Kościół pw. Najświętszej Marii Panny w Elblągu: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
(Utworzył nową stronę „thumb|right|200px|Fot. K. Romulewicz. Maj 2011 rok. [[Image: kosciol_nmp_elblag_2.jpg|thumb|right|200px|Źródło: [http://www.gale…”) |
|||
| (Nie pokazano 9 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
[[Image: kosciol_nmp_elblag_1a.jpg|thumb|right|200px|Fot. K. Romulewicz. Maj 2011 rok.]] | [[Image: kosciol_nmp_elblag_1a.jpg|thumb|right|200px|Fot. K. Romulewicz. Maj 2011 rok.]] | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
Zabytek architektury sakralnej wzniesiony pod koniec XIII wieku. | Zabytek architektury sakralnej wzniesiony pod koniec XIII wieku. | ||
==Lokalizacja == | ==Lokalizacja == | ||
| − | Kościół wzniesiono | + | Kościół wzniesiono na terenie [[ewim:Elbląg|Elbląga]], w północno-zachodnim narożniku starego miasta w obrębie średniowiecznych murów obronnych (obecna ulica Kuśnierska). |
==Historia== | ==Historia== | ||
| − | Historia kościoła sięga początków XIII wieku, kiedy to do Elbląga przybyli dominikanie. W 1238 roku | + | Historia kościoła sięga początków XIII wieku, kiedy to do Elbląga przybyli dominikanie. W 1238 roku otrzymali oni od Mistrza Krajowego Zakonu Krzyżackiego, [[ewim:Hermann Balk |Hermanna Balka]] dokument fundacyjny pozwalający im na osiedlenie się na terenie miasta. W 1246 roku uzyskali zgodę na budowę kościoła, klasztoru i uruchomienie własnej cegielni. W tym samym roku rozpoczęto budowę. Kościół powstawał stopniowo. Najpierw wzniesiono prezbiterium, a także zakrystię i dwa niewielkie aneksy przylegające do zakrystii od strony zachodniej. Pod koniec XIII wieku powstał jednonawowy, czteroprzęsłowy korpus kościoła. W wieku XIV wzniesiono południową nawę, a także krużganek klasztorny, przylegający do budynku kościoła od strony północnej. W 1504 roku świątynia została zniszczona w wyniku pożaru. Ocalały jedynie mury, sklepienie i szczyt prezbiterium. Podczas odbudowy, ukończonej w 1514 roku, obie nawy pokryto jednym dachem dzięki czemu budynek zyskał kształt dwunawowej hali. Obie nawy otrzymały sklepienie siatkowe. Równocześnie obniżono dach prezbiterium i dokonano przebudowy obu szczytów naw. Kościół posiadał przedsionek zachodni czyli kruchtę oraz dwie krypty – pod kruchtą i pod zakrystią. Dach kościoła ozdobiła okazała wieżyczka. Niedługo później, rozwój reformacji w Elblągu doprowadził do upadku klasztoru dominikanów. W 1542 roku zarówno klasztor, jak i kościół zostały przejęte przez radę miasta. Od tego momentu do 1945 roku kościół pełnił w mieście rolę głównej świątyni protestanckiej. W takcie działań prowadzonych u schyłku II wojny światowej budowla została poważnie uszkodzona. Runęło sklepienie obu naw, co spowodowało zawalenie się szczytu od strony wschodniej i części zachodniego, zburzone zostały także budynki klasztorne. W 1962 roku ocalałe pomieszczenia przejął, za zgodą władz miasta, plastyk [[Gerard Kwiatkowski]], urządzając w nich [[Centrum Sztuki Galeria EL w Elblągu |galerię sztuki współczesnej]]. Od tego czasu budynek stopniowo remontowano. Ostatecznie prace konserwatorskie i adaptacyjne zakończono w latach 1982-1983. |
==Opis== | ==Opis== | ||
