Bazylika Archikatedralna pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku

Z LEKSYKON KULTURY WARMII I MAZUR
Skocz do: nawigacja, szukaj
Fot. Janusz Gerszberg
© Mirosław Garniec
Wnętrze gotyckiej świątyni
Źródło:commons.wikimedia.org

Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia NMP i św. Andrzeja we Fromborku – pierwsza świątynia zwana „Matką Kościołów Archidiecezji Warmińskiej”

Historia

Z dokumentu wystawionego 2 września 1288 r. dowiadujemy się, że biskup Henryk Fleming przeniósł stolicę biskupią z Braniewa do Fromborka i tu na ufortyfikowanym wzgórzu postawił kościół katedralny z drewna ku czci NMP - Ecclesia Warmiensis - główny kościół diecezjalny.

Obecna katedra gotycka została zbudowana w latach 1329-1388. Prezbiterium konsekrowano w roku 1342. Zachowała się tablica kamienna upamiętniająca ten fakt. Data ukończenia budowy zawarta jest w inskrypcji, we wnętrzu kruchty zachodniej.

Budowę katedry prowadzono od wschodu ku zachodowi. O jej przebiegu nic nie wiadomo. W drugiej połowie XIV i pierwszej połowie XV wieku wzniesiono potężny obwód warowny i zespół budynków towarzyszących. W sąsiedztwie bazyliki znajduje się dawna rezydencja biskupia i kanonie. Na początku XVI wieku dobudowano kaplicę św. Jerzego, w której od 1639 r. odprawiano nabożeństwa dla Polaków.

Katedra ma swoich biskupów - fundatorów. Wieżyczkę zegarową na południowej ścianie katedry z 1588 roku ufundował biskup Marcin Kromer. Biskup Michał Radziejowski ufundował dzwonnicę (1683-1685), odbudowaną w latach 1961-1972 po zniszczeniach wojennych. W latach 1732-1735 biskup Krzysztof Szembek wystawił sobie grobową kaplicę pw. Zbawiciela. Polichromię wykonał malarz Jan Maciej Meyer, rodowity Warmiak. Na lata 1839 – 1841 przypada odrestaurowanie szczytu wschodniego katedry. W 1888 r. malarz Justus Bornowski z Elbląga wymalował całe wnętrze świątyni. Ocalał jedynie fragment malowidła w prezbiterium, przedstawiający Ojców Kościoła, świadczący o średniowiecznym klimacie świątyni. Do 1945 roku w Bazylice przechowywany był słynny historyczny Skarbiec Fromborski.

Katedra warmińska jest budowlą gotycką, halową, trójnawową o długości około 97 m i szerokości od 12 m (prezbiterium) do 22 m (główny korpus). Wysokość od posadzki do zwornika sklepienia wynosi 16,5 m. Jest miejscem spoczynku 25 biskupów warmińskich i około 140 kanoników. Należy do obiektów kultury o najwyższych wartościach artystycznych nie tylko w Polsce, ale i na świecie. Bazyliką Mniejszą katedra ogłoszona została przez Papieża Pawła VI - 18 września 1965 r. Specjalnym zarządzeniem z dnia 8 września 1994 r. Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej uznał Bazylikę we Fromborku za Pomnik Historii.

Ołtarze

Ołtarz główny Katedry Fromborskiej
Źródło:commons.wikimedia.org
Poliptyk fromborski
Fot. Janusz Gerszberg rok 2020
Jeden z 23 bogato zdobionych ołtarzy
Źródło:http://commons.wikimedia.org/wiki/


Zachowały się dwadzieścia trzy ołtarze, ufundowane przez biskupów i kanoników polskich. Pochodzą głównie z XVII wieku. Przepiękny ołtarz główny budowany był w latach 1747-1752 staraniem biskupa Adama Grabowskiego. Elementy ołtarza z czarnego i różowego marmuru wykonali kamieniarze w Dębniku według projektu Franciszka Placidiego. Z lat 1734-1738 pochodzą stalle chórowe wykonane w warsztacie Krzysztofa Peuckera z Reszla.

W lewej nawie bocznej znajduje się późnogotycki poliptyk - do połowy XVIII był to ołtarz główny. Wykonany został w Toruniu, w warsztacie św. Wolfganga, ufundowany w 1504 r. przez biskupa Łukasza Watzenrode, wuja Mikołaja Kopernika.

