Ryszard Michalski

(1954 - ) - Olsztyński animator kultury, autor i realizator programów animacyjnych i edukacyjnych, kierownik Ośrodka Animacji Kultury Czynnej w Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie, lider Stowarzyszenia Tratwa.

Biografia i działalność

Ryszard Michalski jest z wykształcenia historykiem sztuki.

W latach siedemdziesiątych czynnie uczestniczył w ruchu kultury alternatywnej, szczególnie w działaniach Jerzego Grotowskiego i Teatru Laboratorium.

W latach 1977-82 był założycielem, a następnie kierował Interdyscyplinarną Placówką Twórczo – Badawczą „Pracownia” w Olsztynie, działającą w strukturach Stowarzyszenia Społeczno-Kulturalnego „Pojezierze”. Wspólnie z zespołem „Pracowni” realizował wiele działań artystycznych i edukacyjnych oraz organizował przedsięwzięcia prowadzone na terenie Warmii i Mazur przez min. Jerzego Grotowskiego (Teatr Żródeł), zespół Teatru Laboratorium (pierwsze pokazy publiczne działania "Thanatos Polski"), Akademii Ruchu, Teatru Ósmego Dnia, Gardzienic etc. „Pracownia” uznawana jest za jedno z najważniejszych zjawisk polskiej kultury alternatywnej lat siedemdziesiątych (patrz. Aldona Jawłowska – „Więcej niż Teatr”). Po likwidacji „Pracowni” na początku stanu wojennego , dzięki interwencji Polskiego Komitetu International Theater Institute, jej zespół został zatrudniony w Wojewódzkim Domu Kultury w Olsztynie. , gdzie powstał Ośrodek Działań Teatralnych „Pracownia”. W tej instytucji, która wielokrotnie od tego czasu zmieniała nazwę a obecnie jest Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych, pracuje do chwili obecnej jako kierownik Ośrodka Animacji Kultury Czynnej..

W latach 1980-1981 był wiceprzewodniczącym Komisji Kultury Zarządu Regionu Warmińsko-Mazurskiego NSZZ „Solidarność”. W 1989 kierował Komisją Kultury Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” w Olsztynie. W 1993 roku zainicjował program „Tratwa”, który doprowadził do powstania stowarzyszenia o tej samej nawie, którego jest obecnie prezesem .

Lata 90.

Ryszard Michalski w latach dziewięćdziesiątych był autorem i realizatorem programów animacyjnych i edukacyjnych koncentrujących się na fenomenie kultur młodzieżowych wykorzystując to, co w tym fenomenie ważne i dobre. Wykorzystując społeczny i artystyczny potencjał zjawiska pozytywnego nieprzystosowania, służy uspołecznieniu grup odrzuconych. Praktyka działań Ryszarda Michalskiego tworzy pomost między życiem w grupie rówieśniczej a światem społeczeństwa obywatelskiego, wspierając nowatorskie i prospołeczne aspiracje młodych ludzi. W programach, których był autorem i realizatorem mieściły się następujące przedsięwzięcia: doradztwo dla młodzieży z problemami (dotyczy m.in. bezrobocia, narkotyków), warsztaty dla młodych artystów (teatru ulicznego, muzyków rockowych i hip-hopowych), inicjowanie działań w obszarze tradycyjnej kultury artystycznej wsi, grupa teatru alternatywnego, warsztaty dla liderów stowarzyszeń młodzieżowych, szkolenia dla animatorów kultury o tym, jak współpracować ze środowiskami alternatywy młodzieżowej, Wolny Uniwersytet Tratwy (wśród nauczycieli znalazła się aktorka Odin Teatret z Danii, przywódca Pomarańczowej Alternatywy, profesor Leszek Kolankiewicz z Instytutu Kultury Polskiej UW, Lider Theatre House w Bengalu i wiele innych osób.

Lata 2000.

Od 2000 roku działalność Ryszarda Michalskiego koncentruje się na odbudowywaniu relacji międzygeneracyjnych i wykorzystaniu pamięci historycznej jako tworzywa kapitału społecznego wielokulturowych społeczności Warmii i Mazur. Pracuje w najbardziej zaniedbanych wioskach regionu , byłych PGR-ach. Realizowane przez niego programy mają na celu zerwanie pełnej wrogości i strachu zmowy milczenia, jaka przez pół wieku zakrywała tragiczną przeszłość lat tuż powojennych, kiedy nastąpiły masowe przesiedlenia ludności.

