Zamek w Reszlu

Zamek w Reszlu do dziś sprawia wrażenie przeniesionego wprost ze średniowiecza. Z daleka widać trzy wieże - wjazdową, narożną, na planie koła oraz kościelną.
Źródło: commons.wikimedia.org

Dziedziniec Zamku w Reszlu
Źródło: commons.wikimedia.org

(1350-1401) - murowana siedziba biskupów warmińskich o charakterze obronnym i reprezentacyjnym.

Historia i lokalizacja

Okolice dzisiejszego Reszla zamieszkiwało pierwotnie pruskie plemię Bartów (stąd wywodzi się również nazwa krainy - Barcja). Ok. 1240 r. Barcja została podbita przez Zakon Krzyżacki, lecz jego panowanie nad tym terenem musiało być utrwalane jeszcze przez najbliższe dziesięciolecia, gdyż najazdy pruskie trwały nieustannie i tereny przechodziły z rąk do rąk.

W 1241 r. wzniesiona została pierwsza drewniano-ziemna strażnica. Po podziale administracyjnym Prus ziemie wokół Reszla przyznano biskupowi warmińskiemu już w 1254 r., ale Krzyżacy zwrócili ją dopiero po 1300 r. Stopniowo powstawała i rozwijała się tu osada miejska - w 1337 r. przyznano Reszlowi prawa miejskie. Powołano w nim komornictwo - ośrodek administracyjno-sądowniczej władzy biskupa.

W 1350 r. za czasów biskupa Jana z Miśni w miejscu drewnianej warowni rozpoczęto budowę zamku. Do końca czternastego wieku kontynuowali ją biskupi: Jan II Stryprock i Henryk III Sorbom, który rozbudował i uświetnił budowlę. Dobudował skrzydła mieszkalne, nadbudował wieżę i murowane krużganki. Po przegranej przez Krzyżaków bitwie grunwaldzkiej Reszel uznał zwierzchnictwo króla polskiego Władysława Jagiełły. Znalazł się wśród miast założycielskich Związku Pruskiego wymierzonego w interesy Państwa Zakonu Krzyżackiego.

W czasie wojny trzynastoletniej zamek reszelski znajdował się pod okupacją krzyżacką (1455-1462). Po pokoju toruńskim Reszel znalazł się w obrębie państwa polskiego, zachowując odrębność jako dominium biskupie.

W 1505 roku zbudowano wokół zamku mury obronne. Inicjatywę w tym miał biskup Łukasz Watzenrode, wuj Mikołaja Kopernika. Wzmocnienia okazały się pomocne w kolejnej wojnie z Krzyżakami. Ich najazd w 1520 r. został odparty. Klęska państwa krzyżackiego i Hołd Pruski zakończył zagrożenie dla miasta.

Pod koniec szesnastego wieku na zamku dokonano znaczącego remontu. Biskup Andrzej Batory w latach 1594-1597 przekształcił warownię w letnią rezydencję myśliwską. Część pomieszczeń przeznaczono na pokoje gościnne.

W XVIII w. świetność budowli ulegała upadkowi - rozebrano część murów obronnych, a dokonana w 1767 r. lustracja ukazała dewastację i nieużytkowanie znacznej części zamku. W 1772 r. wraz z I rozbiorem Polski zamek przeszedł pod pruską administrację. Trzy lata później część zabudowań oddano w użytkowanie gminie ewangelickiej. W 1795 r. ustanowiono tu również więzienie.

Na początku XIX wieku miasto dotknięte zostało pożarami. W 1806 r. spłonęła główna wieża zamkowa przeznaczona na magazyn spirytusu, a niedługo później więźniowie, na wieść o zwycięstwach Napoleona i postępach jego armii na wschód, wzniecili bunt i doprowadzili do poważnego pożaru, w wyniku którego spłonęło prawie całe miasto, a mieszkańcy stracili dorobek życia. Z kolei w 1807 roku w wyniku podpalenia zniszczonych zostało sześć budynków, a dwie osoby zginęły. O spowodowanie tej tragedii oskarżono Barbarę Zdunk, która przyznała się do winy. Motywem działania podpalaczki był zawód miłosny. 21 sierpnia 1818 roku, na podstawie wyroku sądowego zgodnie z obowiązującym w Prusach prawem, Barbara Zdunk została uduszona, a następnie spalona na stosie przy drodze prowadzącej z Reszla do Korsz. Prawdopodobnie to właśnie szokująca metoda egzekucji stała się przyczyną legendy, iż Barbara Zdunk została spalona jako ostatnia czarownica Europie.