| − | Świątynia była orientowana, tj. jej podłużna oś przebiega z zachodu na wschód. W części wschodniej znajduje się prezbiterium, stanowiące pierwotne założenie świątyni. Ocalały także zakrystia i krużganek wraz z dachami. We wnętrzach można oglądać czteroprzęsłowe sklepienie krzyżowe. Z bogatego i cennego wyposażenia kościoła przetrwały: ołtarz Bractwa Przewoźników Wiślanych z około 1510 roku, renesansowy ołtarz Bractwa Czeladników Szewskich z 1520 r., ołtarz Najświętszej Marii Panny z około 1520 roku, późnogotycki ołtarz szafkowy Cechu Słodowników z około 1515 roku, manierystyczna ambona z 1588 roku – które zostały przeniesione do [[Katedra pw. św. Mikołaja w Elblągu |katedry św. Mikołaja w Elblągu]], a także ołtarz św. Wawrzyńca, znajdujący się w tutejszym [[Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu |Muzeum Archeologiczno-Historycznym]]. Zachowała się też cześć epitafiów i płyt nagrobnych. Do najbardziej wartościowych należą: epitafium burgrabiego królewskiego [[ewim:Jan Jungschultz|Jana Jungschultza]] z 1631 roku, usytuowane na ścianie północnej nawy głównej, szczątki konstrukcji epitafium burmistrza [ewim: | + | Świątynia była orientowana, tj. jej podłużna oś przebiega z zachodu na wschód. W części wschodniej znajduje się prezbiterium, stanowiące pierwotne założenie świątyni. Ocalały także zakrystia i krużganek wraz z dachami. We wnętrzach można oglądać czteroprzęsłowe sklepienie krzyżowe. Z bogatego i cennego wyposażenia kościoła przetrwały: ołtarz Bractwa Przewoźników Wiślanych z około 1510 roku, renesansowy ołtarz Bractwa Czeladników Szewskich z 1520 r., ołtarz Najświętszej Marii Panny z około 1520 roku, późnogotycki ołtarz szafkowy Cechu Słodowników z około 1515 roku, manierystyczna ambona z 1588 roku – które zostały przeniesione do [[Katedra pw. św. Mikołaja w Elblągu |katedry św. Mikołaja w Elblągu]], a także ołtarz św. Wawrzyńca, znajdujący się w tutejszym [[Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu |Muzeum Archeologiczno-Historycznym]]. Zachowała się też cześć epitafiów i płyt nagrobnych. Do najbardziej wartościowych należą: epitafium burgrabiego królewskiego [[ewim:Jan Jungschultz|Jana Jungschultza]] z 1631 roku, usytuowane na ścianie północnej nawy głównej, szczątki konstrukcji epitafium burmistrza [[ewim:Marcin Lehwald|Marcina Lehwalda]] z 1687 roku oraz epitafia i płyty nagrobne na ścianach krużganka, stanowiące prawdziwą historię elbląskiego patrycjatu. Wśród nich na uwagę zasługują: płyta pamiątkowa inskrypcyjna, ufundowana w 1647 roku przez Izaaka Spiringa ku czci króla Władysława IV, epitafia i płyty nagrobne rodziny Spiringów, płyta nagrobna Bartłomieja Meienreisa i Jana Slocumbe z Londynu oraz ich małżonek z 1621 roku, czy znajdujące się w krużganku, epitafium Martina Michaela z 1623 roku. Na murze dziedzińca kościelnego zachowały się epitafia angielskich rodzin. |
| + | |||
| + | |||
| + | |||
| + | |||
| + | |||
| + | ==Zobacz też== | ||
| + | *[[Chrzcielnica z kościoła pw. św. Mikołaja w Elblągu]] | ||
| + | *[[Ołtarz główny z kościoła pw. Trzech Króli w Elblągu]] | ||
| + | *[[Kościół pw. Trzech Króli w Elblągu]] | ||
| + | *[[Katedra pw. św. Mikołaja w Elblągu]] | ||
| + | *[[Kościół pw. Św. Ducha w Elblągu]] | ||
| + | *[[Kościół pw. św. Jerzego w Elblągu]] | ||
