Gazeta Olsztyńska
Lokalna polska gazeta ukazująca się w latach 1886-1939 na terenie Warmii i Mazur. Od 1970 r. Gazeta Olsztyńska jest kontynuacją „Głosu Olsztyńskiego” – nawiązuje do tradycji dawnego tytułu.
Spis treści
Gazeta Olsztyńska w latach 1886-1939
Gazeta Olsztyńska powstała na bazie powolnego rozbudzania się świadomości narodowej Warmiaków w końcu XIX w. Przeznaczeniem tego "polsko-katolickiego" pisma była obrona języka polskiego i wiary katolickiej w dobie pruskiej germanizacji. Pierwszy numer Gazety Olsztyńskiej ukazał się 16 kwietnia 1886 r. Redaktorem naczelnym był Jan Liszewski - nauczyciel, poeta i drukarz. W początkowych latach nakład nie był znaczący, lecz stale rósł - od 180 w 1886 r. do 400 w roku 1890. Pismo osiągnęło dużą popularność wśród warmińskiego chłopstwa. Ważnym elementem Gazety był program edukacji narodu - nakłanianie rodziców do zdobycia przede wszystkim polskiego elementarza i katechizmu - pomocnych przy nauce czytania i pisania. Jan Liszewski przykładał do tego szczególną uwagę - uważał dom rodzinny za pierwszą szkołę. Ostoję ojczystego języka, stroju, obyczaju i tradycji. Przeciwnikiem polskości były wrogie władze pruskie - na łamach Gazety często drukowano relacje o prześladowaniach dzieci polskich, wskazywano germanizujących nauczycieli i księży, piętnowano nadgorliwych niemieckich urzędników i żandarmów.
W 1891 r. redaktorem naczelnym Gazety Olsztyńskiej został Seweryn Pieniężny senior. Kontynuował on na łamach pisma akcje o charakterze narodowym. Wzbogacał program polityczny realizowany przez warmińskich Polaków. Propagowano Towarzystwo Czytelni Ludowych na Warmii. Zachęcano do zakładania nowych czytelni i publikowano wykazy zabronionych przez władze książek. Pieniężny zarządzał Gazetą w niełatwych czasach - ostra konkurencja niemieckich gazet wymuszała ciągłą walkę o pozyskiwanie funduszy by podtrzymywać ciągłość wydawania polskiej gazety. Pomoc napływała z Warszawy i Poznania. Szczególnie zasłużyli się: baron Leopold Kronenberg i Antoni Osuchowski. Mimo kłopotów finansowych nakład Gazety rósł. W połowie lat 90. XIX w. było 1000 abonentów. W 1893 r. siedziba Gazety została przeniesiona z Rynku na ulicę Podkościelną. W 1900 r. drukarnia powiększyła się o nowoczesną maszynę parową. Zatrudniano nowych pracowników - zecera i uczennice.
Zdjęcie nadesłał Andrzej Cieślak
W listopadzie 1903 r. redakcję przejął Władysław Pieniężny, młodszy od brata Seweryna o 16 lat. Jego rodzinnym miastem był Poznań. Często tam gościł. Władysław był prezesem Towarzystwa "Zgoda" i Przewodniczącym Towarzystwa Wyborczego na Warmię. Za jego czasów w Gazecie ukazywały się artykuły na temat walki o język polski i polską ziemię. Nie brakowało jednak krytyków - Andrzej Samulowski zarzucał redakcji brak ducha, nadmierne skupienie na zarabianiu pieniędzy i częsty przedruk wiadomości z Wielkopolski zamiast poruszania problematyki lokalnych stosunków. Wiadomości i komentarze o charakterze lokalnym zaczęły zapełniać Gazetę dopiero w niedługim czasie przed wybuchem I wojny światowej. Publikowali: ks. Walenty Barczewski, Kazimierz Jaroszyk, Stanisław Nowakowski i Seweryn Pieniężny junior. W tym czasie Władysław Pieniężny rozpowszechnił petycję w sprawie polskiej nauki religii w szkole. W konsekwencji dostał trzymiesięczny wyrok pozbawienia wolności.