Kaplice

Do najpiękniejszych należą: wybudowana przed 1500 r. Kaplica św. Jerzego (zwana też Kaplicą Polską, gdyż od 1639 r. do XIX w. z polecenia bpa Mikołaja Szyszkowskiego odprawiano w niej nabożeństwa dla ludności polskiej), oraz Kaplica Zbawiciela , zwana Kaplicą Szembeka, od nazwiska jej fundatora, biskupa warmińskiego Krzysztofa Szembeka. Jej budowę rozpoczęto w 1732 r., a konsekrację przeprowadzono trzy lata później.

Organy

W kościele znajdują się duże organy (w nawie głównej), pochodzące z fundacji biskupa Michała Radziejowskiego i wykonane w latach 1683-1684 przez organmistrza Daniela Nitrowskiego z Gdańska. Z tego samego okresu pochodzi obraz „Procesja Bożego Ciała”, wykonany przez J. Piepera, artystę, który wykonał malowidła na ścianie organowej. W katedrze są także małe organy „chórowe” (umieszczone w prezbiterium, we wnęce nad kaplicą św. Jerzego), wykonane w 1935 roku przez firmę Emanuela Kempera w Lubece. Oba instrumenty są połączone. Usłyszeć je można podczas letniego Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Organowej we Fromborku, organizowanego w tym mieście od 45 lat.

Epitafia

Najcenniejsze epitafium kanonika Bartłomieja Boreschowa z 1426 r.

Obraz malowany temperą na desce w kształcie koła ( tzw. tondo) przedstawia scenę adoracji Bożego Dzieciątka i Jego Matki Maryi, którym hołd składa kanonik Bartłomiej.

Epitafium to, jest jedynym w Polsce średniowiecznym obrazem w kształcie koła.Prezentowane było na wielu międzynarodowych wystawach, m.in. w Monachium, Nowym Jorku i Pradze.


Na pierwszym filarze nawy głównej Katedry znajduje się epitafium kanonika Mikołaja Kopernika, ufundowane w 1735 r. przez kapituł katedralną. Mikołaj Kopernik przebywał we Fromborku jako kanonik kapituły warmińskiej, żył i pracował na Wzgórzu Katedralnym niemal nieprzerwanie od 1510 r., aż do śmierci w maju 1543 r. Właśnie tutaj światowej sławy polski astronom opracował "De Revolutionibus", dzieło które odmieniło dotychczasowe pojęcia o wszechświecie. W Bazylice znajduje się grób Mikołaja Kopernika. 22 maja 2010 roku odbył się we Fromborku drugi pogrzeb wielkiego astronoma, niemal równo 467 lat po jego śmierci.Trumna ze szczątkami spoczęła w miejscu pierwotnego pochówku pod posadzką w nawie bocznej fromborskiej katedry, obok ołtarza św. Krzyża, którym za życia opiekował się słynny astronom. W pięknym sarkofagu, złożono szczątki wybitnego kanonika i wielkiego Polaka.

W kościele znajdują się także płyty nagrobne, m.in. Fabiana Emmericha, kanonika dobromiejskiego i lekarza kapitulnego.

Obrazy

W kościele znajdują się m.in. prace Piotra Kolberga z lat 1710-1721.

Zobacz też

Multimedia

Bibliografia

1.Ołtarze we Fromborku. W: Tadeusz Chrzanowski: Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii. Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1978.
2.Frombork. W: Mieczysław Orłowicz: Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii. Agencja Wydawnicza "Remix", 1991.
3.Katedra warmińska. W: Andrzej Rzempołuch: Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich. Agencja Wydawnicza "Remix", 1992.
4.M. Borzyszkowski, A. Kopiczko, J. Wojtkowski, Słownik biograficzny kapituły warmińskiej, Olsztyn, 1996.
5.J. Chłosta, Słownik Warmii (historyczno-geograficzny), Olsztyn 2002.
6.Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, Tom I Święta Warmia, praca zbiorowa pod red. ks. Bronisława Magdziarza, Olsztyn 1999.
7.J. Obłąk, Historia diecezji warmińskiej, Olsztyn 1959.
8.K. Wróblewska, Malarstwo Warmii i Mazur od XV do XIX wieku, Olsztyn 1978
9.http://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_archikatedralna
10.http://www.frombork.art.pl/

Źródło: „http://leksykonkultury.ceik.eu/index.php?title=Bazylika_Archikatedralna_pw._Wniebowzięcia_Najświętszej_Maryi_Panny_i_św._Andrzeja_we_Fromborku&oldid=82350”