Pomnik Wyzwolenia Ziemi Warmińsko-Mazurskiej

Pomnik Wyzwolenia - widok od strony al. Marszałka J. Piłsudskiego. Fot. J. Waluga (ok. 1970 r.)
Źródło: ze zbiorów dokumentów życia społecznego WBP w Olsztynie.

Pomnik Wyzwolenia - widok od strony al. Marszałka Józefa Piłsudskiego. Fot. R. Sternik (2009 r.)
Źródło: ze zbiorów dokumentów życia społecznego WBP w Olsztynie.

Pomnik Wyzwolenia w czasie budowy (1954).
Fot. Piotr Serownik. Zdjęcie nadesłał Andrzej Cieślak

Pomnik odsłonięty w 1954 r. w centrum Olsztyna. Pierwotnie nazywany Pomnikiem Wdzięczności dla Armii Radzieckiej. Monument składa się z dwóch, trzynastometrowych, granitowych pylonów, mających symbolizować nie zamknięty łuk triumfalny osadzonych na wysokim fundamencie

Twórca

Projekt pomnika wykonał Xawery Dunikowski (1875-1964), polski rzeźbiarz, malarz i pedagog.

Historia

Przygotowania do budowy pomnika rozpoczęto w 1948 roku. Powołano Komitet Budowy Pomnika dla Armii Radzieckiej. Pomnik miał stanąć na ówczesnym placu Kopernika w Olsztynie, przemianowanym na plac Armii Czerwonej (obecnie pl. gen. Bema). 20 czerwca 1948 roku odbyło się wmurowanie aktu erekcyjnego pod budowę pomnika. Akt został podpisany przez Wiktora Jaśkiewicza, wojewodę olsztyńskiego, Stefana Matuszewskiego, przedstawiciela Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej oraz Michała Sokołowskiego, prezesa Zarządu Wojewódzkiego TPPR. Zwrócono się z prośbą do gdańskiego artysty, rzeźbiarza prof. Stanisława Horno-Popławskiego o opracowanie projektu pomnika. 28 stycznia 1949 r., na olsztyńskim zamku artysta zaprezentował makietę pomnika przedstawiającą Nike na ogromnym postumencie. Prace przy budowie pomnika przerwano z powodów artystycznych i finansowych. Pomnik, który miał powstać ze składek społeczeństwa, ostatecznie wymagał nakładów Zarządu Miasta. Prace kontynuowano z inicjatywy olsztyńskiego wojewody Mieczysława Moczara. Z prośbą o opracowanie projektu pomnika zwrócono się do Xawerego Dunikowskiego. Umowę podpisano 6 X 1949 roku. Zmieniono również lokalizację pomnika. Do jego budowy użyto granitu z mauzoleum Hindenburga pod Olsztynkiem. Nadzór artystyczny nad wykonaniem całości należał do Dunikowskiego, jednakże o kształcie artystycznym i symbolice decydowali przedstawiciele Ministerstwa Kultury i Sztuki w Warszawie. Po ostatecznych ustaleniach zaprezentowano model naturalnej wielkości, wykonany z drewna. Faktyczne prace przy budowie rozpoczęły się latem 1953 roku. Akt erekcyjny pomnika wmurowano w fundamencie pod prawym pylonem. Przy budowie pomnika pracowali rzeźbiarze z pracowni Dunikowskiego z Krakowa: Jerzy Bandura, Antoni Kostrzewa, Tadeusz Sieklucki, przy pomocy kamieniarzy z przedsiębiorstwa budowlanego w Warszawie. Xawery Dunikowski wykuł głowę żołnierza. Uroczyste odsłonięcie pomnika nastąpiło 21 lutego 1954 roku. W następnych latach zagospodarowano plac wokół pomnika. Wraz ze zmianami 1989 roku usunięto nazwę placu oraz na początku lat dziewięćdziesiątych zmieniono nazwę pomnika na Pomnik Wyzwolenia Ziemi Warmińsko-Mazurskiej. W 1993 r. wpisany do rejestru zabytków. Niejednokrotnie podejmowano dyskusje dot. przyszłości pomnika oraz zmiany jego lokalizacji.

Opis

Pomnik zbudowany jest z dwóch, granitowych, trzynastometrowych pylonów. Na lewym pylonie znajdują się płaskorzeźby przedstawiające sceny walk z drugiej wojny światowej oraz sceny pracy na roli i w przemyśle. Prawy pylon przedstawia siedmiometrową postać żołnierza z uniesioną ręką, w której trzyma sztandar wolności, druga dłoń opuszczona, zaciśnięta w pięść.

Bibliografia

1. Browiński, Czesław: Olsztyn 1945-1970 / Czesław Browiński. - Olsztyn : Wydawnictwo „Pojezierze”, 1974.
2. Tomkiewicz, Ryszard: Kulisy powstania w Olsztynie Pomnika Wdzięczności dla Armii Radzieckiej / Ryszard Tomkiewicz // "Komunikaty Mazursko-Warmińskie". - 1998, nr 3, s. 395-416.
   

Zobacz też

• Serwis internetowy o sztuce: www.sztuka.net