W sierpniu 1914 r. męski personel Gazety został wcielony do wojska i wysłany na front. Joanna Pieniężna (wdowa po Pieniężnym-seniorze) podjęła walkę o ciągłość wydawania jedynego polskiego pisma na Warmii. Jedynym mężczyzną w redakcji był wówczas Stanisław Nowakowski. Jako korektor hakatystycznego pisma "Pruski Przyjaciel Ludu" nie pełnił służby wojskowej. De facto okazał się bardzo pomocny dla Gazety. Nie dopuścił do jej cenzurowania. Publikował też relacje z działań wojennych. 23 czerwca 1920 r. redakcję objął Ludwik Łydko. Jako nieznany, ale zdolny dziennikarz z Krakowa, "przejął" trudny teren Prus Wschodnich w czasie plebiscytu. Aktywność dziennikarską łączył z pracą organizacyjną i społeczną. Gazeta Olsztyńska wyrażała przekonanie, że negatywne dla Polaków wyniki plebiscytu Warmii i Mazurach nie zostaną uznane przez Polskę i zwycięskie państwa Ententy. Ujawniano terror niemiecki, liczne fałszerstwa podczas głosowania i obliczania głosów. Zachęcano ludność do nadsyłania informacji na temat zauważonych uchybień. Działania nie odniosły skutku. W kolejnych latach Łydko kontynuował sprawdzone metody pracy kulturalno-oświatowej wśród ludu warmińskiego. Stawiano postulaty ponownej batalii o polski język, tradycję i kulturę. W rocznice odzyskania niepodległości przez Polskę publikowano patriotyczne artykuły.
Zdjęcie nadesłał Andrzej Cieślak
Kolejnym redaktorem odpowiedzialnym Gazety Olsztyńskiej był Kazimierz Jaroszyk. Pozostawał na tym stanowisku od 1 stycznia 1921 r. do 1 kwietnia 1928 r. W poplebiscytowym okresie na pierwszym planie istniał problem mniejszości narodowych Prus Wschodnich. Trwała polemika z gazetą mniejszości niemieckiej w Polsce "Deutsche Rundschau in Polen". Istniały bowiem szkoły niemieckie w Polsce, nie było natomiast szkół polskich na Warmii. Z czasem na łamach Gazety Olsztyńskiej przyszła krytyka władz II Rzeczypospolitej co do braku zainteresowania sytuacją Polaków na Warmii, Mazurach, Pograniczu i Śląsku. Niepokój wzbudzały prężnie działające organizacje niemieckie. Sygnalizowano o germanizacji Polaków w Niemczech. Publikowano apele o zachowanie godności narodowej.
Wacław Jankowski to kolejny redaktor Gazety Olsztyńskiej. Przejął swe obowiązki 1 kwietnia 1928 r. Redagował pismo do 1934 r. nieoficjalnie wspierając Seweryna Pieniężnego juniora do 1938 r. Jankowski miał doświadczenie w opolskich "Nowinach Codziennych" i w raciborskim piśmie "Strzecha". Cenzura była znacznie aktywniejsza w Prusach Wschodnich niż na Śląsku. W konsekwencji śmiałe artykuły drukowane za czasów Jankowskiego prowokowały władze do licznych interwencji. Pismo nie było wydawane od 29 lipca do 25 sierpnia 1931 r. Część artykułów nie uwzględniała specyfiki Warmii i Mazur - były to przedruki z Berlina przesyłane przez Centralę Prasową Związku Polaków w Niemczech.
Od listopada 1938 r. do 31 sierpnia 1939 r. pismo redagował samodzielnie Pieniężny junior. 1 września 1939 budynek Gazety otoczyło Gestapo. Zniszczono maszyny drukarskie i zburzono budynek. Planowano zatrzeć wszelkie ślady działalności polskiej. Na miejscu redakcji postawiono szalet publiczny. Pieniężnego umieszczono w obozie koncentracyjnym Hohenbruch, gdzie zmarł 24 lutego 1940 r.
