Henryk Panas

(1912-1985) – pisarz, publicysta, krytyk (pseud. Jan Kamionka)

Ze zbiorów WBP (Fot. Cz. Wasiłowski)

Okładka książki "Według Judasza". Apokryf, Pojezierze 1974 r.
Źródło: Archiwum Andrzeja Cieślaka

Portret Henryka Panasa autorstwa Bogdana Stefanowa.
Zdjęcie ze zbiorów Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie nadesłał Andrzej Cieślak

III wydanie poprawione i uzupełnione apokryfu z okładką autorstwa Barbary Lis-Romańczuk, Wydawnictwo Pojezierze 1985.
Źródło: Archiwum Andrzeja Cieślaka

Nekrolog, 1985 r.
Źródło: Archiwum Andrzeja Cieślaka

Biografia

Urodził się 4 stycznia 1912 roku we Lwowie. Tam też ukończył studia historyczne i prawnicze na Uniwersytecie im. Jana Kazimierza. Po studiach nauczał historii w szkołach średnich aż do wybuchu wojny. W sierpniu 1940 został aresztowany przez NKWD i zesłany do obozów w Starobielsku i Workucie. We wrześniu 1941 roku wstąpił do Armii Polskiej tworzonej przez generała Andersa na terenie Związku Radzieckiego. Wraz z 2 Korpusem Polskim (utworzonym z dowództwa i jednostek Armii Polskiej na Wschodzie) przebył cały szlak bojowy (Iran, Irak, Egipt) aż do Monte Cassino. Po zakończeniu działań wojennych nauczał w polskich szkołach we Włoszech i Anglii. Do Polski powrócił w 1947 roku. Zamieszkał we Wrocławiu, gdzie do 1952 roku nauczał w Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych, Wyższej Szkole Muzycznej oraz Wyższej Szkole Pedagogicznej. W 1952 roku przeniósł się do Kamionek koło Giżycka, gdzie do 1956 roku kierował miejscową szkołą podstawową. Od roku 1956 zamieszkał w Olsztynie i rozpoczął pracę w miesięczniku „Warmia i Mazury”. Dwa lata później został redaktorem naczelnym tego pisma i piastował tę funkcję aż do roku 1971. Był współzałożycielem oraz członkiem Zarządu Głównego (1956-1970) Stowarzyszenia Społeczno-Kulturalnego „Pojezierze” oraz redaktorem naczelnym Wydawnictwa SSK „pojezierze” (1961-1965). Zmarł 11 września 1985 roku w Olsztynie.

Twórczość

Zadebiutował w 1943 roku opowiadaniem „Ucieczka” opublikowanym w piśmie „W drodze” wydawanym w Palestynie. Natomiast debiutem książkowym była sztuka „Cień. Sztuka w 3 aktach” (1959) , ale za prawdziwy debiut, otwierający karierę pisarską, należy uznać zbiór opowiadań „Bóg, wilki i ludzie” (1960). W późniejszym dorobku pisarza znalazły się powieści, opowiadania, utwory sceniczne (pisane głównie z myślą o teatrach amatorskich), eseje, szkice oraz opracowania krytyczne. Był także autorem felietonów, reportaży oraz artykułów o teatrze i plastyce, które publikował głównie w „Warmii i Mazurach” oraz „Gazecie Olsztyńskiej”. Pisał także pamiętnik, którego fragmenty zostały opublikowane na łamach białostockich „Kontrastów”. Jego utwory zostały przetłumaczone na język angielski, hiszpański, japoński, niemiecki, rosyjski oraz szwedzki.

Publikacje

• Powieści
  • Oko w Oko. Opowieść z dziejów MO na Warmii i Mazurach, Olsztyn, 1960
  • Cierpki owoc, Warszawa, 1962
  • Na krawędzi nocy, Olsztyn, 1963
  • Chłopiec z karabinem, Warszawa, 1966
  • Grzesznicy, Łódź, 1966
  • Zagubieni lesie, Olsztyn, 1968
  • Prywatne życie Władysława Jagiełły, Olsztyn, 1969
  • Według Judasza. Apokryf, Olsztyn, 1973
  • Na rozstajnych drogach Warmii i Mazurach, Łódź, 1974
  • Brat Leśnego Diabla, Olsztyn, 1978
  • Powrót z krainy Tzemil, Łódź, 1978
  • Porytowe wzgórze, Olsztyn, 1983
  • Judasza dziennik intymny, Olsztyn, 1985
• Opowiadania
  • Bóg, wilki i ludzie. Opowiadania mazurskie, Olsztyn, 1960
  • Prawo wojny i inne opowiadania, Olsztyn, 1969
  • Krew na śniegu, Olsztyn, 1976
  • Opowiadania wybrane, Olsztyn, 1988
• Utwory sceniczne
  • Cień. Sztuka w 3 aktach, Gdańsk, 1959
  • Patrzymy w słońce [W:] Na scenę. Teksty dla polskich zespołów teatralnych, T. 2, Poznań, 1960
  • Kłopoty z dziewczyną. Sztuka w 3 aktach, Warszawa, 1960
• Szkice, eseje i wspomnienia
  • Dwa pokolenia, czyli szkic o poetach okresu pionierskiego, Olsztyn, 1975
  • Sprawy do przemyślenia, Olsztyn, 1979
  • Rozstania. Szkic autobiograficzny, Olsztyn, 1980
  • Jak mi było u Andersa, Warszawa, 1988

Nagrody i wyróżnienia

• III nagroda w konkursie „Trybuny Ludu” za opowiadanie „Smak żelaza” (1953)
• Nagroda Prezydium WRN za całokształt twórczości literackiej (1963, 1965)
• Nagroda „Warmii i Mazur” dla wyróżniających się twórców (1972)
• Nagroda tygodnika „Kultura” za powieść „Według Judasza, Apokryf” (1974)
• Nagroda „Trybuny Ludu” za całokształt twórczości (1982)
• Nagroda „Faktów” za „Judasza dziennik intymny” (1985)

Odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• Medal Komisji Edukacji Narodowej
• Medal 30-lecia PRL
• Odznaka „Zasłużony dla Warmii i Mazur”

Bibliografia

1. Rojek, Józef Jacek: Literaci & literatura Warmii i Mazur. – Olsztyn : Fundacja Środowisk Twórczych, 2008. – S. 46-48.
2. Chłosta, Jan: Olsztyńskie biografie literackie 1945-1988 / Jan Chłosta. – Olsztyn : Towarzystwo Naukowe im. W. Kętrzyńskiego, 1991. – S. 74-78.
3. Chłosta, Jan: Ludzie Olsztyna / Jan Chłosta. – Olsztyn : Urząd Miasta, 2003. – S. 87-88.