Warmińsko-Mazurska Filharmonia im. Feliksa Nowowiejskiego w Olsztynie

Logo Filharmonii
Źródło: strona internetowa Filharmonii

Orkiestra w czasie pierwszego występu
Źródło: Szatrawski Krzysztof Dariusz, Z miłości do muzyki, Olsztyn, 2006, s. 11.

Orkiestra na początku lat 50-tych. Na pierwszym planie Stanisław Truszczyński
Źródło: XV-lecie Państwowej Orkiestry Symfonicznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Olsztynie, oprac. Jan Boehm, Olsztyn, 1962, s. 16.

Orkiestra symfoniczna Filharmonii
Źródło: strona internetowa Filharmonii

Koncert symfoniczny w nowej siedzibie (15 kwietnia 2011 r.)
Źródło: strona internetowa Filharmonii

Instytucja kultury organizująca życie muzyczne miasta i regionu, wywodząca się z orkiestry działającej od 1946 r.

Historia

Mała Orkiestra Symfoniczna Związku Zawodowego Muzyków RP (1946-1950)

Profesjonalny ruch muzyczny w Olsztynie i regionie zainicjowany został powstaniem Towarzystwa Muzycznego i oddziału Związku Zawodowego Muzyków RP, przy którym w styczniu 1946 r. powołano tzw. Małą Orkiestrę Symfoniczną. Pierwszy koncert jedenastoosobowego wówczas zespołu odbył się 17 marca 1946 r. Kierownikiem i dyrygentem był jej założyciel – Mirosław Dąbrowski. W skład orkiestry wchodzili:

• Zenon Wojdaliński
• Stanisław Marciniak
• Henryk Rejbakoz
• Zdzisław Piekarski
• Franciszek Wilkiewicz
• Władysław Wąsowicz
• Tomasz Romanowicz
• Bazyli Sawczuk
• Marian Stankiewicz
• Henryk Wilkiewicz
• Anatol Otto

W latach 1946-1947 zespół rozwijał się – mimo braku zaplecza lokalowego i finansowego – i koncertował w Olsztynie oraz w innych miastach województwa. Już pod koniec 1947 r. orkiestra w powiększonym składzie rozpoczęła pracę nad włączeniem do repertuaru większych dzieł. W tym samym roku wykonano Uwerturę fantastyczną „Bajka” Stanisława Moniuszki, a w trzecim sezonie orkiestra wystąpiła z pianistką, Jadwigą Sukiennicką. Kolejnymi sukcesami zespołu były: wystawienie wodewilu Loteria Moniuszki (wspólnie z uczniami szkoły muzycznej i chórem „Serce”) oraz przedstawienie operetki Wiktoria i jej huzar Paula Abrahama (wspólnie z Teatrem Stefana Jaracza). W 1949 r. orkiestra liczyła ponad trzydziestu muzyków. W ciągu czterech lat istnienia zespół dał ponad dwieście pięćdziesiąt koncertów. W 1949 r. rozwiązano Związek Zawodowy Muzyków RP, przez co orkiestra straciła podstawy funkcjonowania.

Stowarzyszenie „Orkiestra Symfoniczna” (1950-1959)

W wyniku likwidacji Związku Zawodowego Muzyków RP powstała potrzeba stworzenia nowych podstaw prawnych dalszej działalności orkiestry. Muzycy postanowili założyć stowarzyszenie, które zarejestrowano 28 lutego 1950 r. jako Samorządowe Stowarzyszenie „Orkiestra Symfoniczna” w Olsztynie.
W latach 1950-1959 r. do repertuaru zespołu weszły kolejne koncerty i utwory symfoniczne, m.in. utwory Bacha, Mozarta, Beethovena i Chopina, a także muzykę współczesną. Od 1951 r. tradycją – kontynuowaną do dziś – stały się prelekcje wprowadzające przed koncertami, od 1956 r. ukazywały się drukowane omówienia programów autorstwa Jana Boehma. W latach pięćdziesiątych odbyły się dwa festiwale muzyki polskiej oraz liczne prawykonania polskiej muzyki współczesnej. W tym czasie powołano także Radę Artystyczną, która miała decydować o rozwoju orkiestry i uczestniczyć w decyzjach programowych. Od stycznia 1957 r. dyrygentem zespołu został Olgierd Straszyński, który kontynuował politykę rozwoju orkiestry – wprowadzał do repertuaru utwory ambitne, dbał o profesjonalizm wykonawczy oraz odpowiednią politykę informacyjną i strategię promocyjną zespołu.
W 1958 r. rozpoczęto starania o upaństwowienie orkiestry.

