Epitafium rodziny pastora Sartoriusa z kościoła ewangelickiego w Rydzewie

Źródło: Malarstwo Warmii i Mazur od XV do XIX wieku, Olsztyn 1978, il. 94.

XVIII-wieczny zabytek sztuki malarskiej z kościoła ewangelickiego w Rydzewie koło Giżycka.

Historia

Portret epitafijny rodziny Sartorius z Rydzewa datuje się na 1710 rok. Namalowany został przez nieznanego z nazwiska malarza miejscowego. Jest jednym z licznych dzieł upamiętniających ofiary epidemii dżumy z lat 1708-1711, która nawiedziła Warmię i Mazury. Fundatorem epitafium był Jan Sartorius, proboszcz parafii w Rydzewie w latach 1672-1716, wcześniej rektor szkoły w Giżycku. Po przekształceniu w 1945 roku świątyni ewangelickiej w Rydzewie na kościół katolicki pw. św. Andrzeja Boboli obraz Sartoriusa przeniesiono do plebanii. Stamtąd w 1960 roku został przekazany do Muzeum Mazurskiego w Olsztynie (obecnie Muzeum Warmii i Mazur), gdzie znajduje się do dziś.

Opis

Portret wykonano techniką olejną na desce. Praca ma wymiary 157 x 115 cm. Obraz poddano zabiegom konserwatorskim w 1965 roku. Dzieło nosi także tytuł Opłakiwanie.

Charakterystyka

Epitafium należy do grupy dzieł z terenu Prus Książęcych, które reprezentują swoisty, nieco ludowy charakter artystyczny, o określonych zasadach kompozycyjnych i stylistycznych. Portret epitafijny z Rydzewa stanowi przykład wykorzystywania malarstwa w środowisku duchownych ewangelickich, do schematycznego, ale symbolicznego i głęboko emocjonalnego przekazu. Na obrazie artysta przedstawił pastora ewangelickiego – Jana Sartoriusa z żoną oraz siedmiorgiem dzieci, które zmarły na dżumę w ciągu jednego tygodnia w październiku 1710 roku. Obraz wypełniony jest szerokim otokiem ze stylizowanych liści i czerwonych pączków, wśród których, w górnym prześwicie widnieje wiersz napisany przez pogrążonego w żałobie ojca. Tekst w języku polskim brzmi:

O zwiednieliście moie mile Dziatki,
Jak lecie zwiedną wysmienite kwiatki!
Lecz zakwitniecie z weselem, z radością,
Gdy Was Bóg wzbudzy swoią Wszechmocnością,
Tak się smetni Rodzice gdy siedmioro dziatek
w siedmiu Dniach, more umarło,
wesołe zmartwychwstanie cieszyły.

M.Joan Sartorius etcbr
Per XXXIX Laus Deo Annos Pastor
Rydzew Anno 1710 D: 19 Octob.

Nad tekstem niemieckim, zaczynającym się od słów: „Dei Gloria” widoczne są znaki kabalistyczne, którymi zapewne starał się pastor zapewnić dzieciom nieśmiertelność. W dolnym otoku liści znalazła się scena z Chrystusem Ukrzyżowanym, ukazanym na tle zachmurzonego nieba i czerwonych prześwitów zachodzącego słońca. Pod krzyżem ukazani zostali klęczący i modlący się członkowie rodziny Sartorius - z lewej ojciec i dwaj synowie, z prawej matka i pięć córek. Obraz utrzymany jest w ciemnych tonach zieleni. Pastor i jego żona ubrani są w ciemne stroje, natomiast ich siedmioro dzieci w białe szatki symbolizujące czystość i niewinność. Znaczenie symboliczne ma też wyróżniający się na ciemnym tle jasny krzyż i ciało Chrystusa, a także czaszka i piszczele pod krzyżem. Twarze postaci są wyraźnie uproszczone, wręcz prymitywistyczne, choć wykazują rodzinne podobieństwo (ciemne oczy i duże niekształtne nosy), ale i znamiona cech indywidualnych. W tle sceny ukazana został panorama z budynkami i drzewami.

Zobacz też

• Kościół pw. św. Andrzeja Boboli w Rydzewie
• Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie

Bibliografia

1. Celińska Elżbieta, Wróblewska Kamila: Nad ikonografią polskich pastorów ewangelickich z terenu Mazur / E. Celińska, K. Wróblewska // „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”. - 1969, nr 4, s. 493-496.
2. Dawny portret dziecka ze zbiorów polskich. - Olsztyn : Muzeum Warmii i Mazur, 1976. - S. 23-24.
3. Flis, S.: Dżuma na Mazurach i Warmii w latach 1708-1711 / S. Flis // „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”. - 1960, nr 4, s. 499.
4. Wróblewska, Kamila: Malarstwo Warmii i Mazur od XV do XIX wieku / Kamila Wróblewska. - Olsztyn : Pojezierze, 1978. - S. 18-19, 47, il. 94.