Feliks Nowowiejski
(1877 - 1946 ) - polski kompozytor, organista - wirtuoz, dyrygent, pedagog, publicysta, działacz narodowy, organizator życia muzycznego, szambelan papieski
Spis treści
Rodzina
Urodził się 7 lutego 1877 r. na Warmii, w Wartemborku (obecnie Barczewo). Ród Nowowiejskich od wielu pokoleń związany był z Warmią. Najwcześniejsze wzmianki o tej rodzinie sięgają przełomu wieku XVII i XVIII. To od rodziców uczył się Nowowiejski miłości do pieśni ludowych, religijnych i patriotycznych. Jego mama mówiła, pisała i śpiewała tylko po polsku. Język niemiecki znała bardzo słabo. Wszystkie jedenaścioro dzieci Nowowiejscy wychowali w duchu polskim. W rodzinnym domu mieściła się biblioteka z polskimi książkami, do której dzieci miały dostęp.
Nauka, Praca i Twórczość
Uzdolniony muzycznie Feliks uczęszczał do szkoły podstawowej w Barczewie. Już jako dziecko skomponował suitę fortepianową Łatwe tańce klasyczne i współczesne. Dlatego też rodzice podjęli decyzję o posłaniu wówczas dziesięcioletniego chłopca do „najsławniejszej w całej okolicy” szkoły w Świętej Lipce. Tam, w latach 1887-1893 uczył się harmonii oraz gry na fortepianie, skrzypcach, wiolonczeli, waltorni oraz organach. Często koncertował dla pielgrzymów w barokowym kościele. Najprawdopodobniej jednak szkoły nigdy nie ukończył. Przyczyn wcześniejszego jej opuszczenia nie znamy. Być może wpływ miała sytuacja materialna rodziców, którzy przenieśli się w 1893 r. do Olsztyna i zamieszkali w budynku przy ul. Pieniężnego 18. Obecnie miejsce to upamiętnia tablica. Młody Nowowiejski podjął pracę zarobkową, by pomóc w utrzymaniu licznej rodziny. Zaciągnął się do II Pułku Grenadierów stacjonujących w koszarach przy ulicy Kasprowicza. Grał w orkiestrze wojskowej i jednocześnie w amatorskich zespołach. Zdobył uznanie u wielu mecenasów w mieście. Stał się popularnym kompozytorem i muzykiem, chętnie zapraszanym i słuchanym.
W 1898 r. otrzymał I nagrodę stowarzyszenia The British Musician na konkursie kompozytorskim w Londynie za utwór Pod sztandarem pokoju. W tym czasie powstały też kompozycje Deutschland Stolz, Unter den Schwingen des deutschen Aars oraz Zeppelin Marsch.
Kompozytor znając swoje braki i zachęcany przez olsztyńskie środowisko, dzięki nagrodzie uzyskanej w Londynie wyjechał do Berlina (1898), gdzie podjął półroczne studia muzyczne w Konserwatorium Juliusza Sterna.
Po powrocie do Olsztyna, z pochlebnymi opiniami i za poparciem księdza Tischnera, Nowowiejski otrzymał stanowisko organisty w kościele Św. Jakuba, które sprawował od 1898 do 1900 roku. Zakres obowiązków organisty był rozległy: grał na organach w katedrze i w kortowskiej kaplicy, śpiewał willie przy pogrzebach oraz w ich rocznice, prowadził chór, opiekował się organami, pomagał przy usuwaniu małych usterek i poważniejszych naprawach.
Nowowiejski chciał rozwijać swoją działalność szerzej niż to wynikało z zajmowanego stanowiska organisty. Próbował zorganizować ćwiczenie z dziećmi szkolnych pieśni kościelnych, jednak niemieckie władze oświatowe, które kilka lat wcześniej zabroniły łączenia funkcji organisty z funkcją nauczyciela, nie wydały pozwolenia na zajęcia. Pełnienie funkcji organisty ograniczało jego ambicje kompozytorskie. W związku z tym rozpoczął w 1900 roku edukację w Szkole Muzyki Kościelnej w Ratyzbonie, pobierając naukę z zakresu chorału gregoriańskiego i polifonii. Następnie podjął naukę w największej wówczas metropolii muzycznej Niemiec, Królewskiej Akademii w Berlinie, w której do 1902 studiował kompozycję pod kierunkiem Maxa Brucha. Równolegle odbywał studia z zakresu muzykologii i estetyki w Friedrich Wilhelm Universität. Podczas studiów Nowowiejski dwukrotnie otrzymał prestiżową nagrodę im. Giacomo Meyerbeera za oratorium Powrót syna marnotrawnego i za Symfonię h-moll. Jeszcze w 1903 r. otrzymał nagrodę im. Ludwiga van Beethovena w Bonn (ufundowaną przez Ignacego Jana Paderewskiego). Uzyskane fundusze przeznaczył na dwuletnią podróż artystyczną przez Niemcy, Czechy, Austrię, Włochy, Afrykę, Francję, Belgię, w czasie której spotkał się z Antoninem Dvořákiem, Gustawem Mahlerem, Camille Saint-Saënsem, Pietro Mascagnim, Ruggero Leoncavallem. Utrzymywał bliskie kontakty z zespołami śpiewaczymi złożonymi z polskich emigrantów pielęgnujących ojczystą mowę, tradycje i pieśni. Komponował i koncertował w Polsce i za granicą.