Gazeta Olsztyńska od 1970
Od 6 kwietnia 1970 r. „Głos Olsztyński” zaczął ukazywać się pod tytułem „Gazeta Olsztyńska”, co było nawiązaniem do tradycji przedwojennej gazety Pieniężnych i Liszewskiego. Zmieniono również format dziennika na większy – „Gazeta” ukazywała się w tzw. formacie berlińskim (43x59 cm). Redaktorem naczelny pozostał Jerzy Szymański, nie zmienił się również wydawca – Olsztyńskie Wydawnictwo Prasowe RSW „Prasa”. Dziennik pozostał organem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.
Lata siedemdziesiąte to okres wzrostu nakładu dziennika (do ponad 117 tys.) oraz zwiększeniu jego objętości (z 28 do 36 kolumn tygodniowo). Był to również czas rozwoju zawodowego dziennikarzy – pracujący już w redakcji podejmowali studia podyplomowe, nowozatrudnieni musieli posiadać wyższe wykształcenie. U schyłku lat siedemdziesiątych „Gazeta Olsztyńska” zaczęła aspirować do miana dziennika ogólnospołecznego Warmii i Mazur.
Na początku lat osiemdziesiątych, w pierwszym okresie działania „Solidarności”, „Gazeta Olsztyńska” pozostawała lojalna wobec swego politycznego dyspozytora, choć deklarowała chęć współpracy z „Solidarnością”. W okresie strajku w Olsztyńskich Zakładach Graficznych „Gazetę Olsztyńską” drukowano w Komitecie Wojewódzkim PZPR, potem w Wyższej Szkole Policji w Szczytnie i wojskowej drukarni w Łodzi. Po ogłoszeniu stanu wojennego „Gazeta Olsztyńska” ukazywała się nadal, a jej zweryfikowani dziennikarze podjęli się zadania wyjaśniania i przekonywania o słuszności politycznych i policyjnych rygorów stanu wojennego.
W połowie lat osiemdziesiątych usunięto z winiety pisma słowa: „Proletariusze wszystkich krajów łączcie się!”, zastępując je hasłem z marca 1938 r.: „Co dzień Polak Narodowi służy!”.
W 1990 r. zmieniono winietę pisma (brak notki "Dziennik PZPR"). Po przemianach ustrojowych w kraju „Gazetę Olsztyńską” wydawała spółka, którą tworzyli dziennikarze oraz Bank Handlowo-Kredytowy SA w Katowicach. Od 3 maja 1991 r. dziennik wydawała Spółka „Edytor”, której udziałowcem w sierpniu 1998 r. został niemiecki wydawca Franz Xaver Hirtreiter.
Od stycznia 1994 r. „Gazetę Olsztyńską” drukowano techniką offsetową we własnej drukarni spółki „Edytor”. W listopadzie 1999 r., wraz z rozpoczęciem druku pisma w nowo wybudowanej, nowoczesnej drukarni „Edytora”, diametralnie zmieniła się szata graficzna, format, układ tematyczny dziennika, obudowanego licznymi dodatkami. W 2001 r. drukarnia i wydawnictwo oraz redakcja (poza działem miejskim i działem ogłoszeń) zostały przeniesione do wspólnego obiektu przy ul. Trackiej w Olsztynie.
„Gazeta Olsztyńska” jest członkiem Związku Kontroli Dystrybucji Prasy oraz członkiem Izby Wydawców Prasy.
Źródło: Archiwum Andrzeja Cieślaka
Redaktorzy naczelni od 1970
- Jerzy Szymański (1970-1977)
- Czesław Pazera (od 1977 do czerwca 1990 r.)
