Szpital pw. Św. Ducha we Fromborku

Zabytek architektury wzniesiony w pierwszej połowie XV wieku.

Lokalizacja

Budynek powstał w obrębie średniowiecznej zabudowy Fromborka (niem. Frauenburg). Obecnie znajduje się przy ulicy Starej.

Historia

Pierwsze wzmianki na temat szpitala pochodzą z 1427 roku. Według różnych autorów, powstał on jednak już około połowy XIV wieku (z tego okresu pochodzą piwnice pod zachodnią częścią budowli). Do 1433 roku powstał główny korpus szpitala, o konstrukcji szkieletowej, kryty strzechą, z murowanymi: kaplicą od wschodu i częścią domu szpitalnego od zachodu. We wnętrzu szpitala znajdowały się trzy izby: dwie dla ubogich i jedna dla chorych. Oprócz nich po stronie zachodniej znajdowała się łaźnia, kuchnia, jadalnia oraz niewielkie pomieszczenie mieszkalne. Fundatorem budowy był proboszcz kapituły, kanonik Arnold von Datteln. W latach 1507-1519 szpital prowadzony był przez zakon antonitów, sprowadzonych przez biskupa Łukasza Watzenrode z Tempzin w Meklemburgii. W tym okresie (1507-1513) zastąpiono dotychczasowe ściany o konstrukcji szachulcowej, ceglanymi. Słomiany dach zastąpiono ceramicznym dopiero w drugiej ćwierci XVI wieku. Po 1686 roku, z legatu kanonika Wawrzyńca Ludwika Demutha, rozpoczęto gruntowną przebudowę szpitala, stopniowo nadając mu wygląd, który zachował się do dnia dzisiejszego. Wewnątrz wybudowano ściany, które stworzyły układ trójnawowy, bazylikowy. Powstałe w ten sposób nawy boczne podzielono dodatkowo ścianami działowymi, tworząc po sześć pomieszczeń w każdej z naw – cele dla pensjonariuszy szpitala. Przejścia z naw bocznych do nawy głównej połączono półkoliście przesklepionymi otworami. Po stronie zachodniej utworzono lecznicę i przylegającą do niej od zewnątrz latrynę. W nawach bocznych i w części zachodniej założono stropy, a w nawie głównej kolebkowe sklepienie z lunetami. W ramach tej przebudowy, zmieniono także układ okien powiększając je ze szczelinowych na prostokątne. W roku 1709 kustosz Jan Jerzy Kunigk wzniósł od wschodu nową, prostokątną zakrystię, przylegającą do apsydy kaplicy św. Anny. Ufundował także ołtarze w kapliczkach bocznych po stronie północnej (św. Józefa) i południowej (św. Anny) oraz sygnaturkę na dzwon z cebulastym hełmem. Od 1874 roku szpital znajdował się pod opieką sióstr katarzynek jako przytułek dla ubogich. W tym samym roku przebudowano chór zachodni, co nadało zespołowi charakter niewielkiego kościółka z kaplicą od wschodu i chórem od zachodu. Budynek był remontowany również w latach 1907 i 1927-1932 – wówczas to na ścianie apsydy kaplicy św. Anny odsłonięto średniowieczne freski z przedstawieniami scen „Sądu Ostatecznego” (1931 rok). Budynek został częściowo zniszczony w 1945 roku. W latach 1948-1958 przeprowadzano w nim prace remontowe. Zamurowano wówczas przejście łączące szpital i kaplicę oraz przejścia z nawy głównej do cel bocznych. W latach 1977-1990 prowadzono też prace konserwatorsko-remontowe, mające na celu przywrócenie wyglądu obiektu z drugiej połowy XVII wieku. Równocześnie przystosowano obiekt do celów ekspozycyjnych. Od 1992 roku urządzono w nim Dział Historii Medycyny Muzeum Mikołaja Kopernika. Od strony południowej założono ogród - herbarium z uprawami ziół leczniczych.

Opis

Jest to budowla gotycko-barokowa, orientowana, otoczona niewielkim cmentarzem od wschodu i murkiem z XVIII wieku. Wzniesiono ją na planie wydłużonego prostokąta, w układzie trójnawowym, bazylikowym. Jest to budowla murowana z cegły i otynkowana. Po stronie wschodniej znajduje się kaplica złączona szeroką półkolistą arkadą z nawą główną. Pod zachodnią częścią szpitala znajduje się zespół piwnic sklepionych ostrołukowymi kolebkami z około połowy XIV wieku. Wzdłuż nawy głównej biegnie dwanaście niskich cel dla chorych oraz pomieszczenia jadalni, kuchni i apteki, otwarte arkadami do głównej sali i połączone między sobą. Wnętrze przykryto pozornym (drewnianym) sklepieniem kolebkowym. W zakrystii i dawnych celach znajdują się sufity. W elewacjach zewnętrznych zastosowano profilowany gzyms podokapowy i okna zamknięte łukiem odcinkowym. W fasadzie zachodniej znajduje się kamienny portal o półkoliście sklepionym wejściu, ujęty pilastrami dźwigającymi uproszczone belkowanie i trójkątny przyczółek. Całość przykryto dachem dwuspadowym z dachówki. Nad rzędami cel założono dachy pulpitowe. Na kalenicy szpitala umieszczona została ośmioboczna wieżyczka na sygnaturkę z 1742 roku, z latarnią i hełmem cebulastym, obita blachą.

Hasła powiązane

• Bazylika Archikatedralna we Fromborku
• Kościół pw. św. Mikołaja we Fromborku
• Kaplica pw. Zbawiciela w Bazylice Archikatedralnej we Fromborku
• Kaplica pw. św. Anny we Fromborku
• Kaplica pw. św. Jerzego we Fromborku
• Kaplica pw. św. Jerzego w Bazylice Archikatedralnej we Fromborku
• Wieża dzwonna katedry we Fromborku
• Wieża Mikołaja Kopernika we Fromborku
• Grota we Fromborku
• Cmentarz kanonicki we Fromborku
• Zespół kurii kanonicznych we Fromborku
• Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku
• Arnold von Datteln
• Łukasz Watzenrode
• Wawrzyniec Ludwik Demuth
• Jan Jerzy Kunigk

Bibliografia

1. Rzempołuch, Andrzej: Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich / Andrzej Rzempołuch. - Olsztyn : Remix, 1992. – S. 33.
2. Skurzyński, Piotr. Warmia i polskie Dolne Prusy : przewodnik turystyczny / Piotr Skurzyński. – Gdynia : Wydawnictwo Region, 2012. – S. 132-133.
3. Województwo elbląskie / oprac. aut. Marian Arszyński i Marian Kutzner; red. nacz. Jerzy Z. Łoziński, Barbara Wolff-Łozińska. – Warszawa : Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1980. – S. 112-114.

Zobacz też

• Semków, Jagoda: Historia budowy i przekształceń zespołu szpitalnego św. Ducha, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.frombork.art.pl [dostęp 08.02.2014 r.]