Najważniejszymi osiągnięciami Ryszarda Michalskiego są umiejętności, poparte wieloletnim doświadczeniem, działania w obszarach społecznych i kulturowych, które pozostają poza oddziaływaniem innych instytucji. Przede wszystkim są to uczestnicy spontanicznych kultur młodzieżowych, ale także mniejszości etniczne i społeczności zagrożone wykluczeniem społecznym. Poważnym sukcesem jest stała i systematyczna współpraca w tym obszarze z gronem artystów należących do najwybitniejszych twórców światowego teatru (wywodzącymi się przede wszystkim z kręgu inspiracji Jerzego Grotowskiego) – min. z Odin Teatret i Iben Rassmussen (Dania), Abani Biswas (Indie), Maud Robart ( Haithi), a przede wszystkim z Jamesem Sloviakiem i Jairo Cuestą (USA).

Ekspert

Pracował w charakterze eksperta - w ramach m.in.:

• Zespołu Badawczego Rządu RP ds. Młodzieży (1993-1994),
• Międzyresortowego Zespołu ds. Opracowania Polityki Prorodzinnej Państwa (1998),
• Komisji Stypendiów i Nagród Ministerstwa Kultury (2001-2006),
• Rady Kultury Województwa Warmińsko-Mazurskiego (2002-2003),
• Narodowej Fundacji na Rzecz Rozwoju Systemu Edukacji „Program Młodzież”,
• Polskiej Fundacji Dzieci i Młodzieży,
• Fundacji PZU.

Nagrody

• Jego autorski program modelowego ośrodka animacji kultury lokalnej „Blisko Granicy” w 2000r. otrzymał nagrodę Prezesa Rady Ministrów w konkursie Fundacji Kultury „Małe Ojczyzny
• Posiada nominację członkowską światowej organizacji innowatorów społecznych „Ashoka – innovators for the Public” za innowacyjne rozwiązania w dziedzinie pracy z młodzieżą (1996).
• W 2012 roku został wyróżniony Nagrodą Specjalną Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

O innowacyjnej praktyce animacyjnej Ryszarda Michalskiego zrealizowano trzy dokumentalne filmy telewizyjne ( TVP 1) oraz film „Mury” finansowany przez Academy for Educational Development, który był upowszechniany w krajach nowej demokracji jako przykład nowej obywatelskiej kultury. Doświadczenia pracy Ryszarda Michalskiego w „Tratwie” i CEiIK budzą duże zainteresowanie środowisk naukowych . Do chwili obecnej powstały na ten temat dwie prace doktorskie oraz kilkanaście magisterskich .

Programy

Najważniejsze programy zrealizowane przez Ryszarda Michalskiego to:

1997-2010

• Program „Pomost” - realizowany w latach 1997/8 z środków Phare Dialog Społeczny, uczestniczyli w nim liderzy młodzieżowych grup subkulturowych z całej Polski. W wyniku pracy powstało 16 nowych stowarzyszeń młodzieżowych, z których kilka do tej pory należy do wyróżniających się organizacji - np. Stowarzyszenie „Stumilowy Las” z Bydgoszczy czy kolektyw „autonomiści” z Torunia.

• Replikacja i upowszechnianie metod animacji kulturowej w ramach wielu ogólnopolskich programów min. po wygraniu konkursu Fundacji Batorego „Podaj dalej” w 2001 roku dla organizacji i instytucji pracujących z młodzieżą z dziesięciu miast Polski.

• Cykl warsztatów i szkoleń dla pracowników instytucji pracujących z młodzieżą – domów kultury, policji, OHP etc. na zlecenie Centrum Animacji Kultury (agenda Ministerstwa Kultury) w latach 2001-2003 – w wyniku tych prac w kilkanaście lokalnych instytucji i samorządów zainicjowało współpracę ze środowiskami młodzieżowymi. Najbardziej znanym jest przykład inicjatywy w Lubawce – woj.dolnośląskie. W jej wyniku powstało Stowarzyszenie „Granica”- wielokrotnie wskazywane przez media i wiodące polskie organizacje (Narodowa Agencja Rozwoju Sytemu Edukacji) jako jedna z najciekawszych inicjatyw młodzieżowych.