W latach 1822-1823 południowe skrzydło zamkowe przebudowane zostało na kościół. Obniżono wysokość pomieszczeń, rozebrano krużganki i sklepienia. Usunięto mury obronne by zyskać niezbędną cegłę. W 1894 r. dobudowano zwieńczenie wieży. Stożkowy dach z arkadowymi fryzami zaprojektował słynny restaurator zamku malborskiego Konrad Steinbrecht.

W 1929 r. na zamku powołano Muzeum Ziemi Ojczystej. Zamek zachował się podczas drugiej wojny światowej. Do 1952 roku użytkowała go gmina ewangelicka. W 1958 r. oddano go na cele kulturalne pod zarząd Stowarzyszenia Społeczno-Kulturalnego "Pojezierze". Przez całe lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte prowadzono na zamku badania - najpierw archeologiczne, następnie konserwatorskie i adaptacyjne.

Dziś w skrzydle południowym znajduje się oddział Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. W zabudowaniach zamkowych otworzono również hotel i restaurację (od 2001 r.).

Opis

Zamek położony jest w południowo-zachodniej części miasta. Zbudowano go na planie kwadratu 43m x 45m. Dziedziniec zamyka ceglany mur na kamiennej podstawie. Wjazd znajduje się w części zachodniej, a cylindryczna ośmiokondygnacyjna wieża w narożu północno-zachodnim. Od XVI w. przygotowano ją na użytkowanie broni palnej przez rozmieszczenie okienek strzelniczych. Wcześniej posiadała krenalaż. Z czasem rozbudowano również wjazd. Za dodatkowe zabezpieczenie zaczęła służyć tu wysunięta przed mur wieża. Nad wnęką służącą do opuszczania bramy mieściły się pokoje dla straży w dwóch kondygnacjach. Z chodnika strażnik mógł wejść na wieżę bramną. Po stronie zachodniej mur posiada chodniki dla straży, okienka strzelnicze i machikuły (obronne ganki wbudowane w mur i wysunięte tuż przed nim).

Wyposażenie

Budynek wschodni posiadał cztery kondygnacje. W piwnicach umieszczono magazyny i żywność. Spiżarnię, kuchnię i zbrojownię znajdziemy na parterze, a komnaty mieszkalne piętro wyżej. Najwyższe kondygnacje, na które wiodła droga z chodników straży, to miejsce na spichlerz i kolejne magazyny. Miejscem reprezentacyjnym było trójkondygnacyjne skrzydło południowe. Na pierwszym piętrze znajdował się refektarz i pokoje biskupa wraz z kaplicą o sklepieniu gwiaździstym. Pozostałe pomieszczenia posiadały również sklepienia gwiaździste i krzyżowo-żebrowe. Stosowano system ogrzewania podłogowego przy użyciu pieców. Zdobione murowane krużganki umożliwiały przejście pomiędzy budynkami. Istniały dwa gdaniska - od strony północno-wschodniej i południowej. Na północnej stronie umieszczono wieżę ustępową. Mury obronne zbudowano ze wschodu i południa. Stronę północną i zachodnią osłaniała rzeka Sajna i wąwóz wokół niej. Dla dodatkowej ochrony wykopano suchą fosę.

Ciekawostki

Mało kto pamięta, że pod koniec XVIII wieku proboszczem w Reszlu był Marcin Krasicki, brat poety i biskupa warmińskiego Ignacego Krasickiego, piastującego tę funkcję aż do ostatecznego rozbioru Polski w 1795 roku. Proboszcz Marcin Krasicki rezydował w starej plebanii, znajdującej się między kościołem a zamkiem. Tam też odbywały się spotkania rodzinne. Biskup nie miał zresztą specjalnie daleko do Reszla ze swojego Lidzbarka Warmińskiego.

Stara plebania szczęśliwie przetrwała pożary miasta i obecnie jest jednym z najstarszych budynków w Reszlu ( 1444 r.). Kilkakrotnie była przebudowywana i remontowana. Ostatnio w roku 1923. Dziś niestety nie jest w najlepszym stanie.

Zobacz też

• Zamek w Lidzbarku Warmińskim
• Zamek w Olsztynie
• Zamek w Ornecie
• Zamek w Pieniężnie
• Zamek w Szymbarku

Bibliografia

1. T. Dostojewski , Zamek Reszelski, Olsztyn 1966.
2. M. Jackiewicz-Garniec, M. Garniec, Zamki Państwa Krzyżackiego w dawnych Prusach, wydanie I, Olsztyn,2006.
3. A. Wróbel, Zamki krzyżackie,2012.
4. http://maria.bloog.pl/
5. http://www.reszel.pl/Historia,23,3.html
6. http://podroze.gazeta.pl/podroze/
7. http://mojemazury.pl/
8. http://www.podroze.zamkilodzkie.pl/
9. Ani czarownica, ani ostatnia, tylko stos prawdziwy [27.09.2021]