Państwowa Orkiestra Symfoniczna (1959-1973)

Upaństwowienie orkiestry od stycznia 1959 r. nie przyniosło zmian kadrowych ani repertuarowych. Polepszeniu uległa natomiast sytuacja materialna orkiestry, która po trzynastu(!) latach istnienia otrzymała koncertowe stroje i własny środek lokomocji. Po raz pierwszy zaistniała również możliwość zatrudniania muzyków na etatach.
Do repertuaru orkiestry wprowadzano kolejne utwory symfoniczne, współpracowano ściśle ze Szkołą Muzyczną w Olsztynie (koncerty absolwentów). Poza ambitnymi propozycjami repertuarowymi wykonywano również koncerty popularne dla szerszego grona publiczności, często z udziałem występujących gościnnie słynnych śpiewaków, oraz estradowe wersje dzieł operowych. Orkiestra koncertowała również poza Olsztynem i województwem olsztyńskim. W 1961 r. zespół podjął współpracę z dyrygentem olsztyńskim, Tadeuszem Babińskim oraz wystąpił podczas Festiwalu Orkiestr Symfonicznych Polski Północnej w Ciechocinku.
W 1961 r. dyrygentem orkiestry został Roman Urbanek, który powrócił do ambitnej polityki repertuarowej, za cel stawiając sobie umuzykalnianie publiczności. Zrezygnował z wykonywania estradowych adaptacji oper, ograniczył ilość koncertów z muzyką wokalną i baletową na rzecz muzyki symfonicznej. Obchody XV-lecia orkiestry połączono z 85. rocznicą urodzin Feliksa Nowowiejskiego, który w 1962 r. został patronem orkiestry. Przyjęcie imienia pochodzącego z Warmii kompozytora poprzedzono koncertami monograficznymi Nowowiejskiego – wykonano utwory fortepianowe, chóralne, pieśni oraz utwory symfoniczne (wśród wykonawców był syn kompozytora – pianista Kazimierz Nowowiejski).
W latach sześćdziesiątych podstawowymi celami orkiestry była prezentacja publiczności najważniejszych dzieł symfonicznych. W sezonie 1962/1963 wykonano komplet symfonii Beethovena. Kolejne sezony charakteryzował dalszy rozwój możliwości wykonawczych zespołu i ambitna polityka programowa. Na początku lat siedemdziesiątych do repertuaru orkiestry wprowadzono również wielkie dzieła muzyki oratoryjnej, które stały się stałą częścią kolejnych sezonów artystycznych. W tym okresie zespół olsztyński odnosił wiele sukcesów, m.in. koncert orkiestry kameralnej w Kaliningradzie. Poprawiły się również warunki lokalowe orkiestry – w 1972 r. otrzymała siedzibę w budynku Państwowej Szkoły Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Olsztynie, którą opuściła dopiero w 2011 r.

Państwowa Filharmonia im. Feliksa Nowowiejskiego (1973-2005)