W 1904 r. wrócił do Maxa Brucha, u którego kontynuował studia do roku 1906. Po zakończeniu nauki prowadził ożywioną działalność kompozytorską i wirtuozowską. W 1907 otrzymał I nagrodę na konkursie kompozytorskim we Lwowie za utwór Żałobny pochód Kościuszki na Wawel.
W 1909 powrócił do kraju i osiadł w Krakowie. Pełnił tu funkcję dyrektora artystycznego Towarzystwa Muzycznego, występował jako dyrygent na koncertach symfonicznych oraz jako organista. W 1910 na konkursie kompozytorskim we Lwowie zorganizowanym z okazji 100. rocznicy urodzin Fryderyka Chopina przyznano mu nagrodę za pieśń solową Zagasły już. W 1911 zawarł związek małżeński z Elżbietą Mironow-Mirocką. Z tego związku urodziło się pięcioro dzieci. W 1914 otrzymał I nagrodę na konkursie lwowskiego Echa za utwór chóralny Danae. Po wybuchu I wojny światowej, przez cały okres jej trwania, kompozytor chronił się przed frontem w berlińskiej orkiestrze garnizonowej.
Po wojnie, w roku 1919 osiadł w Poznaniu i czynnie włączył się w nurt odradzającego się życia kulturalnego miasta – organizował koncerty symfoniczne i chóralne, występował z recitalami organowymi - wykonywał muzykę baroku, utwory współczesnych kompozytorów francuskich oraz własne improwizacje. To właśnie tu skomponował wiele utworów chóralnych m.in. Testament Bolesława Chrobrego, Missa pro Pace, Kantatę o bohaterze, Missa Stella Maris. Dokonał także licznych opracowań pieśni ludowych, w tym 25 polskich pieśni ludowych z Warmii, skomponował opery: Legenda Bałtyku i Ondraszek oraz Król wichrów i Wesele na wsi.
W 1920 roku Feliks Nowowiejski zaznaczył swój czynny udział w plebiscycie na Warmii i Mazurach. Na jego potrzeby skomponował muzykę do słów Marii Paruszewskiej O Warmio moja miła. Od tegoż roku wykładał w Państwowym Konserwatorium w Poznaniu, gdzie prowadził klasę organów i dyrygował orkiestrą. W 1927 zrezygnował z pracy pedagogicznej i całkowicie poświęcił się kompozycji oraz działalności koncertowej. W 1931 został honorowym członkiem The Organ Music Society w Londynie. W 1935 grono muzyków warszawskich przyznało mu Państwową Nagrodę Muzyczną. W latach 1935-1939 prowadził w Poznaniu Miejską Orkiestrę Symfoniczną, propagując muzykę współczesną (Maurice’a Ravela, Alberta Roussela, Florenta Schmitta, Igora Strawińskiego, Tadeusza Zygfryda Kasserna, Tadeusza Szeligowskiego). We wrześniu 1939 w obawie przed aresztowaniem, ukrył się w szpitalu sióstr Elżbietanek; następnie wyjechał do Krakowa, a do Poznania powrócił w sierpniu 1945 roku. W czasie działań wojennych w 1945 roku część rękopisów kompozytora spłonęła. Pozostały dorobek przechowywany jest w Bibliotece Raczyńskich oraz w prywatnych zbiorach rodziny Nowowiejskich w Poznaniu. Feliks Nowowiejski zmarł w Poznaniu 18 stycznia 1946 roku. Został pochowany na Skałce Poznańskiej, w Krypcie Zasłużonych kościoła św. Wojciecha.
Rota 1910
Źródło:http://muzeumzarnowiec.pl
15 lipca 1910 w Krakowie, w 500 rocznicę bitwy pod Grunwaldem, zebrane na Placu Matejki, przed odsłoniętym pomnikiem Władysława Jagiełły chóry, pod batutą Feliksa Nowowiejskiego zaśpiewały po raz pierwszy słowa Roty Marii Konopnickiej, do którego to wiersza Nowowiejski napisał muzykę.
