Kościół pw. św. Anny w Lubawie
Zabytek architektury sakralnej wzniesiony w pierwszej połowie XIV wieku.
Lokalizacja
Kościół został wybudowany na terenie średniowiecznego założenia obronnego Lubawy (niem. Löbau), w obrębie murów miejskich (obecna ulica Kościelna). Miasto położone jest w południowo-wschodniej części powiatu iławskiego.
Historia
Świątynia powstała około 1330 roku. W późniejszym okresie kilkakrotnie była niszczona i o odbudowywana, m.in. po pożarach z 1533 i z 1545 roku. Większe naprawy przeprowadzano też w latach 1612 i 1778. W 1581 roku do kościoła dobudowano od strony południowej kaplicę św. Barbary, ufundowaną przez Magdalenę Mortęską (kaplica Mortęskich). Pod kaplicą mieści się krypta grobowa rodziny Mortęskich. W tym czasie istniała już kaplica Aniołów Stróżów. W 1600 roku dobudowano zakrystię i przebudowano szczyt zachodni. Od początku istnienia kościoła znajduje się tutaj główna parafia miejska.
Opis
Jest to kościół orientowany, jednonawowy, salowy, murowany z cegły w stylu gotyckim. Wzniesiono go na planie prostokąta z usytuowaną po stronie zachodniej kwadratową wieżą. W jej przyziemiu znajduje się kruchta, do której wiedzie portal ostrołukowy. Wieżę podzielono pojedynczymi poziomymi pasami blend i nakryto dachem czterospadowym, zwieńczonym chorągiewkami z herbami biskupów: Stanisława Hozjusza i Piotra Kostki. Kwadratowa kaplica Mortęskich, z umieszczonymi w ścianach kulistymi otworami okiennymi, nakryta została półkolistą, czarną kopułą. Na drzwiach zakrystii znajduje się herb biskupa Wawrzyńca Gembickiego wykonany około 1600 roku. Ściany korpusu wzmocnione zostały szkarpami i podzielone oknami ostrołukowymi w obwódkach gzymsowych. Elewacje ozdobiono gzymsem podokapowym i poziomymi pasami blend. Szczyt wschodni, z łagodnymi spływami wolutowymi, udekorowano tynkowanymi wnękami. Nawę zamknięto dachem dwuspadowym krytym dachówką.
Wyposażenie
Kościół posiada bogate wyposażenie wnętrza. Już wizytacja z 1617 roku wymieniła pięć znajdujących się tu ołtarzy: Wielki, św. Krzyża, Ciała Chrystusowego, Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, św. Sebastiana. W późniejszym czasie dwa ostatnie zostały zastąpione przez ołtarze Trójcy Świętej i św. Antoniego. Ołtarz Trójcy Świętej został ufundowany w 1767 roku, zaś św. Antoniego (dziś z wyobrażeniem św. Rodziny) przeniesiono z kościoła pobernardyńskiego w 1821 roku. Dzisiejszy ołtarz główny pochodzi z 1723 roku, a w jego centralnym miejscu umieszczono obraz Matki Boskiej Różańcowej z około 1600 roku. W kaplicy Mortęskich znajduje się barokowy ołtarz z figurką patronki Ziemi Lubawskiej – Matki Boskiej Lipskiej. W kościele jest także ambona z pierwszej połowy XVII wieku, XVII-wieczna ława barokowa z herbem Odrowąż, kartusze herbowe biskupów chełmińskich: Piotra Kostki herbu Dąbrowa (1574-1595) i Wawrzyńca Gembickiego herbu Nałęcz (1600-1610) oraz epitafia, m.in.: wojewody pomorskiego, Ludwika Mortęskiego wykonany po 1625 roku, wojewody malborskiego, Samuela Zelińskiego i jego żony Zofii Mortęskiej z 1629 roku, burmistrza lubawskiego, Jana Chrystiana Fabrycjusza z 1678 roku.. Są tutaj również cenne zabytki sztuki złotniczej, w tym m.in.:
- kociołek na wodę święconą z XV wieku,
- kielichy: srebrny z lat 1496-1507, srebrny z 1637 roku, srebrny, pozłacany z lat 1668-1710, srebrny, pozłacany z 1700 roku,
- srebrna taca do ampułek z 1603 roku,
- monstrancja srebrna, złocona z 1689 roku,
- relikwiarz srebrny, pozłacany z lat 1681-1693,
- puszka srebrna, pozłacana z lat 1689-1693,
- monstrancja, naczynie na oleje święte i łódka do kadzidła z 1715 roku.
Przy parafii utworzono Muzeum Ziemi Lubawskiej, w którym znajdują się epitafia, obrazy oraz złotnicze wyroby sakralne.
Ciekawostki
- O kulcie figury Najświętszej Maryi Panny, znajdującej się w kaplicy Mortęskich, wspomina po raz pierwszy wizytacja przeprowadzona przez biskupa Teodora Andrzeja Potockiego w 1706 roku. W XVIII wieku w czasie odpustu przybywało do tego kościoła kilka tysięcy osób z całych Prus Książęcych.
Bibliografia
- Lubawa i okolice / red. Jadwiga Gosieniecka. - Toruń : UMK, 1995. – S. 13 i n.
- Niesiobędzki, Wiesław: Zamki, pałace, dwory i inne zabytki powiatu iławskiego : przewodnik historyczno-krajoznawczy / Wiesław Niesiobędzki. - Iława : Wydawnictwo Tekst 2003. – S. 71-72.
Zobacz też
- Zabytki Lubawy, materiał zmieszczony na stronie internetowej www.it.umnowemiasto.pl [dostęp 26.02.2014 r.]
