Pomnik Johanna Gottfrieda Herdera w Morągu

Fot. Michał Olczak
Źródło: polskaniezwykla.pl

Źródło: www.klassik-stiftung.de

Fragment pocztówki z 1927 roku.
Źródło: "Okolice Ostródy", 2013, nr 5, str. 56.

Pomnik w około 1960 roku z figurą NMP.
Źródło: "Okolice Ostródy", 2013, nr 5, str. 57.

XIX-wieczny pomnik Johanna Gottfrieda Herdera (1744-1803), jednego z głównych filozofów oświeceniowych, duchownego ewangelickiego, poety i etnografa.

Lokalizacja

Pomnik odsłonięto w 1854 roku na terenie ogrodu plebani (w obrębie dawnego cmentarza przykościelnego), przed domem rodzinnym Herdera w Morągu, współcześnie przy ulicy noszącej jego imię. Lokalizację pomnika wybrano w związku z upamiętnieniem miejsca urodzenia tego wielkiego myśliciela epoki Odrodzenia, który urodził się 25 sierpnia 1744 roku, w ubogiej rodzinie, zamieszkującej skromny, niewielki dom w pobliżu kościoła.

Historia

Autorem oryginalnego popiersia filozofa był berliński rzeźbiarz i architekt Albert Wolff (1814-1892), uczeń Christiana Daniela Raucha. Pomniki, rzeźby, płaskorzeźby i ambony Wolffa znajdowały się na terenie całej Europy, m.in. w Berlinie, Budapeszcie, Królewcu oraz Poznaniu. Fundatorem rzeźby było Towarzystwo Pomnika Herdera w Morągu. Przez wiele lat okolice pomnika Herdera były miejscem corocznego, uroczystego składania hołdu upamiętnionej postaci, dokładnie w dniu jego urodzin. Podobnie jak historia wielu pomników wzniesionych na obszarze Prus Wschodnich, także losy zaginionej rzeźby Herdera po 1944 roku nie są do końca poznane. W rozbieżnych relacjach pojawiają się opinie na temat przechowywania jej w podziemiach miejskiego ratusza i oddania w 1954 roku na złom. Powojenne dzieje pomnika dotyczą już tylko ocalałego pustego cokołu. W 1952 roku, na zlecenie proboszcza ks. Józefa Sikory, osadzono na nim pierwszą figurę Najświętszej Marii Panny. Umieszczono ją w szklanej osłonie, wykonanej przez niejakiego Danielczyka z Odlewni, a zamontowanej przez kościelnego Stanisława Dyjacha. Na przełomie lat 50-tych i 60-tych wymieniono ją na większą figurę Matki Bożej, którą w 1964 roku przeniesiono na obelisk koło kościoła, tworząc tym samym obecny do dzisiaj [Pomnik Najświętszej Marii Panny w Morągu]. W tym samym okresie podjęto plany odbudowy pomnika Herdera i budowy Muzeum Herdera, zainicjowane przez prof. Emila Adlera z Uniwersytetu Warszawskiego. W 1962 roku powołany został w Olsztynie Komitet Uczczenia Pamięci J.G. Herdera. Rok później polska delegacja przebywająca w Weimarze, do której należał m.in. Hieronim Skurpski, ówczesny dyrektor Muzeum Mazurskiego oraz Edward Kacierzewski, przewodniczący morąskiej Miejskiej Rady Narodowej wybrała inne popiersie filozofa, które miało zastąpić zaginioną rzeźbę Wolffa. 24 września 1964 roku nastąpiło uroczyste odsłonięcie pomnika z kolejnym popiersiem Herdera, darem władz Niemieckiej Republiki Demokratycznej umieszczonym na oryginalnym cokole. Współczesny pomnik wieńczy odtąd rzeźba z 1790 roku, którego autorem jest szwajcarski artysta Alexander Trippel (1744-1793).

Opis

Prosty, wysoki cokół pomnika wykonany został z czerwonego granitu i był darem króla Prus Fryderyka Wilhelma IV. Pierwotnie nie widniały na nim żadne inskrypcje. Rzeźba Herdera autorstwa Alberta Wolffa przedstawiała popiersie filozofa. Cechowała się surowym wyrazem twarzy i charakterystyczną dla epoki Odrodzenia fryzurą lub peruką. Tors artysta przedstawił w stopniu minimalnym. Początkowo na rzeźbie Wolffa widniał napis: HERDER. Popiersie wraz z cokołem umieszczono na dwustopniowym podwyższeniu, miejsce zaś ogrodzono ażurowym, neogotyckim murkiem, rozebranym w latach trzydziestych XX wieku. Rzeźba ustawiona na pomniku w 1964 roku różni się wyraźnie od oryginalnej bogatą draperią osłaniającą tors. W tym samym roku na obelisku umieszczono także napis:

JOHANN GOTTFRIED HERDER 25 VIII 1744 – 18 XII 1803

Ciekawostki

Podkreśla się ważne znaczenie ponownego odsłonięcia pomnika Herdera dla powojennych stosunków polsko-niemieckich. Było to bowiem najprawdopodobniej pierwsze upamiętnienie Niemca na terenie Polski po 1945 roku. W 1990 roku, podczas wizyty dyplomatycznej w Polsce, kwiaty pod morąskim pomnikiem złożył prezydent Niemiec Richard Weizsacker.

Bibliografia

1. Solarz-Taciak Sonia, Waciak Piotr W.: Morąskie pomniki. Część I. Okres do 1945 roku / Sonia Solarz-Taciak, Piotr W. Taciak // "Okolice Ostródy". - 2013, nr 5, s. 56-57.
2. Bartoś, Magdalena: Tradycja herderowska na Warmii i Mazurach / Magdalena Bartoś // "Komunikaty Mazursko-Warmińskie". - 2003, nr 4, s. 489-499.

Zobacz też

• www.marienburg.pl
• www.polskaniezwykla.pl
• Pomnik Herdera na stronie www.sercemazur.pl