Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny i św. Wojciecha w Nidzicy

Źródło: Wikimedia Commons

Fot. Brilling-Elgenau. Fragment miasta zniszczonego przez Rosjan w 1914 roku. Fot. 1914 rok.
Źródło: Archiwum Państwowe w Olsztynie

Zabytek architektury sakralnej wzniesiony pod koniec XVI wieku.

Lokalizacja

Kościół został wybudowany na terenie Nidzicy (niem. Neidenburg), w zachodniej części starego miasta, w obrębie murów obronnych, którego sam stanowił integralną część.

Historia

Pierwsza wzmianka o kościele i proboszczu w Nidzicy pochodzi z dokumentu lokacyjnego miasta z 7 grudnia 1381 roku. Opiekę duszpasterską sprawowało wówczas dwóch duchownych: proboszcz, wyznaczony przez Zakon Krzyżacki i diakon zatrudniany przez miasto. Budynek kościoła był kilkakrotnie niszczony. Pierwszy raz spłonął wraz z rynkiem w 1414 roku, po raz kolejny sytuacja powtórzyła się 1664 roku, a następnie w 1804 roku i 1914 roku. Kolejne remonty, odbudowy i przebudowy z lat 1579, 1689, 1725, 1817-1819, 1920-1924 stopniowo zmieniały wygląd i formę kościoła – z gotyckiego, przez neorenesansowy do arkadowego (pseudorenesansowy), który zachował się do dnia dzisiejszego. Budowniczymi i użytkownikami pierwszej świątyni byli katolicy, po 1525 roku korzystali z niej ewangelicy, a po II wojnie światowej ponownie stała się własnością katolików.

Opis

Nie wiadomo jak wyglądał kościół do XVI wieku. Z przeprowadzonej wizytacji kościelnej w 1561 roku wynika, że posiadał chór i rozstawione ławki. Według relacji z 1684 roku, był dwunawowy i posiadał wieżę od strony północnej. Obecnie jest to świątynia salowa, wzniesiona na rzucie prostokąta. Podstawowy budulec stanowi cegła, niektóre fragmenty wykonano również z kamienia polnego. Mury zewnętrzne zostały otynkowane. Nietypowo usytuowano wieżę. Przylega ona do ściany wschodniej. Do trzeciej kondygnacji posiada formę gotycką, natomiast szczyty nadbudowano w stylu neorenesansowym. Zbudowano ją na rzucie kwadratu. Przykryta jest dachem namiotowym. Na obydwu szczytach znajdują się zegary. We wnętrzu świątyni na całej długości ścian bocznych zbudowano galerie. Dwa rzędy okien znajdują się jedynie w ścianie po stronie zachodniej. Strop wykonano z drewna w formie kasetonów, nawiązując do stylu renesansowego. W latach 90-tych XX wieku w dolnych partiach ścian wewnętrznych usunięto tynk i odsłonięte cegłę, dzięki czemu przypomniano pierwotny gotycki styl świątyni. Wnętrze kościoła otrzymało wówczas nową polichromię. Na ścianach bocznych nad galeriami namalowano w formie medalionów wizerunki piętnastu świętych i błogosławionych polskich oraz św. Jana Bosko. Również prezbiterium ozdobiono malowidłami scen: Zwiastowania i Zmartwychwstania (po obu stronach ołtarza głównego) i św. Wojciecha (po lewej stronie).

Wyposażenie

W wyniku licznych pożarów i wojen niewiele zachowało się z dawnego wyposażenia kościoła. Wiadomo, że już przed 1728 rokiem w kościele znajdowały się organy. W roku 1735 Georg Caspari z Królewca poddał je gruntownej naprawie. Od roku 1820 w głównym ołtarzu umieszczony był obraz olejny ukrzyżowania Chrystusa, namalowany w przez niejakiego Knorra z Królewca. Obecnie w ołtarzu głównym znajduje się obraz Matki Bożej Niepokalanie Poczętej. Po bokach stoją figury św. Wojciecha (po lewej stronie) i św. Jana Chrzciciela (po prawej). U góry znajduje się Grupa Ukrzyżowania. Na wysokości ołtarza głównego znajdują się dwa skromne ołtarze boczne. Po lewej usytuowany jest ołtarz Najświętszego Serca Jezusowego, a po prawej – Matki Bożej Nieustającej Pomocy.

Ciekawostki

• Na dzisiejszym placu kościelnym znajdował się prawdopodobnie pierwszy powszechny chrześcijański cmentarz, który ciągnął się aż do oficyny głównego urzędu celnego przy rynku. Bogatszych mieszkańców miasta, jeszcze w 1738 roku chowano w podziemiach kościoła.
• Przed 1945 rokiem kościół należał do ewangelików. W wyniku wojny większość z nich opuściła miasto. Za zgodą ówczesnych władz, kościół przejęła ludność napływowa wyznania katolickiego. Uroczyste poświęcenie świątyni odbyło się 12 maja 1946 roku. Niedługo potem pojawiły się spory. Ewangelicy zażądali bowiem zwrotu świątyni. Przyjęto wówczas niecodzienne rozwiązanie – zamieniono kościoły. Ewangelicy, których było coraz mniej, otrzymali niewielki kościół katolicki, położony w pobliżu zamku, a katolicy zatrzymali świątynię protestancką, usytuowaną w centrum miasta. Decyzję taką wydało Ministerstwo Ziem Odzyskanych, a przekazanie miało miejsce 5 sierpnia 1948 roku. Katolicy przenieśli do nowego kościoła ołtarze boczne, stacje Drogi Krzyżowej, relikwie z ołtarza głównego, konfesjonał i katafalk. Głównym patronem tego kościoła jest od 1946 roku św. Wojciech. Drugie wezwanie – Niepokalanego Poczęcia Maryi – przeniesiono z parafii przy zamku.

Zobacz też

• Parafia pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i Świętego Wojciecha w Nidzicy
• Georg Caspari
• Kościół ewangelicko-augsburski pw. św. Krzyża w Nidzicy
• Zamek w Nidzicy

Bibliografia

1. Kopiczko, Andrzej: Porta Domini: kościoły jubileuszowe i sanktuaria Świętego Krzyża w archidiecezji warmińskiej / Andrzej Kopiczko. – Olsztyn : „Posłaniec Warmiński”, 2002. – S. 85-91.
2. Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej. Tom 2 / red. Bronisław Magdziarz. – Olsztyn : Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999. – S. 160-161.
3. Szałanda, Tomasz: Miejski kościół w Nidzicy / Tomasz Szałanda // „Gazeta Olsztyńska”. - 2003, nr 224, dod. „Nasza Gaz. Nidzicka", nr 39, s. 8 ; nr 236, dod. „Nasza Gaz. Nidzica”, nr 41, s. 10.

Linki

• Historia parafii, materiał zamieszczony na stronie internetowej pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i Świętego Wojciecha w Nidzicy, www.swietywojciech.nidzica.pl [dostęp 22.10.2013 r.]
• Kościół p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP i Św. Wojciecha w Nidzicy, materiał zamieszczony na stronie internetowej, www.zabytki.mazury.pl [dostęp 22.10.2013 r.]