Zamek w Bezławkach

Fot. Mieczysław Kalski

Rzut poziomy założenia zamkowego.
Źródło: M. Jackiewicz-Garniec, M. Garniec: Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach : Powiśle, Warmia, Mazury, Olsztyn 2006, s. 82.

Zabytek architektury wzniesiony w drugiej połowie XIV wieku.

Lokalizacja

Warownia została ulokowana na wzgórzu, na skraju dzisiejszej wsi Bezławki (niem. Bāslack), nad rzeką Dajną. Wieś położona jest w powiecie kętrzyńskim, w gminie Reszel (12 km na południowy-zachód od Kętrzyna i 4 km na wschód od Świętej Lipki).

Historia

Krzyżacy założyli tą miejscowość w 1371 roku. Około 1377 roku zaczęto wznosić warownię, która miała służyć jako baza wypadowa dla organizowanych wtedy licznych wypraw na ziemie Litwinów i służyć do ochrony granic podbitych terenów. Zamek został siedzibą komornictwa podległego prokuratorii Kętrzynie. Po zakończeniu wojny polsko-krzyżackiej (1409-1411) na wschodniej granicy nastały czasy pokoju i zamek stopniowo przestał pełnić militarne znaczenie. Pod koniec XVI wieku zaadaptowano go na kościół i taką funkcję pełni do dnia dzisiejszego.

Opis

Warownię wzniesiono na planie prostokąta o wymiarach około 42 x 53 m, nakreślonych linią murów. W części północnej usytuowano dom zamkowy. Brama na dziedziniec znajdowała się naprzeciw domu, w murze południowo-zachodnim. W narożach południowym i zachodnim, a także pośrodku dłuższych boków muru usytuowano czworoboczne baszty obronne – wysunięte z linii murów i otwarte na dziedziniec. Mury obronne wzniesione były z kamieni polnych, a ich korona, podobnie jak zwieńczenia baszt i wieży – murowane z cegły. Dom zamkowy wzniesiono na planie prostokąta o wymiarach 25 x 12 m. Do około połowy wysokości wymurowano go z kamienia polnego, wyżej z cegły. Była to budowla trójkondygnacyjna, podpiwniczona, przykryta dachem ceramicznym, dwuspadowym, z ozdobnymi szczytami. W ceglanych piwnicach sklepionych kolebkowo przechowywano żywność, przyziemie pełniło funkcje gospodarcze, natomiast piętro – reprezentacyjne i mieszkalne (była tu kaplica, izba komornika i być może refektarz). Wnętrza przekryte były drewnianymi stropami belkowymi. Trzecia kondygnacja pełniła rolę obronno-magazynową, obiegał ją szereg otworów obserwacyjno-strzelniczych. W 1513 roku dom zamkowy zaadaptowano na kościół katolicki, a w.1583 roku, już po reformacji, przebudowano go na potrzeby wspólnoty ewangelickiej. Dokonano wówczas znacznych zmiany w wyglądzie budowli: rozebrano strop dzielący piętro i przyziemie oraz zlikwidowano ściany działowe, tworząc jedno duże pomieszczenie. Zamurowano stare otwory okienne, wybito nowe, a elewacje ozdobiono blendami. Piwnicę w części południowo-wschodniej (pod prezbiterium) przeznaczono na kryptę grobową. Na terenie dawnego dziedzińca założono przykościelny cmentarz.

Ciekawostki

• W latach 1402-1404 w zamku przebywał litewski książę Świdrygiełło, najmłodszy brat króla Władysława Jagiełły. Książę wielokrotnie stawał po stronie Krzyżaków, by przeszkodzić unii polsko-litewskiej i zdobyć władzę na Litwie.
• Z księciem Świdrygiełłą wiąże się, często powielana, legenda o świętym Graalu, ukrytym ponoć w murach zamku. Graal w XI wieku miał się znajdować na terenie Anglii. Potomkowie króla Harolda Godwinsona, poległego w 1066 roku w bitwie pod Hastings, zabrali go ze sobą w trakcie ucieczki przed wojskami Wilhelma Zdobywcy. Dwóch synów króla osiadło na Litwie, a Graal trafił w ręce księcia Świdrygiełly. W 1402 książę miał go ze sobą, kiedy przebywał w Bezławkach i zostawił go tutaj wyjeżdżając. Kiedy w 1520 roku oddziały tatarskie najechały te tereny, kielich miał zostać zamurowany w jednej ze ścian znajdującego się tam już kościoła. Od tego czasu ślad po nim zaginął.
• Mur obronny otaczający dzisiejszy kościół to jedyny zachowany spośród otaczających niegdyś dziedzińce tego typu warowni krzyżackich w dawnych Prusach.
• Od 2008 roku prowadzone są na terenie obiektu prace archeologiczno-badawcze. Zebrane dotychczas dane umożliwiły stworzenie rekonstrukcji założenia średniowiecznego i etapów jego przebudowy. Wyniki prac zaprezentowano m.in. w formie wizualizacji – animacji 3D.

Bibliografia

1. Gaworski, Marek: Zamki, pałace, dwory w Polsce / Marek Gaworski. - Warszawa : "Arkady", 2012. - S. 337.
2. Herrmann, Christofer: Burgen im Ordensland : Deutschordens- und Bischofsburgen in Ost- und Westpreußen : ein Reisehandbuch / Christofer Herrmann. – Würzburg : Bergstadtverlag Wilhelm Gottlieb Korn, 2006. – s. 62-64.
3. Jackiewicz-Garniec, Małgorzata: Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach : Powiśle, Warmia, Mazury / Małgorzata Jackiewicz-Garniec, Mirosław Garniec. - Olsztyn : Studio Arta, 2006. – S. 80-86.
4. Rzempołuch, Andrzej: Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich / Andrzej Rzempołuch. – Olsztyn : Remix 1992. – S. 59.
5. Torbus, Tomasz: Zamki krzyżackie = Deutschordensburgen / Tomasz Torus. – Wrocław : Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010. – S. 29-34.

Zobacz też

• Zamek w Barcianach
• Zamek w Braniewie
• Zamek w Działdowie
• Zamek w Elblągu
• Zamek w Giżycku
• Zamek w Kętrzynie
• Zamek w Malborku
• Zamek w Morągu
• Zamek w Nidzicy
• Zamek w Olsztynku
• Zamek w Ostródzie
• Zamek w Rynie
• Zamek w Szczytnie
• Zamek w Węgorzewie

Linki

• Bezławki: średniowieczny zamek krzyżacki przebudowany w kościół, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.zamki.res.pl [dostęp 08.03.2014 r.]