Kościół pw. św. Andrzeja Apostoła w Barczewie

Źródło: pl.wikipedia.org

Zabytek architektury sakralnej wzniesiony na terenie Barczewa pod koniec XIV wieku.

Lokalizacja

Kościół wzniesiono w południowo-wschodnim narożniku starego miasta. Obecnie znajduje się przy Placu Batorego.

Historia

Kościół został wzniesiony przy klasztorze franciszkanów, którzy zostali sprowadzeni do Barczewa w 1364 roku przez biskupa Jana Stryprocka. Jeszcze przed końcem XIV wieku zaczęli oni wznosić czworoboczne założenie klasztorne z wirydarzem. W latach 1380-1390 wybudowano nawę kościoła, który stanowił południowe skrzydło zespołu, a po 1414 roku prezbiterium. W okresie nasilonych wpływów reformacji, w połowie XVI wieku, franciszkanie opuścili klasztor. Świątynia uległa wówczas dewastacji. Dopiero w roku 1594 kardynał Andrzej Batory osadził w nim bernardynów. Z jego inicjatywy budowla została wyremontowana (1589-1596), a do jej południowej ściany dobudowano kaplicę św. Antoniego (1594 rok). Na przełomie XVI i XVII wieku bernardyni odrestaurowali świątynię i rozbudowali klasztor. Miejsce to było w ich posiadaniu do 1810 roku, kiedy to władze pruskie dokonały kasaty zakonu. W 1834 roku budynki klasztorne zaadaptowano na więzienie, a po pożarze z 1846 zostały rozebrane. W 1982 roku, po 172 latach nieobecności, bernardyni powrócili do Barczewa. W 1987 roku wzniesiono dla nich dom klasztorny, a od lipca 1989 roku dawny kościół poklasztorny franciszkanów stał się kościołem parafialnym.

Opis

Jest to świątynia jednonawowa, bez wieży, z niższym czteroprzęsłowym chórem. Główna jej część pozostaje gotycka. Fasada w stylu późnego baroku jest wynikiem przebudowy z około 1780 roku. Od zachodu znajduje się na niej łaciński napis: Ku chwale św. Andrzeja, od północy widoczne są łuki tarczowe gotyckiego krużganka – jedyny ślad po rozebranym klasztorze. Wschodnią część świątyni przedłuża prezbiterium, długością dorównujące nawie. Wnętrza nawy i chóru przykrywają sklepienia kolebkowe z lunetami, z gęstą siatką żeber.

Wyposażenie

Świątynia posiada bogaty wystrój wnętrza, głównie z XVII i XVIII wieku. Znajduje się tam osiem barokowych ołtarzy, w tym ołtarz główny z 1736 roku oraz dwa ołtarze boczne po obu stronach łuku tęczowego, datowane na lata 30-te XVIII wieku. Ich pochodzenie początkowo przypisywano Krzysztofowi Peuckerowi z Reszla, jednak najnowsze badania wskazują na jego następcę Jana Chrystiana Schmidta. Lewy poświęcony jest Świętemu Krzyżowi, prawy zaś ofiarowany Matce Boskiej Szkaplerznej. Ściany kościoła zdobią cztery inne ołtarze, stanowiące wspólną kompozycję architektoniczną:

• kompozycja rzeźb św. Rocha i św. Jana oraz obrazów św. Józefa i św. Barbary (lata 30-te XVIII wieku)
• ołtarz św. Franciszka (z 1745 roku)
• obraz św. Bonawentury i rzeźby świętych bernardyńskich
• ołtarz św. Anny
• ołtarz św. Antoniego (lata 30-te XVIII wieku).

Rokokowa ambona pochodzi z pracowni Krzysztofa Pervangera z Tolkmicka. W posadzce kościoła znajduje się płyta nagrobna biskupa warmińskiego Piotra Tylickiego z 1655 roku, natomiast w chórze zachowały się manierystyczne stalle zakonne z początku XVII wieku. W kaplicy św. Antoniego znajduje się renesansowy nagrobek Andrzeja Batorego i jego brata Baltazara, wykonany w gdańskim warsztacie Wilhelma i Abrahama van der Block w 1598 roku. Na podwójnym pomniku przedstawiono leżącą figurę Baltazara (w dolnej strefie) i klęczącą figurę Andrzeja (pod arkadą). Autorem dwóch figur aniołów jest Chrystian Bernard Schmidt z Reszla.

Ciekawostki

• Sprowadzeni przez biskupa Andrzeja Batorego bernardyni zainicjowali na Warmii kult św. Antoniego, który osiągnął apogeum w XVIII wieku. Przez niemal 300 lat, 13 czerwca – na św. Andrzeja i 15 lipca – na św. Bonawenturę, do miasta ciągnęły pielgrzymki z całego regionu.
• Pomimo wybudowania grobowca rodzinnego, Andrzej Batory nie spoczął w tym kościele. W 1599 roku zrzucił biskupią mitrę, by objąć tron w rodzinnym Siedmiogrodzie i tam został zamordowany przez poddanych. Pochowano go w Białogardzie Siedmiogrodzkim.
• W kościele został pochowany Paweł Górnicki (1548-1632) - kanonik wileński, inflancki i warmiński, prepozyt kapituły warmińskiej, sekretarz króla Stefana Batorego. W trakcie najazdu szwedzkiego schronił się w klasztorze bernardynów w Barczewie, gdzie zmarł w 1632 r.

Zobacz też

• Parafia pw. św. Andrzeja Apostoła w Barczewie
• Kościół pw. św. Anny i św. Szczepana w Barczewie
• Jan Stryprock
• Andrzej Batory
• Ołtarz główny w kościele pw. św. Andrzeja Apostoła w Barczewie
• Christoph Peucker
• Ołtarz św. Franciszka w kościele pw. św. Andrzeja Apostoła w Barczewie
• Krzysztof Pervanger
• Piotr Tylicki

Multimedia

Film udostępniony w ramach projektu Regionalna Kronika Filmowa

Bibliografia

1. Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej. Tom 2 / red. Bronisław Magdziarz. – Olsztyn : Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999. – S. 66-68.
2. Laskowska, Urszula: Barczewo: z dziejów parafii św. Anny / Urszula Laskowska. - Olsztyn : AD REM, 1999. – S. 172-198.
3. Rzempołuch, Andrzej: Kościoły na Warmii, Mazurach i Powiślu / Andrzej Rzempołuch. - Olsztyn : Wydawnictwo Offer, 1991. – S. 10.
4. Rzempołuch, Andrzej: Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich / Andrzej Rzempołuch. - Olsztyn : Remix, 1992. – S. 107-108.
5. Skurzyński, Piotr: Warmia i polskie Dolne Prusy: przewodnik turystyczny / Piotr Skurzyński. - Gdynia : Wydawnictwo Region, 2012. – S. 50-51.
6. Zaorska, K. Święci franciszkańscy w stallach w Kościele św. Andrzeja Apostoła w Barczewie, w: Katalog świadków wiary w Barczewie, Sząbruku i Kętrzynie. Studium z edukacji artystycznej w zakresie sztuk plastycznych, pod red. J. Wojtkowskiego, Olsztyn 2009, s. 30-37.

Linki

• Parafia Św. Andrzeja Apostoła, materiał zamieszczony na stronie internetowej, www.barczewo.bil-wm.pl [dostęp 28.10.2013 r.]
• Barczewo: kościół św. Andrzeja Apostoła, materiał zamieszczony na stronie internetowej, www.mojemazury.pl [dostęp 28.10.2013 r.]