Zamek w Barcianach

© Mirosław Garniec

© Mirosław Garniec

Rzut poziomy przyziemia wg K. Steinbrechta.
Źródło: M. Jackiewicz-Garniec, M. Garniec: Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach: Powiśle, Warmia, Mazury, Olsztyn 2006, s. 66.

Zabytek architektury wzniesiony w pierwszej połowie XIV wieku.

Lokalizacja

Warownia została ulokowana na wzniesieniu, na południowym skraju wsi Barciany (niem. Barten), nad rzeką Liwną. Wieś położona jest w powiecie kętrzyńskim (18 km na północ od Kętrzyna).

Historia

Niegdyś istniał w tym miejscu gród plemienia Bartów. Krzyżacy dokonali podboju Barcji w końcu XIII wieku. W początkach następnego stulecia zajęli i zaadaptowali gród na tymczasową strażnicę. Pierwsza wzmianka o istniejącej tu warowni pochodzi z 1325 roku. Za czasów wielkiego mistrza Winrycha von Kniprode postanowiono utworzyć na tych terenach nowe komturstwo z siedzibą w Barcianach, dla którego zaczęto wznosić odpowiednio duży, murowany zamek. Prace budowlane rozpoczęto około 1377 roku. Warownia miała być potężna, czteroskrzydłowa, z ozdobnymi szczytami i ukośnie dostawionymi do dwóch naroży wieżami. Jednak już w czasie budowy – około 1385 roku – zmieniono decyzję i siedzibę nowego komturstwa postanowień ulokować w Rynie, natomiast w Barcianach powołać niższą rangą prokuratorię. W efekcie zmodyfikowano projekt i zmniejszono zakres prac budowlanych. Do 1385 roku powstał zarys założenia, fundamenty, mury obwodowe i skrzydło bramne. W późniejszym okresie z planowany czterech skrzydeł wzniesiono tylko dwa – reprezentacyjne skrzydło wschodnie oraz północne, niższe niż zamierzano, dopasowane do potrzeb prokuratorii. Pozostałe boki warowni zamknięto murami kurtynowymi. Prace trwały do początku XV wieku. Zamek był siedzibą prokuratora do końca istnienia państwa krzyżackiego, czyli do sekularyzacji Prus w 1525 roku. Od 1533 roku w zamku rezydowali starostowie, a w latach 1842-1945 znajdował się on w rękach prywatnych. Po drugiej wojnie światowej zamek zaadaptowano na siedzibę Państwowego Gospodarstwa Rolnego. W skrzydle wschodnim urządzono mieszkania dla pracowników, a w przyziemiu umieszczono stołówkę. Od 2000 roku zamek jest własnością prywatną.

Opis

Budowla została wzniesiona z cegły, na cokole z kamienia, na planie czworokąta o wymiarach boku około 55-58 m. Od zachodu, południa i południowego wschodu otaczały ją rozległe stawy, utworzone przez spiętrzenia rzeki Liwny. Po stronie północnej i prawdopodobnie od wschodu znajdowała się fosa. Warownia była dostępna tylko od strony wschodniej. Po tej też stronie, przed skrzydłem bramnym, najprawdopodobniej znajdowało się przedzamcze. Najstarsze skrzydło wschodnie jest trójkondygnacyjne i podpiwniczone. Na poziomie piwnic znajduje się przejazd bramny sklepiony kolebkowo. Piwnice, dostępne tylko od strony dziedzińca, pełniły funkcje magazynowe. W przyziemiu znajdowało się pomieszczenie odźwiernego, a także kuchnia z dużym paleniskiem i spiżarnia. Na piętrze usytuowano najważniejsze pomieszczenia reprezentacyjne. Była tan wysoka kaplica, zamknięta od strony prezbiterium trójbocznie i oświetlona wysokimi ostrołukowymi oknami; niższy kapitularz, przylegający do kaplicy od południa, a także zbrojownia, umieszczona nad kapitularzem. Najwyższą kondygnację skrzydła zajmowało piętro magazynowo-obronne, z gęstym szeregiem otworów strzelniczych w ścianach. Trójkondygnacyjne skrzydło północne nie jest podpiwniczone. Jego przyziemie pełniło funkcje gospodarcze, wyżej znajdowały się komnaty urzędowe i mieszkalne, a najwyższej – część obronno-magazynowa. Oba skrzydła przykryte zostały wysokim dachami dwuspadowymi i ozdobione ceglanymi szczytami. Czworokąt zamkowego założenia zamknięty został od zachodu i południa murami kurtynowymi z gankiem obronnym, połączonym z krużgankami dziedzińca i piętrami obronnymi obu skrzydeł. W narożu północno-wschodnim skrzydła bramnego wzniesiono także basteję, przystosowaną do użycia broni palnej. W 1580 roku do zachodniego muru kurtynowego dobudowano skrzydło spichrzowe, natomiast w XVIII wieku po stronie południowej wzniesiono parterowy dom dla administratorów majątku. W XIX wieku powstała też drewniana, ażurowa weranda przy szczytowej ścianie południowej skrzydła wschodniego.

Bibliografia

1. Gaworski, Marek: Zamki, pałace, dwory w Polsce / Marek Gaworski. - Warszawa : "Arkady", 2012. - S. 336.
2. Górski, Karol: Barciany: dzieje zamku i ziemi do połowy XV wieku / Karol Górski, Marian Arszyński. – Olsztyn : Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „Pojezierze”, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 1967.
3. Jackiewicz-Garniec, Małgorzata: Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach : Powiśle, Warmia, Mazury / Małgorzata Jackiewicz-Garniec, Mirosław Garniec. - Olsztyn : Studio Arta, 2006. – S. 62-72.
4. Rzempołuch, Andrzej: Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich / Andrzej Rzempołuch. – Olsztyn : Remix 1992. – S. 57-58.
5. Torbus, Tomasz: Zamki krzyżackie = Deutschordensburgen / Tomasz Torus. – Wrocław : Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010. – S. 21-28.

Zobacz też

• Zamek w Bezławkach
• Zamek w Braniewie
• Zamek w Działdowie
• Zamek w Elblągu
• Zamek w Giżycku
• Zamek w Kętrzynie
• Zamek w Malborku
• Zamek w Morągu
• Zamek w Nidzicy
• Zamek w Olsztynku
• Zamek w Ostródzie
• Zamek w Rynie
• Zamek w Szczytnie
• Zamek w Węgorzewie

Linki

• Barciany: zamek prokuratorów krzyżackich, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.zamkipolskie.com [dostęp 07.03.2014 r.]