literaturze współczesnej i najnowszej, redakcja i wstęp Z. Chojnowski, Kraków 2020.

• Opracowane antologie:
  • Szara reneta. Antologia literacka Olsztyńskiego Oddziału Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (2000) [redakcja wspólnie z Kazimierzem Brakonieckim]
  • Olsztyn w wierszach (2003)
  • Pieśni duchowne i poemata światowe. Antologia mazurska (2004)
  • Nasze wiersze i nie tylko... Antologia Klubu Literackiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Olsztynie (2005)
  • Paciorki : antologia maryjna z Warmii (2007)
  • Przed i za. Antologia literacka (2007) [redakcja wspólnie z Alicją Bykowską Salczyńską]
  • Michał Kajka, Mały kancjonał mazurski i opowieści ucieszne (2008)
  • Zwierzyniec mazurski, wybór, oprac. i wstęp Z. Chojnowski (2016)

Nagrody i odznaczenia

• I nagroda za esej Rdzeń życia w konkursie Warszawskiej Jesieni Poezji (wrzesień 1987)
• Nagroda dla „wybitnych talentów liryki polskiej” (Niemiecko-Polskie Dni Literatury, Drezno, lipiec 1998)
• Nagroda Stowarzyszenia Literackiego w Suwałkach (2002)
• Nagroda Prezydenta Olsztyna (2007)
• Nominacja do Nagrody im. K. I. Gałczyńskiego ORFEUSZ za najlepszy tom poetycki roku - tomik Bliźniego, swego, (2013)
• Nominacja do Nagrody Literackiej im. ks. Jana Twardowskiego - Bliźniego, swego (2013)
• Tytuł Wilka Piskiego 2014 za przygotowanie wespół ze Zbigniewem Fałtynowiczem i Witoldem Błażejowskim wystawy Michał Kajka 1858-1940 w Muzeum Michała Kajki w Ogródku.
• Wyróżnienie Kapituły Nagrody Naukowej Oddziału Polskiej Akademii Nauk w Olsztynie i w Białymstoku za książkę Wyobraźnia historyczna Mazurów pruskich. Studia i źródła (2017)
• Nominacja do Nagrody Literackiej im. ks. Jana Twardowskiego - Widny kres (2017)
• Honorowy tytuł Przyjaciela Muzeum Ziemi Piskiej (2019)

• Zasłużony Działacz Kultury (2001)
• Srebrny Krzyż Zasługi (2002)
• Medal Komisji Edukacji Narodowej (2009)
• Medal Złoty za Długoletnią Służbę (2015)
• Nagroda Marszałka Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Dziedzinie Kultury (2020)
• Zasłużony dla Gminy Orzysz (2021)
• Wyróżnienie za tom Co to to (2023) w ramach Nagrody Literackiej im. ks. Jana Twardowskiego za najciekawsze książki poetyckie wydane w roku 2023. Nagrody dla laureatów ufundowało Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Bibliografia

1. Białecka, Sylwia: Krąg Borussiański : bibliografia podmiotowo-przedmiotowa / Sylwia Białecka. Cz. III: Zbigniew Chojnowski // „Bibliotekarz Warmińsko-Mazurski”. – 2008, nr 3/4. ‑ Tryb dostępu: http://www.wbp.olsztyn.pl/bwm/3-4_08-ie/krag_boruss.htm.
2. Wielki leksykon pisarzy polskich, red. Jan Pieszczachowicz, Kraków 2005, tom II, s. 151-152.