- Tomasz Śrutkowski (1990-1995)
- Zdzisław F. Szymocha (1996-2000)
- Robert Sakowski (2001-2006)
- Tomasz Gliniecki (2007-2008)
- Ewa Bartnikowska (2008-2016)
- Igor Hrywna (2016-2021)
- Maciej Matera - (2021 - )[1]
Mutacje, dodatki, wydania specjalne
W latach 1970-1973 ukazywało się wydanie główne (A) oraz trzy mutacje terenowe (AB, ABC, ABCD). Od 1974 r. ukazywało się wydanie główne (A) oraz jedna mutacja terenowa (AB), od 1978 r. wydanie sobotnie miało tylko mutację AB. W latach 1980-1981 mutacje terenowe nie ukazywały się. W roku 1982 r. mutacja AB ukazywała się codziennie od stycznia do maja, w następnych miesiącach tylko w niektóre dni tygodnia. Od 1984 r. zaprzestano wydawania mutacji terenowych. W latach 1996-1997 w Elblągu ukazuje się mutacja pt. „Nowy Głos Elbląga, Powiśla, Żuław i Warmii” pod redakcją Moniki Skotnickiej.
W latach 1971-1976 numer sobotnio-niedzielny ukazywał się z podtytułem „Archipelag”. Od 1974 r. numery poniedziałkowe i środkowe ukazywały się z podtytułem „Magazyn”. W latach 1996-1997 wydanie weekendowe ukazuje się z podtytułem „Magazyn”.
10 września 1978 r. ukazało się Wydanie dożynkowe (nr 207 „Gazety Olsztyńskiej”).
16 kwietnia 1978 r. ukazał się numer jubileuszowy z okazji 100-lecia tytułu (nr 89 „Gazety Olsztyńskiej”). 1 kwietnia Ośrodek Badań Naukowych wydał „Gazetę Olsztyńską. Wydanie Specjalne. Olsztyn na wtorek 1 kwietnia 1986” – był to przedruk fragmentu numeru jubileuszowego dziennika z 1 kwietnia 1939 r.
W 1992 r. numery 57 i 77 ukazały się również w języku rosyjskim jako mutacja dla Kaliningradu.
Od 1994 r. ukazywał się dodatek tygodniowy „TV Magazyn”, od października 1994 r. wydawany pod nazwą „Pilot”. W latach 1996-1997 ukazują się dodatki nieregularne: „Gazeta Budowlana”, „Wnętrze”, „Gazeta Kibica”, „Gazeta Turysty”, „Gazeta Czytelników”, „Gazeta Jazzowa”, „Automania”, :”Panorama Rynku Spożywczego”, „Gazeta Handlowa”.
Obecnie oprócz głównego wydania „Gazety Olsztyńskiej” ukazują się cztery mutacje (w tym „Dziennik Elbląski”), dwadzieścia dodatków tygodniowych oraz regularne dodatki tematyczne („Gazeta Sportowa”, „Głos Eko”). W czwartki i piątki ukazuje się również dodatek „Olsztyn Dzień po Dniu” (początkowo wydawany codziennie). Oprócz tego wydawane są dodatki okazjonalne, np. z okazji beatyfikacji Jana Pawła II.
Tygodniki powiatowe i gminne
- „Gazeta Działdowska”
- „Gazeta Iławska”
- „Gazeta Lidzbarska”
- „Gazeta Morąska”
- „Gazeta Nowomiejska”
- „Gazeta Ostródzka”
- „Gazeta Piska”
- „Gazeta w Kętrzynie”
- „Głos Lubawski”
- „Głos Olecka”
- „Goniec Bartoszycki”
- „IKAT – Gazeta Braniewska”
- „Kurier Gołdapski”
- „Kurier Mrągowski”
- „Nasz Mazur”
- „Nasza Gazeta Nidzicka”
- „Nasza Warmia”
- „Rozmaitości Ełckie”
- „Węgorzewski Tydzień”
- „Ziemia Giżycka”
Działalność
Redakcja „Gazety” organizowała liczne konkursy dla czytelników i nie tylko:
- Złota Dziesiątka „Gazety Olsztyńskiej”
- Teatralna Kreacja Roku
- Plebiscyt na 10 Najpopularniejszych Sportowców Województwa
- Letnia Stolica Warmii i Mazur
- Konkurs ART i „Gazety Olsztyńskiej” na zastosowanie w praktyce osiągnięć postępu naukowo-technicznego
- XIV Rajd Kormoran (nagroda specjalna „Puchar Gazety”)
- Konkurs „Lektury na zimowe wieczory” („Dom Książki” w Olsztynie i redakcje: „Dziennika Pojezierza”, „Gazety Olsztyńskiej”, „Naszej Wsi”)
- Turniej tenisa stołowego o Puchar "Gazety Olsztyńskiej".