"Rota" powstała w 1908 r., pod wpływem oburzenia prześladowaniami polskości w zaborze pruskim a dopiero dwa lata później Nowowiejski ułożył do niej melodię.Na rękopisie umieścił datę: 13 stycznia 1910 r. Premierowe wykonanie odbyło się więc tego samego roku. Pierwsze wydanie tej pieśni w tymże 1910 roku nosiło tytuł: Ojczyźnie! HASŁO - uroczysta pieśń na obchód grunwaldzki.
15 lipca 1910 r. zjechało do Krakowa 100 tys. Polaków ze wszystkich zaborów i z emigracji. Przybył również Ignacy Jan Paderewski, fundator pomnika (zaprojektował go artysta -rzeźbiarz Antoni Wiwulski ). Po mszy dziękczynnej w kościele NMP, tłumy zebrały się na placu Matejki. Owacje po przemówieniu Paderewskiego przerwały nagłe fanfary. W tym momencie 600-osobowy chór - wybrany spośród 6 tys. śpiewaków z różnych chórów działających we wszystkich trzech zaborach - po raz pierwszy wykonał publicznie Rotę z towarzyszeniem orkiestry.
Od tej pory dźwięki Roty rozbrzmiewały we wszystkich walkach narodowo-wyzwoleńczych – Powstaniach Śląskich, Wielkopolskim oraz w Legionach Piłsudskiego, na frontach wschodnim i zachodnim II wojny światowej.Po odzyskaniu niepodległości Rota kandydowała do miana polskiego hymnu. Nie została nim prawdopodobnie przez treść trzeciej zwrotki, która zaczyna się od słów: Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz. Nie chciano, by polski hymn narodowy kogoś konfliktował.
"Rota" była również śpiewana w czasie stanu wojennego. Wówczas w drugiej zwrotce fragment : "Aż się rozpadnie w proch i pył/krzyżacka zawierucha" zamieniano na Aż się rozpadnie w proch i pył/sowiecka zawierucha.
Rota 100 lat później
Źródło:http://www.wrzesnia.powiat.pl
8.jpg)
Źródło:http://bibliotekapiosenki.pl/static:rota1910
1 września 2010 roku, jak przed wiekiem, w tym samym miejscu, na Plac Matejki w Krakowie przybył kilkutysięczny tłum, aby świętować 100 - lecie odsłonięcia Pomnika Grunwaldzkiego ufundowanego przez Ignacego Paderewskiego w pięćsetną rocznicę Bitwy pod Grunwaldem. Jednym z ważniejszych powodów tak licznej frekwencji było również stulecie pieśni Rota. Współczesne wykonanie było dziełem ponad 1500 wokalistów, którzy przybyli tego dnia do Krakowa z oddalonych niekiedy o kilkaset kilometrów krańców naszej ojczyzny. Wykonanie, w tak wielkim gronie, pieśni na cztery głosy potwierdziło jedynie wysoki kunszt i profesjonalizm chórzystów i dyrygentów.
Tytuły i odznaczenia
Największym międzynarodowym sukcesem Nowowiejskiego jest oratorium Quo vadis (1907, wg. Н. Sienkiewicza), które stało się najsłynniejszym wśród wszystkich oratoriów kompozytorów polskich. Na trwałe weszła też do repertuaru jego opera Legenda Bałtyku (1924). Wśród wielu pieśni patriotycznych Nowowiejskiego największy rozgłos zdobyła Rota (1910, sł. М. Konopnickiej) i Нуmn bo Bałtyku (1919, sł. St. Rybka) . Za swoje liczne dzieła religijne – w tym słynną Missa pro pace (Msza w intencji pokoju) Nowowiejski otrzymał w 1935 r. od papieża Piusa XI tytuł szambelana papieskiego.
W 1936 został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta oraz Odznaką Honorową Zjednoczenia Polskich Zespołów Śpiewaczych i Muzycznych.
Dorobek artystyczny (wybór)
• marsz Pod sztandarem pokoju - 1898 nagroda uzyskana w Londynie
• oratorium Powrót syna marnotrawnego - 1902 nagroda im. G. Meyerbeera
• uwertura Swaty polskie - 1903 nagroda im. Ludwiga van Beethovena
• Poematy symfoniczne op.17: nr 1 "Beatrycze" 1903, nr 2
"Nina i Pergolesi" 1905, nr 3 "Śmierć Ellenai" 1915
• 1906 Oratorium Znalezienie Świętego Krzyża ze słynnym Parce Domine
• 1907 Oratorium Quo vadis - sceny dramatyczne na bas, baryton, sopran, chór,
orkiestrę symfoniczną i organy - do libretta A.Jungst na motywach powieści H. Sienkiewicza: I Forum Romanum. Pożar Rzymu. II Marsz pretorianów. III. Nocne zgromadzenie chrześcijan w katakumbach. IV Via Appia - widzenie Chrystusa przez Piotra. Finał.
