Organy w Bazylice Archikatedralnej we Fromborku
Zabytek techniki z XVII wieku, stanowiący element wyposażenia katedry we Fromborku.
Spis treści
Historia
Pierwsze wzmianki na temat organów we Fromborku pochodzą z 1506 roku i dotyczą odbudowy urządzenia po zniszczeniach wojennych. Prace powierzono organmistrzowi Janowi z Chojnic. Zbudowany przez niego instrument przetrwał ponad 100 lat, kiedy to w latach 1623-1629, w czasie wojny polsko-szwedzkiej, został częściowo zdemontowany i wywieziony. Jego rekonstrukcję przeprowadzono pod koniec lat 30-tych XVII wieku. Nowe, znacznie większe organy wraz z prospektem, istniejące do dnia dzisiejszego, pochodzą z fundacji biskupa Michała Radziejowskiego i zostały wykonane w latach 1683-1684 w warsztacie Daniela Nitrowskiego w Gdańsku. Miały one 27 głosów, wiatrownice klapowo-zasuwowe i mechaniczną trakturę. W 1685 roku Jerzy Piper z Lidzbarka Warmińskiego wykonał do nich barokową dekorację malarską. W późniejszych latach mechanizm muzyczny był wielokrotnie naprawiany, m.in. w latach:
- 1702 - Jan Staniszewski z Gdańska,
- 1715 - organmistrz z Gdańska,
- 1750 - organmistrza o nazwisku Frolich z Braniewa,
- 1758 - Adam Horatio Casparini z Królewca,
- 1830 - królewski organmistrz Scherweit,
- do roku 1867 - dwukrotnie – Maks Terlecki z Elbląga,
- 1930 – Bruno Goebel z Królewca.
W 1935 roku przeprowadzono rekonstrukcję instrumentu (celem poprawy jego stanu technicznego i jakości brzmienia). Prace zlecono firmie organmistrzowskiej Emanuela Kempera w Lubece. Firma ta dokonała przebudowy organów, uzupełniła stare i dodała nowe głosy, założyła nową wiatrownicę i elektropneumatyczną trakturę stołu gry o pięciu manuałach i klawiaturze nożnej, a ponadto zbudowała nowe organy „chórowe”, które umieszczono w prezbiterium katedry, we wnęce nad kaplicą św. Jerzego. Zastąpienie dawnej traktury elektropneumatyczną umożliwiło połączenie obu instrumentów. W latach 1945-1962 organy były nieczynne. Podczas drugiej wojny światowej instrument został bowiem zniszczony blisko w 60%. W kolejnych latach stopniowo go odbudowywano. Wstępnej rekonstrukcji dokonały firmy W. Truszczyńskiego i Sobiechowskiego, dalsze prace przeprowadzili: w 1966 roku Dominik Biernacki i w latach 1967-1970 Zygmunt Kamiński. W latach 1977-1979 firma Kamińskiego dobudowała nową wiatrownicę, ustawiono wówczas też obecną dyspozycję instrumentu, opracowaną przez prof. Jana Jargonia z Krakowa.
Opis
Obecne organy posiadają około 5 tysięcy piszczałek i 66 głosów, w tym 50 głosów organy główne (4 manuały i pedał), 16 głosów organy chórowe (2 manuały i pedał). Wczesnobarokowy prospekt organowy wraz z emporą ozdobiono aniołami podtrzymującymi bogato rzeźbiony herb biskupa Michała Radziejowskiego oraz herby Diecezji Warmińskiej i kapituły. Prospekt z szafą sekcji głównej umieszczono na wysokim cokole, z dużą wieżą piszczałkową na osi i dwiema mniejszymi, ujętymi po bokach uszakami oraz z zawieszonym na parapecie chóru pozytywem również trójwieżowym z uszakami. Szafę zdobią rzeźby muzykujących aniołów. Na zwieńczeniu wież głównych znajdują się rzeźby świętych: Piotra i Andrzeja oraz Najświętszej Maryi Panny z Dzieciątkiem. Obok chóru znajdują się dwie stare piszczałki pozostawione jako dekoracja. Osadzono je na konsolkach wykonanych w wieku XVIII.
Bibliografia
- Katedra we Fromborku / tekst Janina Bosko; zdj. Jacek Maciej Wojtkowski. – Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 2010. – S. 16.
- Połom, Stefan: Wielkie organy katedry we Fromborku” // „Komentarze Fromborskie”. – 1968, s. 103-114.
- Województwo elbląskie / oprac. aut. Marian Arszyński i Marian Kutzner; red. nacz. Jerzy Z. Łoziński, Barbara Wolff-Łozińska. – Warszawa : Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1980. – S. 66-67.
Zobacz też
- Organy fromborskie, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.katedra-frombork.pl [dostęp 07.01.2014 r.]
- Poręba, Seweryn: Frombork: katedra (organy główne) materiał zamieszczony na stronie internetowej www.organy.art.pl
[dostęp 07.01.2014 r.]