| + | *[[Kościół pw. Bożego Ciała w Elblągu]] | ||
| + | *[[Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu]] | ||
| + | *[[Centrum Sztuki Galeria EL w Elblągu]] | ||
| + | *[[ewim:Marcin Lehwald|Marcin Lehwald]] | ||
| + | *[[ewim:Jan Jungschultz|Jan Jungschultz]] | ||
| + | *[[ewim:Hermann Balk|Hermann Balk]] | ||
| + | *[[Gerard Kwiatkowski]] | ||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
| Linia 27: | Linia 42: | ||
*''Dawny Kościół'', materiał zamieszczony na stronie internetowej Galerii EL [http://www.galeria-el.pl/dawny-kosciol.html www.galeria-el.pl] | *''Dawny Kościół'', materiał zamieszczony na stronie internetowej Galerii EL [http://www.galeria-el.pl/dawny-kosciol.html www.galeria-el.pl] | ||
| − | [[Category: | + | [[Category:Kościoły i kaplice]] |
| − | + | ||
[[Category:Elbląg]] | [[Category:Elbląg]] | ||
[[Category:1201-1300]] | [[Category:1201-1300]] | ||
Aktualna wersja na dzień 10:44, 19 cze 2015
Zabytek architektury sakralnej wzniesiony pod koniec XIII wieku.
Spis treści
Lokalizacja
Kościół wzniesiono na terenie Elbląga, w północno-zachodnim narożniku starego miasta w obrębie średniowiecznych murów obronnych (obecna ulica Kuśnierska).
Historia
Historia kościoła sięga początków XIII wieku, kiedy to do Elbląga przybyli dominikanie. W 1238 roku otrzymali oni od Mistrza Krajowego Zakonu Krzyżackiego, Hermanna Balka dokument fundacyjny pozwalający im na osiedlenie się na terenie miasta. W 1246 roku uzyskali zgodę na budowę kościoła, klasztoru i uruchomienie własnej cegielni. W tym samym roku rozpoczęto budowę. Kościół powstawał stopniowo. Najpierw wzniesiono prezbiterium, a także zakrystię i dwa niewielkie aneksy przylegające do zakrystii od strony zachodniej. Pod koniec XIII wieku powstał jednonawowy, czteroprzęsłowy korpus kościoła. W wieku XIV wzniesiono południową nawę, a także krużganek klasztorny, przylegający do budynku kościoła od strony północnej. W 1504 roku świątynia została zniszczona w wyniku pożaru. Ocalały jedynie mury, sklepienie i szczyt prezbiterium. Podczas odbudowy, ukończonej w 1514 roku, obie nawy pokryto jednym dachem dzięki czemu budynek zyskał kształt dwunawowej hali. Obie nawy otrzymały sklepienie siatkowe. Równocześnie obniżono dach prezbiterium i dokonano przebudowy obu szczytów naw. Kościół posiadał przedsionek zachodni czyli kruchtę oraz dwie krypty – pod kruchtą i pod zakrystią. Dach kościoła ozdobiła okazała wieżyczka. Niedługo później, rozwój reformacji w Elblągu doprowadził do upadku klasztoru dominikanów. W 1542 roku zarówno klasztor, jak i kościół zostały przejęte przez radę miasta. Od tego momentu do 1945 roku kościół pełnił w mieście rolę głównej świątyni protestanckiej. W takcie działań prowadzonych u schyłku II wojny światowej budowla została poważnie uszkodzona. Runęło sklepienie obu naw, co spowodowało zawalenie się szczytu od strony wschodniej i części zachodniego, zburzone zostały także budynki klasztorne. W 1962 roku ocalałe pomieszczenia przejął, za zgodą władz miasta, plastyk Gerard Kwiatkowski, urządzając w nich galerię sztuki współczesnej. Od tego czasu budynek stopniowo remontowano. Ostatecznie prace konserwatorskie i adaptacyjne zakończono w latach 1982-1983.