• 1910 Pieśń Rota
• 1917 Opera Emigranci
• 1919 pieśń Marsylianka wielkopolska
• 1924 Opera Legenda Bałtyku
• Koncert wiolonczelowy op.55
• Koncert fortepianowy op.60
• Cztery symfonie: I h-moll op.12 "Siedem barw Iris", II op.52 "Praca i rytm", III op. 53 "Symfonia Białowieska", IV op.58 "Symfonia pokoju" na 3 głosy solowe, recytatora, chór mieszany i orkiestrę
• ok. 1929-31 dziewięć symfonii organowych, op. 45
• ok. 1930-40 cztery koncerty organowe, op. 56
• 1941 Poemat In Paradisum na organy, op. 61
• utwory organowe i fortepianowe
• liczne utwory wokalne i chóralne (w tym ok. 600 pieśni)
Upamiętnienie
Dla uhonorowania pamięci kompozytora jego imieniem nazwano Orkiestrę Symfoniczną w Olsztynie, Akademię Muzyczną w Bydgoszczy oraz szkoły muzyczne, m.in. w Gdańsku, Gnieźnie, Szczecinie i Tucholi. W Poznaniu działa Towarzystwo im. Feliksa Nowowiejskiego, które od roku 1994 jest organizatorem Międzynarodowego Konkursu Organowego. W jego domu rodzinnym w Barczewie (ul. Mickiewicza 13) mieści się od 1961 Muzeum. Od 2007 r. nosi ono nazwę Salonu Muzycznego im. Feliksa Nowowiejskiego w Barczewie. W swoich zbiorach posiada wiele cennych, oryginalnych pamiątek z życia i twórczości Feliksa Nowowiejskiego, fortepian, meble, rękopisy i wiele dokumentów. Salon prowadzi działalność kulturalno-edukacyjną oraz wystawienniczą. Odbywają się tu koncerty, spotkania, lekcje muzealne, warsztaty, lekcje gry na instrumentach, wystawy i inne inicjatywy. Od 2002 roku corocznie odbywa się tam Międzynarodowy Festiwal Muzyki Chóralnej im. Feliksa Nowowiejskiego. W 2011 r. Muzeum obchodziło 50 lat istnienia. Honorowym obywatelem Barczewa jest syn kompozytora - Jan Nowowiejski. W Poznaniu, w którym kompozytor osiadł w 1919, nazwano jego imieniem jedną z ulic na Sołaczu. W jego domu w tej samej dzielnicy, od 7 lutego 2008, działa Salon Muzyczny - Muzeum Feliksa Nowowiejskiego w Barczewie. Na tym budynku wisi też poświęcona mu tablica pamiątkowa, odsłonięta w dniu 23 listopada 2010, w stulecie powstania i prawykonania Roty.
Multimedia
Zobacz też
- Materiał filmowy z muzeum F. Nowowiejskiego na eŚwiatowid.pl [1]
Źródła
1.Jan Boehm, Feliks Nowowiejski. Zarys biograficzny. Olsztyn, 1968.
2.Jan Boehm, Feliks Nowowiejski, artysta i wychowawca. Olsztyn, 1985 (rozprawa doktorska).
3.Jan Bohem, Feliks Nowowiejski 1877-1946. Zarys biograficzny. Pojezierze Olsztyn, 1977.
4.Keferstein, Halina: Muzeum Feliksa Nowowiejskiego w Barczewie / Halina Keferstein // Muzea na Warmii i Mazurach : 1945-1974 / [red. Zofia Biedrzycka-Gozdek et al.]. – Olsztyn, 1974.
5.Muzyka Warmii i Mazur : I Ogólnopolski Festiwal Muzyki Chóralnej im. Feliksa Nowowiejskiego, Barczewo 7 czerwca 2002 r. : sesja naukowa / [red. nauk. Jan Połowianiuk ; współpr. Krystyna Lech, Danuta Łowkiel, Danuta Zielonka]. Z. 1. – Barczewo : Wydawnictwo Ogólnopolskiego Festiwalu Muzyki Chóralnej im. Feliksa Nowowiejskiego, 2002.
6.http://www.polmic.pl/
7.http://www.wbp.olsztyn.pl/programy/nowowiejski/
8.http://poznan.gazeta.pl/poznan/
9.Reportaż http://eswiatowid.pl/Aktualno%C5%9Bci/tabid/158/ItemId/37233/btab/106/Default.aspx /