- Konkurs „Inwestycja Turystyczna Roku”
- Konkurs „O Mosiężną Warzelnicę”
Wydawca „Gazety” działa również charytatywnie, prowadząc Fundację „Przyszłość dla Dzieci”.
Nagrody i odznaczenia
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1986)
- IV Ogólnopolski Festiwal Reklamy „Złote Orły” (2000)
- statuetka Złotego Orła za autopromocję (jako jedyna gazeta)
Ciekawostki
W 1986 r. w Dywitach otwarto szkołę imienia „Gazety Olsztyńskiej”.
Bibliografia
- Łukaszewicz, Bohdan: Prasa Olsztyna drugiej połowy XX wieku / Bohdan Łukaszewicz // W : Olsztyn 1945-2005 : kultura i nauka : praca zbiorowa / pod red. Stanisława Achremczyka i Władysława Ogrodzińskiego. – Olsztyn : Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 2006. – S.544-577.
- Mierzyński, Sebastian: Wędrówki z tytułem / red. wyd. Elżbieta Mierzyńska ; tekst Sebastian Mierzyński. – Olsztyn : Edytor, 2001.
- Walczak, Irena : „Głos Olsztyński” – dziennik Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Olsztynie. „Gazeta Olsztyńska” – dziennik Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Olsztynie : wybór materiałów za lata 1951-1985 : [bibliografia] / Irena Walczak // „Bibliotekarz Olsztyński”. – 1985, nr 4, s. 42-44.
- Staniszewski, Andrzej: Gazeta Olsztyńska 1886-1939; wyd. Muzeum Warmii i Mazur, Olsztyn 1991.
- Chłosta, Jan: W obronie ojców mowy i wiary; Olsztyn 2007.
Hasła powiązane
- Jan Liszewski
- Seweryn Pieniężny senior
- Seweryn Pieniężny junior
- Andrzej Samulowski
- Zofia Dudzińska
- Tomasz Śrutkowski
Zobacz też
- Internetowe wydanie „Gazety Olsztyńskiej”
- Publikacje na temat przedwojennej historii „Gazety Olsztyńskiej”:
- Wakar, Andrzej: „Gazeta Olsztyńska” w latach 1886-1939 / Andrzej Wakar, Wojciech Wrzesiński. – Olsztyn : Pojezierze, 1986.
- Staniszewski, Andrzej: „Gazeta Olsztyńska” 1886-1939 / Andrzej Staniszewski. – Olsztyn : Muzeum Warmii i Mazur, 1991.
- Wachowiec, Roman: Placówka Pieniężnych / Roman Wachowiec. – [Olsztyn] : „Gazeta Olsztyńska” : Towarzystwo Przyjaciół „Gazety Olsztyńskiej”, 1996.
- Chłosta, Jan: Wokół spraw warmińskich : rzecz o redaktorach „Gazety Olsztyńskiej” : (1886-1939) / Jan Chłosta. – Warszawa : Pax, 1986.
- Chłosta, Jan: Wydawnictwo „Gazety Olsztyńskiej” w latach 1918-1939 / Jan Chłosta. – Olsztyn : Pojezierze, 1977.