Opis
Świątynia była orientowana, tj. jej podłużna oś przebiega z zachodu na wschód. W części wschodniej znajduje się prezbiterium, stanowiące pierwotne założenie świątyni. Ocalały także zakrystia i krużganek wraz z dachami. We wnętrzach można oglądać czteroprzęsłowe sklepienie krzyżowe. Z bogatego i cennego wyposażenia kościoła przetrwały: ołtarz Bractwa Przewoźników Wiślanych z około 1510 roku, renesansowy ołtarz Bractwa Czeladników Szewskich z 1520 r., ołtarz Najświętszej Marii Panny z około 1520 roku, późnogotycki ołtarz szafkowy Cechu Słodowników z około 1515 roku, manierystyczna ambona z 1588 roku – które zostały przeniesione do katedry św. Mikołaja w Elblągu, a także ołtarz św. Wawrzyńca, znajdujący się w tutejszym Muzeum Archeologiczno-Historycznym. Zachowała się też cześć epitafiów i płyt nagrobnych. Do najbardziej wartościowych należą: epitafium burgrabiego królewskiego Jana Jungschultza z 1631 roku, usytuowane na ścianie północnej nawy głównej, szczątki konstrukcji epitafium burmistrza Marcina Lehwalda z 1687 roku oraz epitafia i płyty nagrobne na ścianach krużganka, stanowiące prawdziwą historię elbląskiego patrycjatu. Wśród nich na uwagę zasługują: płyta pamiątkowa inskrypcyjna, ufundowana w 1647 roku przez Izaaka Spiringa ku czci króla Władysława IV, epitafia i płyty nagrobne rodziny Spiringów, płyta nagrobna Bartłomieja Meienreisa i Jana Slocumbe z Londynu oraz ich małżonek z 1621 roku, czy znajdujące się w krużganku, epitafium Martina Michaela z 1623 roku. Na murze dziedzińca kościelnego zachowały się epitafia angielskich rodzin.
Zobacz też
- Chrzcielnica z kościoła pw. św. Mikołaja w Elblągu
- Ołtarz główny z kościoła pw. Trzech Króli w Elblągu
- Kościół pw. Trzech Króli w Elblągu
- Katedra pw. św. Mikołaja w Elblągu
- Kościół pw. Św. Ducha w Elblągu
- Kościół pw. św. Jerzego w Elblągu
- Kościół pw. Bożego Ciała w Elblągu
- Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu
- Centrum Sztuki Galeria EL w Elblągu
- Marcin Lehwald
- Jan Jungschultz
- Hermann Balk
- Gerard Kwiatkowski
Bibliografia
- Józefczyk, Mieczysław: Elbląg 1772-1850: kościoły chrześcijańskie na przełomie dwu epok / Mieczysław Józefczyk. - Pelplin : Bernardinum, 2000. – S. 198-205.
- Józefczyk. Mieczysław: Elbląg i okolice 1937-1956: chrześcijaństwo w tyglu dwu totalitaryzmów / Mieczysław Józefczyk. - Elbląg : [Pelplin: Wydawnictwo Diecezjalne]: 1998. – S. 50-51.
- Kłamann, Edward: Kościół Najświętszej Marii Panny w Elblągu / Edward Kłamann // „Jantarowe Szlaki”. - 2001, nr 3, s. 20-26.
- Tomaszewski, Marian: Elbląg – miasto i tereny podmiejskie / Marian Tomaszewski, Jerzy Zaskiewicz. – Elbląg : Wydawnictwo Yama, 1998. – S. 16-17.
- Tomczyk, Ryszard: Bedeker elbląski / Ryszard Tomczyk. - Gdańsk : Polnord-Oskar, 2000. – S. 235-236.
Zobacz też
- Dutkiewicz, Helena: Kościół Najświętszej Marii Panny, materiał zamieszczony na stronie internetowej Biblioteki Elbląskiej im. C. Norwida www.historia.bibliotekaelblaska.pl [dostęp 09.10.2013 r.]
- Dawny Kościół, materiał zamieszczony na stronie internetowej Galerii EL www.galeria-el.pl