Z początkiem 1973 r. Państwowa Orkiestra Symfoniczna im. Feliksa Nowowiejskiego otrzymała miano Państwowej Filharmonii im. Feliksa Nowowiejskiego w Olsztynie. Olsztyński zespół kontynuował strategię prezentowania wielkich dzieł wokalno-instrumentalnych, współpracując z chórami z Warszawy, Łodzi, Gdańska i Olsztyna – wykonano m.in. Wielką mszę h-moll i Pasję według św. Mateusza Johanna Sebastiana Bacha oraz Oratorium „De Revolutionibus” Tadeusza Paciorkiewicza (prawykonanie), Oratorium „Stabat Mater” Karola Szymanowskiego, Te Deum Antona Brucknera, Requiem Gabriele Fauré, Missa Sancti Aloysii Michaela Haydna. Wiele uwagi poświęcano muzyce polskiej oraz koncertom na instrument solo i orkiestrę, w których solistami byli często olsztyńscy filharmonicy. W tym czasie olsztyński zespół wystąpił podczas X Festiwalu Pianistyki Polskiej w Słupsku i Festiwalu Muzyki Rosyjskiej i Radzieckiej w Katowicach. Orkiestra koncertowała również za granicą – w Bułgarii, Hiszpanii, Rumunii i NRD. W latach 80-tych filharmonia nawiązała współpracę z chórem Collegium Musicum, koncertowała również z innymi chórami olsztyńskimi. Orkiestra konsekwentnie poszerzała swoje możliwości brzmieniowe – w tym czasie poza dziełami oratoryjnymi i osiemnastowiecznymi zespół wykonywał również symfoniczną muzykę neoromantyczną i dwudziestowieczną, często z udziałem muzyków zapraszanych spoza Olsztyna.
W latach 1985-1987 ukazują się również pierwsze płyty filharmonii, nagrane we współpracy z włoskim dyrygentem, Silvano Frontalinim: w 1985 r. F. Mendelssohn B. (uwertury oraz II Koncert fortepianowy d-moll Feliksa Mendelssohna-Bartholdy’ego), w 1986 r., In memoriam Teresy Procaccini, w 1987 r. La Risurrezione i La Passione Giuseppe Zelioliego oraz album Excelsior z muzyką baletową Romualda Marenco.
1 kwietnia 1982 r. powstało Biuro Koncertowe Filharmonii Olsztyńskiej, które organizuje koncerty dla szkół i innych placówek oświatowych.
W 1989 r. Janusz Dondalski założył Orkiestrę Kameralną, wykonującą głównie muzykę barokową i operetkową. Na początku lat dziewięćdziesiątych w programie filharmonii wzrosła liczba koncertów kameralnych i recitali, w wykonaniu muzyków olsztyńskich (również chóru Collegium Musicum) oraz zaproszonych solistów i zespołów. Tendencja ta utrzymywała się na początku lat dziewięćdziesiątych, kiedy Filharmonia proponowała również koncerty muzyki popularnej, by ożywić życie koncertowe i zyskać nową publiczność. Na początku sezonu 1991/1992 pojawiło się niebezpieczeństwo zamknięcia Filharmonii, jednak ówczesnych dyrektorom (Piotrowi Borkowskiemu i Januszowi Bogdanowi Lewandowskiemu) udało się ją uratować. Zabiegano o pozyskanie publiczności poprzez organizację festiwali monograficznych, koncertów tematycznych i kameralnych, a nawet występów o charakterze estradowym. Do organizacji koncertów i festiwali zapraszano również inne instytucje. Nie rezygnowano jednak z prezentowania kolejnych dzieł symfonicznych i oratoryjnych. W kolejnych sezonach orkiestra występowała wraz z innymi muzykami olsztyńskimi, solistami i zespołami. Zapraszano również znanych artystów zagranicznych. Organizowano występy kameralne i recitale oraz koncerty z muzyką popularną lub adaptacjami utworów sławnych kompozytorów. Pojawiły się również koncerty sponsorowane. Propozycje te nie tylko odciążały Filharmonię finansowo i przynosiły zyski, co umożliwiało z kolei byt i rozwój instytucji, ale również były pierwszym krokiem do pozyskania nowych słuchaczy. W tym samym czasie wprowadzono tzw. koncerty na życzenie – na zakończenie sezonu wykonywano utwory wybrane w przez słuchaczy.
W 1990 r. nagrano pierwszą płytę CD olsztyńskiej filharmonii (wcześniejsze nagrania ukazywały się na płytach analogowych) – II Symfonię e-moll Rachmaninowa. W latach 1991-1992 nagrano dwie kolejne płyty, z muzyką Pierre’a Wissmera. W 1995 r. zarejestrowano dwie symfonie Philippe’a Chamouard Symphonie Tibetaine oraz Symphonie Mystique „Sphene”.
Pod koniec lat dziewięćdziesiątych nasiliła się tendencja do wykonywania repertuaru skierowanego do szerszej publiczności. Obok prezentacji najbardziej znanych utworów odbywały się również recitale wokalne. Organizowano również sporo koncertów kameralnych. Mimo to koncerty muzyki współczesnej, choć nie tak liczne, cieszyły się sporym zainteresowaniem publiczności.
W 1996 r. orkiestra wystąpiła podczas Olsztyńskiego Lata Kulturalno-Artystycznego. W latach 1998-2000 publiczności zaproponowano cykle koncertów tematycznych (Festiwal Beethovenowski, cykl koncertowy „Portrety” oraz Festiwal „Panorama Świata”, Festiwal Chopinowski). Starano się osiągnąć kompromis pomiędzy wydarzeniami o charakterze popularnym i ambitnymi przedsięwzięciami. Tradycją stało się również nadawanie tytułów poszczególnym koncertom.
Od 2001 r. zainteresowanie koncertami popularnymi spadło, powrócono więc do typowych programów symfonicznych. Zapraszano znanych solistów, nie brakło przedsięwzięć ambitnych i wykonań rzadko prezentowanych wybitnych utworów. Do rzadkości należały wykonania muzyki operowej, prezentowano natomiast muzykę filmową i jazz. W okresie przygotowań do wstąpienia Polski do Unii Europejskiej pojawiły się koncerty muzyki europejskiej, w tym również ludowej, religijnej, popularniej i użytkowej.

