Kielich biskupa Szembeka z Bazyliki Archikatedralnej we Fromborku

Źródło: Złotnictwo sakralne dominium warmińskiego, Olsztyn 2006, s. 252.

Czasza (detal).
Źródło: Katedra we Fromborku, Olsztyn 2010, s. 138.

Stopa (detal).
Źródło: Katedra we Fromborku, Olsztyn 2010, s. 138.

XVIII-wieczny zabytek złotniczej sztuki sakralnej z Bazyliki Archikatedralnej we Fromborku.

Historia

Kielich wykonany został około 1730 roku prawdopodobnie na Śląsku lub na Warmii. Jego autor jest nieznany. Fundatorem dzieła jest Krzysztof Andrzej Jan Szembek, biskup warmiński w latach 1724-1740, który zapisał je w swoim testamencie katedrze fromborskiej. W 1945 roku kielich został wywieziony z Fromborka przez wojska radzieckie wraz z innymi zabytkami. Do kraju powrócił w ramach rewindykacji w 1953 roku. Początkowo trafił, podobnie jak inne fromborskie obiekty sztuki sakralnej, w formie depozytu do Muzeum Narodowego w Warszawie. W 1956 roku został włączony do jego zbiorów własnych. 15 kwietnia 1981 roku, decyzją ówczesnego Ministra Kultury i Sportu powrócił do pierwotnej świątyni, gdzie przechowywany był w skarbcu, razem z XVIII-wieczną monstrancją oraz lavabo z fundacji biskupa Adama Stanisława Grabowskiego. Wykazywany jest w inwentarzu olsztyńskiej bazyliki św. Jakuba.

Opis

Kielich odlano ze złota. Został wykuty oraz ozdobiony techniką cyzelowania, repusowania i grawerowania. Jego wymiary to: wysokość – 24,1 cm, średnica czary – 8,8 cm, średnica stopy – 14,1. Obiekt waży 690 gram. Zachowane na obiekcie znaki złotnicze wskazują na pruską cechę podatkową z lat 1809-1812 (orzeł). Na spodzie stopy widnieje inskrypcja: CHRISTOPHORUS JOANNES Sponsae Suae. Ecclesiae. Cathedrali. obtulit.

Charakterystyka

Podstawą kielicha jest okrągła stopa, obwiedziona płaską, gładką kryzą. Wzniesiony cokół ozdobiono grawerunkiem przedstawiającym załamującą się wstęgę oraz kratkowane kartusze obwiedzione liśćmi akantu. Stopa w górnej części zakończona jest gładką wzniesioną tuleją. Gładka jest również czara kielicha osadzona w zdobionym koszyczku. Obie części wyróżnia charakterystyczna emaliowana dekoracja, czyli sześć malowanych purpurą plakietek przedstawiających sceny z życia Chrystusa: trzy poniżej - Biczowanie. Ukrzyżowanie i Zmartwychwstanie; trzy powyżej - Modlitwa w Ogrójcu, Ostatnia Wieczerza oraz Ecce Homo. Przestrzenie pomiędzy plakietkami wypełniono ozdobnymi motywami. Na stopie zwraca uwagę grawerowany herb biskupa Krzysztofa Jana Szembeka, natomiast na koszyku czary – diamentowe zdobienia. Dekoracyjny jest także wysmukły nodus, czyli osadzone na krótkim trzonie zgrubienie w kształcie zamkniętego wazonu.

Bibliografia

1. Okulicz, Małgorzata: Złotnictwo sakralne dominium warmińskiego od połowy XIV do końca XVIII wieku: katalog wystawy / Małgorzata Okulicz. - Olsztyn : Muzeum Warmii i Mazur, 2006. – S. 252-253.
2. Katedra we Fromborku / tekst Janina Bosko ; zdj. Jacek Maciej Wojtkowski. – Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 2010. – S. 138.