Jan Boenigk
(1903-1982) - nauczyciel, publicysta, działacz społeczny i kulturalno-oświatowy na Warmii, Mazurach i Powiślu (pseud. Jandrys, Ziech)
Spis treści
Biografia
Urodził 24 lipca 1903 r. w Tomaszowie koło Olsztyna, jako dwunaste z dzieci Franciszka i Joanny z Polakowskich. Po ukończeniu szóstego roku życia rozpoczął naukę w miejscowej szkole niemieckiej. 4 listopada 1921 r. rozpoczął naukę w Seminarium Nauczycielskim w Lubawie, które ukończył w 1927 r. Następnie odbył praktykę w wiejskiej szkole w Żabinach na Działdowszczyźnie. Od roku 1928 prowadził pracę kulturalno-oświatową, organizując polskie szkoły, biblioteki, teatry amatorskie i działalność świetlicową. Czas wojny przebył najpierw w berlińskim więzieniu, a następnie od 14 października 1939 r. w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen. Przebywał tam do 2 lutego 1940 r., by już w czerwcu zostać zwolnionym jako obywatel niemiecki. Natychmiast też otrzymał nakaz wcielenia do Wehrmachtu. Służył w batalionach wartowniczych. Po zakończeniu działań wojennych, jesienią 1945 r., znalazł się w obozie w Chalon we Francji, gdzie jako członek polskiej sekcji kulturalno-oświatowej organizował kursy samokształceniowe. W listopadzie zaś powrócił do Olsztyna, gdzie pracował do 1965 r., kiedy to przeszedł na emeryturę. Zmarł 22 lipca 1982 r.
Działalność
W czerwcy 1928 r. Jan Boenigk został mianowany sekretarzem Polsko-Katolickiego Towarzystwa Szkolnego na Powiśle w Sztumie (stonowisko przejął po Franciszku Barczu). Współorganizował polskie szkoły na Powiślu oraz na Warmii. Przez krótki okres uczył w Trzcianie i Postolinie. Jednocześnie był sekretarzem Związku Towarzystw Młodzieży na Powiślu i członkiem Związku Polaków w Niemczech. We wrześniu 1930 r. został przeniesiony do Olsztyna na stanowisko kierownika Towarzystwa Szkolnego i Związku Towarzystw Młodzieży w Prusach Wschodnich. Sprawował też funkcję kierownika Komisariatu Oświaty „Mazowsze”. Jan Baczewski powierzył mu nadzór nad polskimi szkołami na Warmii oraz zlecił powołanie nowych placówek na Mazurach. Pierwsza z nich powstała w Piasutnie 13 kwietnia 1931 r. i działała niespełna rok (do tragicznej śmierci nauczyciela Jerzego Lanca). Po jej zamknięciu powrócił na Powiśle, gdzie zajął się organizacją polskich świetlic. 1 października 1935 r. otrzymał przeniesienie do Berlina. Tam działając z ramienia Związku Polaków w Niemczech objął stanowisko redaktora naczelnego miesięcznika dla dzieci „Mały Polak w Niemczech”. Wiosną 1939 r. przyjechał na Warmię, zaś po powrocie do Berlina w październiku tegoż roku został aresztowany. Po wojnie zajął się organizacją Uniwersytetu Ludowego w Jurkowym Młynie pod Morągiem. Od 1947 r. działał jako radny Powiatowej Rady Narodowej w Morągu, a w latach 1957-1965 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, gdzie piastował stanowisko zastępcy przewodniczącego Prezydium. Przez dwa lata kierował kolejnym Uniwersytetem w Mikołajkach, będącym pod zarządem Związku Samopomocy Chłopskiej.[1]. Działał także w szeregu organizacji społecznych, m.in. jako członek prezydium Okręgowej Komisji Badań Zbrodni Hitlerowskich. Jest współautorem memoriału w sprawie położenia ludności miejscowej. Autorami dokumentu złożonego w grudniu 1956 r. władzom politycznym i administracyjnym byli także: Otylia Grotowa-Teszner, Walter Późny, Gerard Skok, Edward Turowski, Bohdan Wilamowski oraz Tadeusz Willan. Od 1972 r. był też członkiem Związku Literatów Polskich. Uczestniczył także w działalności Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich, Towarzystwa Naukowego Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie.
Twórczość
Jan Boenigk jest autorem wielu artykułów dotyczących ruchu polskiego, a także wspomnień, felietonów, gawęd i opowiastek. Publikował najpierw w przedwojennej „Gazecie Olsztyńskiej”, następnie w „Małym Polaku w Niemczech”, a po 1945 r. w „Wiadomościach Mazurskich”, „Głosie Olsztyńskim”, „Słowie na Warmii i Mazurach” oraz kilka artykułów naukowych w „Komunikatach Mazursko-Warmińskich”. W pierwszych numerach „Rzeczywistości”, będącej dodatkiem do „Głosu Olsztyńskiego”, w 1956 r. zamieszczono jego felietony w gwarze warmińskiej. W tym czasie wchodził w skład kolegium redakcyjnego powstałego w maju 1955 r. miesiecznika „Mazury i Warmia” (przekształconego z czasem w „[Warmia i Mazury |Warmię i Mazury]]”). Napisał i opublikował kilka broszur i dwie książki – cenione przez znawców tematu. Są to: Minęły wieki a myśmy ostali. Wspomnienia (1957) oraz Wyroki (1970)[2]. Na potrzeby przedstawień teatralnych, reżyserowanych przez młodzież z Uniwersytetu Ludowego w Jurkowym Młynie, pisał scenariusze widowisk, m.in. Nie rzucim ziemi (jedna z wersji powstała we współpracy z Edwardem Martuszewskim).
Nagrody
Za pracę literacką i kulturalną został dwukrotnie wyróżniony nagrodą Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie (1957 i 1973). Otrzymał również odznaczenia honorowe:
- „Zasłużonym dla Warmii i Mazur”
- Medal Komisji Edukacji Narodowej
- Złota odznaka Związku Nauczycielstwa Polskiego
Przypisy
Bibliografia
- Rojek, Józef Jacek: Literaci & literatura Warmii i Mazur. Przewodnik eseistyczny. – Olsztyn : Fundacja Środowisk Twórczych, 2008.
- Chłosta Jan: Ludzie godni pamięci, warmińsko-mazurscy patroni olsztyńskich ulic. – Olsztyn : Książnica Polska, 1997.
- Współcześni pisarze województwa olsztyńskiego / [red. nauk. Edward Martuszewski ; aut. not biograficznych Jan Burakowski et al. ; aut. bibliogr. Sabina Siemaszko, Tamara Wajsbrot.]. - Olsztyn : Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, 1972.
