System kanalizacji w Olsztynie według projektu Sir Isaaca Shonea
System Shone'a to nowatorskie rozwiązanie kanalizacyjne, zaprojektowane w XIX w. przez walijskiego inżyniera, Isaaka Shone'a. Było użytkowane w Olsztynie od 1899 r. do lat 60. XX w.
Spis treści
Historia
Sir Isaac Shone urodził się w Brymbo, w pobliżu Wrexham, w Północnej Walii, 30 kwietnia 1836 roku (zmarł w Putney 19 czerwca 1918 roku, w wieku 82 lat). W latach 1878-1879 był burmistrzem Wrexham. System Shone'a był na tyle popularny, że zamontowano go nawet w Londynie-jego elementy znajdowały się m.in. pod Houses of Parliament, Royal Courts of Justice, Hampton Court. Podstawową częścią systemu kanalizacyjnego jest żeliwny, hermetyczny zbiornik, zwany stacją ejektorową. Stacja miała za zadanie wtłaczać ścieki spływające do niej grawitacyjnie do będącego na wyższym poziomie odpływu.
- Lokalizacje
Olsztyn został podzielony na 7 części - każdą z nich obsługiwała inna stacja budowana w najniższych punktach
- stacja I- ul. Górna („przy Moście św. Jana”)
- stacja Ia- ul. Knosały („przy Miejskim Urzędzie Budowlanym”)
- stacja II- ul. Wyzwolenia/11 Listopada („Górne Przedmieście”)
- stacja III- ul. Nowowiejskiego („przy młynie”)
- stacja IV- al. Wojska Polskiego („przy rzeźni”)
- stacja V- ul. Bohaterów Monte Cassino ("Bezimienna"- uliczka wchodząca między koszary artylerii i piechoty)
- stacja VI- przed Dworcem Głównym („przy dworcu”)
W 2010 r. podczas remontu i rozbudowy ulic Wojska Polskiego i Artyleryjskiej odnaleziono starą studnię kanalizacyjną. Po naukowych ekspertyzach okazało się, że to nieużywana od lat, pochodząca z XIX wieku pomocnicza przepompownia ścieków. Odkryta studnia była częścią stacji ejektorowej VI, czyli jednej z pierwszych siedmiu komór kanalizacyjnych systemu Shone'a. Miasto posiadał ekologiczny i nowoczesny system kanalizacji ściekowej. Był on ustawicznie powiększany w latach 1898-1912. Decyzję o budowie podjął burmistrz Olsztyna Oskar Belian. Ważnym argumentem za systemem Shone'a była groźba wybuchu epidemii cholery. Budowę rozpoczęto w 1898 r., a 29 lipca 1899 r. uroczyście oddano do użytku. "System Shone'a" wybrano ze względu na ówczesne niskie (w porównaniu do innych) koszty wdrożenia - 900 tys. marek.
Opis
W 1907 roku długość olsztyńskiej sieci sanitarnej wynosiła ok. 35 km. Do usunięcia 435 m³ ścieków zużywano w tym czasie 340 ton węgla.
Ścieki tłoczono w stacji wodociągowej nad jez. Ukiel sprężonym powietrzem o ciśnieniu 3 atmosfer, wytwarzanym pracą maszyny parowej. Nieczystości płynęły rurami do nieprzepuszczalnych zbiorników z żelaza, a następnie wpływały do odpływu pchane sprężonym powietrzem. W 1912 r. sieć zmodernizowano o kompresor z napędem elektrycznym. Pozwalał on na czterokrotnie mocniejsze sprężanie powietrza.
Do czwartej stacji ejektorowej przy obecnej ul. Wojska Polskiego wpływały również ścieki ze stacji VI niedaleko Dworca Głównego. Nieczystości potem przemieszczały się do oczyszczalni ścieków przy ulicy Leśnej. Przez tą dodatkową rolę stacja przy ul. Wojska Polskiego należała do największych w mieście. Ustawione tu dwa ejektory wykonane zostały z nitowanych blach żelaznych. Urządzenia owe były wyjątkowo duże- ich pojemność wynosiła ok. 3,5 tys. litrów, średnica-2 m. Mieszcząca je komora o betowych ścianach otrzymała narys owalu oraz wymiary ok. 4 m szerokości, 5,5 m długości oraz wysokość ok. 5 m. Stacja podnosiła ścieki do rur odpływowych, leżących ok. 1,2 m powyżej nich.
Ze względu na zmniejszające się światło przepływu, brak części zamiennych i nieszczelność przewodów pneumatycznych ostatnie olsztyńskie ejektory zakończyły pracę pod koniec lat 60. tych XX w.
Bibliografia
- Rafał Bętkowski, Angielski system, "Debata", 01.10.2010,
- Jaźwiński, W środku klasa, ale studnia typowa, "Gazeta Olsztyńska", 01.10.2010,
- Rafał Bętkowski, Jest konsensus. Komora ocaleje!, "Debata", 21.11.2010,
Źródła informacji
- Informacje nadesłane przez Andrzeja Cieślaka
- Internet: The History of Sanitary Sewers