Warmińsko-Mazurska Filharmonia im. Feliksa Nowowiejskiego (2005- )

25 października 2005 r. Sejmik Województwa Warmińsko-Mazurskiego podjął uchwałę o zmianie statutu Filharmonii. Od tego dnia instytucja ta nosi nazwę Warmińsko-Mazurska Filharmonia im. Feliksa Nowowiejskiego w Olsztynie.
W październiku 2009 r. z inicjatywy Janusza Przybylskiego powstał Chór Warmińsko-Mazurskiej Filharmonii im. Feliksa Nowowiejskiego w Olsztynie.
W 2011 r. Filharmonia przeniosła się do pierwszej własnej siedziby.

Dyrygenci i dyrektorzy

• Mirosław Dąbrowski – dyrygent (1946-1949)
• Stanisław Truszczyński – dyrygent (1949-1955)
• Bonawentura Rutecki – II dyrygent (1950/1951)
• Felicjan Lasota – II dyrygent (kwiecień-czerwiec 1951)
• Stanisław Chudak – II dyrygent (1951-1955), dyrygent (1955-1957)
• Tadeusz Ziomek – zastępca dyrektora (1953-1961, 1963-1968)
• Stanisław Malawko – II dyrygent (1955-1960)
• Olgierd Straszyński – kierownik artystyczny (1957-1961), dyrektor (1960-1961)
• Roman Urbanek – dyrektor i kierownik artystyczny (1961-1965)
• Tadeusz Babiński – dyrygent (1962-1977)
• Czesław Orsztynowicz – dyrygent (1965-1969)
• Ryszard Poprawski – dyrektor naczelny (1969-1989)
• Janusz Przybylski – kierownik artystyczny (1970-1980), dyrygent (1978-1980),
• Grzegorz Sutt – dyrygent (1978-1980)
• Janusz Bogdan Lewandowski – konsultant programowy (1979-1981)
• Jan Politowski – dyrygent (1981-1982)
• Tadeusz Wojciechowski – konsultant programowy (1981-1982)
• Mieczysław Nowakowski – kierownik artystyczny (1982-1984)
• Andrzej Kisielewski – z-ca kierownika artystycznego (1982-1984)
• Bohdan Jarmołowicz – dyrektor artystyczny (1984-1986)
• Tadeusz Niećko – II dyrygent (1986-1992)
• Janusz Wiliński – chórmistrz (1986-1992)
• Krzysztof Dziewięcki – dyrektor artystyczny (1986-1991)
• Kazimierz Oniszczuk – dyrektor naczelny (1989-1991)
• Piotr Borkowski – dyrektor naczelny (1991-1994), dyrektor artystyczny (1991-1997)
• Leszek Szarzyński – dyrektor artystyczny (1997-1999), dyrektor naczelny (1999-2001)
• Jerzy Kosek – dyrektor artystyczny (1999-2001), dyrektor naczelny (2001-2003)
• Witold Gagacki – zastępca dyrektora ds. marketingu i administracji (2001-2002)
• Janusz Bogdan Lewandowski – zastępca dyrektora (1992-1994, 2003-2004), dyrektor naczelny (1994-1999, 2003-2011)
• Janusz Przybylski – dyrektor artystyczny i dyrygent (2007-2011)

Działalność

Źródło: strona internetowa Filharmonii

Źródło: strona internetowa Filharmonii

Źródło: strona internetowa Filharmonii

Źródło: strona internetowa Filharmonii

Poza koncertami repertuarowymi filharmonia prowadzi również działalność edukacyjną, organizując koncerty i audycje dla szkół i przedszkoli (cykle: Poranki muzyczne, Spotkania z Muzyką, Spotkania z Panią Muzyką). Od początku swego istnienia filharmonia organizowała również festiwale i tematyczne cykle koncertów.
Od 2007 r. filharmonia realizuje zamiar zarejestrowana wszystkich dzieł swojego patrona, Feliksa Nowowiejskiego. Jedna z płyt – Missa pro Pace – Missa Stella Maris – otrzymała nagrodę Fryderyka w 2010 r.

Organizacja festiwali

• I Festiwal Muzyki Polskiej (1951)
• II Festiwal Muzyki Polskiej (1954/1955)
• Koncerty Fromborskie (1967, 1969-1970, 1972)
• Dni Muzyki im. Feliksa Nowowiejskiego (1983-1985, 1987-1988)
• Dni Młodych Muzyków (1984)
• Festiwal Muzyki Gioacchino Rossiniego w Olsztynie (1992)
• Festiwal Muzyki Ludwiga van Beethovena (1993)
• Festiwal Beethovenowski (1998/1999)
• Festiwal Chopinowski (1999/2000)
• „Panorama Świata” Festiwal Dziedzictwa Kulturowego (1999/2000)
• cykl Koncerty Europejskie (2004-2006)

Prawykonania

• Uwertura „Lato w Olsztynie” Jana Millera (8 czerwca 1952)
• Symfonia fis-moll „Kopernikowska” Jana Millera (24 maja 1953)
• Mazurska suita weselna Jerzego Kolasińskiego (21 lipca 1954)
• II Suita warmińska Stanisława Chudaka (17 lipca 1955)
• Oratorium „De Revolutionibus” Tadeusza Paciorkiewicza (1973)
• Koncert na gitarę i orkiestrę Marcina Błażewicza (14 października 1988)
• Via Lucis Andrzeja Hanzelewicza (21 października 1988)
• III Koncert skrzypcowy Pierre’a Wissmera (kwiecień 1992)
• Oratorium „Powrót syna marnotrawnego” Feliksa Nowowiejskiego (15 maja 1993) – prawykonanie polskie
• Ptak Ugui Piotra Mosa (17 września 1994) – prawykonanie polskie
• Symfonia Sykstyńska oraz Koncert potrójny na fortepian, kontrabas i perkusję Benedykta Konowalskiego (22 marca 1997)
• Wariacje na dwa saksofony i fortepian Aarona Bittela (16 maja 1998)
• Kantata solowa „Las życia” Janusza Bogdana Lewandowskiego (16 maja 1998)
• III Symfonia „Na wieczny pokój” Oskara Gottlieba Blarra (25 lutego 2005) – prawykonanie polskie
• Wariacje na flet solo i instrumenty perkusyjne Janusza Bogdana Lewandowskiego (10 marca 2006)
• XIV Symfonia koncertująca na flet, klarnet, marimbę i orkiestrę smyczkową Benedykta Kowalskiego (17 marca 2006)
• Oratorium Gietrzwałdzkie Jacka Sykulskiego (październik, 2006)
• Litania Gietrzwałdzka Józefa Świdra (2 czerwca 2007)

Dyskografia

• F. Mendelssohn B. (1985)
• Teresa Procaccini In memoriam (1986)
• Giuseppe Zelioli La risurrezione (1987)
• Sergiusz Rachmaninow II Symfonia e-moll (1990)
• Pierre Wissmer Concerto Nº2 pour violon et orchestre – Concerto pour guitare et orchestre (1992)
• Pierre Wissmer Symphonie Nº7 – Concerto Nº3 pour violon et orchestre – Stele (1992)
• Enjoy Yourselves – Rotary Songs (1993)
• Philippe Chamouard Symphonie Tibetaine
• Marek Sewen Sinfonia Sacra (1998)
• Bogusław Morka O Sole Mio! (2004)
• Oratorium Gietrzwałdzkie (2006)
• Litania Gietrzwałdzka (2007)
• Feliks Nowowiejski Pieśni morskie (2007)
• Feliks Nowowiejski 25 polskich pieśni ludowych z Warmji (2007)
• Feliks Nowowiejski Missa pro Pace – Missa Stella Maris (2009)
• Grunwald in honorem Victorium Militum Polonorum 1410-2010 (2010)

Bibliografia

1. Szatrawski, Krzysztof Dariusz: Z miłości do muzyki / Krzysztof Dariusz Szatrawski. – Olsztyn : ElSet, 2006.
2. Lewandowski, Janusz B.: Życie muzyczne w Olsztynie / Janusz B. Lewandowski // W: Olsztyn 1945-2005 : kultura i nauka : praca zbiorowa / pod red. Stanisława Achremczyka i Władysława Ogrodzińskiego. – Olsztyn : Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 2006. – S. 470-543.
3. 50 lat Orkiestry Symfonicznej Państwowej Filharmonii im. Feliksa Nowowiejskiego w Olsztynie / oprac. i red. Krzysztof Dariusz Szatrawski. – Olsztyn : Orkiestra Symfoniczna Państwowej Filharmonii im. Feliksa Nowowiejskiego, 1996.
4. XV-lecie Państwowej Orkiestry Symfonicznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Olsztynie : album jubileuszowy / oprac. Jan Boehm. – Olsztyn : Wydział Kultury PWRN, 1962.
5. Wałęga, Alicja: Trzydzieści lat Państwowej Filharmonii w Olsztynie / Alicja Wałęga // W: 1946-1976. – Olsztyn : [w.n.], 1976 (dokument życia społecznego). – S. 15-21.

Zobacz też

• strona internetowa Filharmonii