• Program „Gildia” – trzyletni (2000-2003) projekt warsztatowy prowadzony przez Jamesa Sloviaka i Jairo Cuesta, liderów New World Performance Laboratory (USA), wieloletnich bliskich współpracowników Jerzego Grotowskiego. Program poświęcony był pracy nad rzemiosłem teatralnym i performatywnym jako puntem wyjścia do indywidualnych technik osobistych i praktyk animacyjnych. W programie uczestniczyła grupa młodych adeptów sztuk scenicznych z terenu całej Polski. Zajęcia prowadzili także wybitni praktycy kultury czynnej – Maud Robart ( Haiti), Abani Biswas ( Indie), Iben Nagel Rasmussen ( Dania), Maro Shimoda, Tsutomu Yoshida i Daisuke Yoshimoto ( Japonia).

• Program Tancerze Wiatru - 2001 - Projekt realizowany w Ornecie wspólnie z międzynarodową grupą teatralną „New Winds” prowadzoną przez Iben Nagel Rasmussen. W wyniku wielodniowych prac ze spolecznością miasta powstał wspólny spektakl i cykl działań parateatralnych zrealizowanych w przestrzeni miasta i okolicznych wsi.

• Warsztaty dla instruktorów i trenerów regionalnych ośrodków Programu „Młodzież” (program Unii Europejskiej administrowany w Polsce przez Narodową Agencję Rozwoju Systemu Edukacji) - 2005

• w latach 2005-07 r. został zaproszony przez Akademię Rozwoju Filantropii w Polsce do przeprowadzenia warsztatów poświęconych animacji grup międzygeneracyjnych w wielu ośrodkach Polski,

• realizował wiele projektów międzynarodowych między innymi – „Laboratorium Paramo” na Kubie (2003 r.), "Art. As a Vehicle of Social Inclusion and Multicultural Learning"(2003-2005) i „Trangenerational Platform in Art. In Education" (2007-08), w 2006 prowadził na Ukrainie projekt finansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP – „Polsko-Ukraińska Akademia Stowarzyszeń Młodzieżowych – „Nowe Jutro”.

• Stowarzyszenie „Tratwa” od 2004 do 2015 r. było Partnerem Regionalnym Programu „Równać Szanse” Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności i Polskiej Fundacji Dzieci i Młodzieży realizując konkurs na działania wyrównując szanse edukacyjne młodzieży z małych miast i wsi,

• Program „Złoty Piasek” realizowany w wielonarodowych wioskach Warmii i Mazur został uznany w 2004 roku w Konkursie „Równać Szanse” Polskiej Fundacji Dzieci i Młodzieży i Polsko Amerykańskiej Fundacji Wolności za projekt modelowy i od tego czasu jest replikowany do innych organizacji do wielu organizacji i instytucji na terenie Polski.

• W latach 2007-2009 realizował wspólnie z Collegium Civitas, CEiIK, „Tratwą” i samorządami lokalnymi realizował w Powiecie Ełckim projekt „Wzmocnienie społeczno-obywatelskich umiejętności starszych kobiet w wioskach wielokulturowych w Północno-Wschodniej Polsce”. Głównym celem projektu była stymulacja rozwoju kapitału społecznego wśród mieszkańców wiejskich terenów regionu Warmińsko-Mazurskiego przez pobudzenie ekspresji i komunikacji pamięci indywidualnych jego mieszkańców, które artykułowane, przezwyciężane, uwspólniane – i jako proces, i w swojej treści – mogłyby stać się fundamentem pamięci zbiorowej. Działania te obejmowały rozmowy ze starszymi kobietami, gromadzenie dokumentów osobistych, akcje animacyjne itp., służące aktywizacji kobiet, postawieniu ich w roli nauczycielek tradycji, a przez to – stopniowej rekonstrukcji zerwanych więzi międzypokoleniowych i oddziaływanie na młodsze pokolenie mieszkańców tego regionu. W dalszej perspektywie, przekraczającej już bezpośrednie ramy czasowe trwania projektu, celem tych działań było wzmocnienie umiejętności społeczno-obywatelskich populacji na tyle, by mieszkańcy samodzielnie byli w stanie zmierzyć się z problemami i w coraz większym stopniu działać jako świadomi obywatele.

• Prowadzony przez Ryszarda Michalskiego w ramach Stowarzyszenia „Tratwa” od 2006 roku do dziś Program „Ogniwa” koncentruje się na aktywizowaniu i odbudowywaniu relacji i wymiany kulturowej w jej aspekcie międzypokoleniowym i geograficznym - pomiędzy wsią i miastem. W działaniach uczestniczyć młodzież z Ełku i Olsztyna i grupy najstarszych mieszkańców wybranych wsi na Warmii i Mazurach. Przedmiotem działania jest najpierw zbieranie od mieszkańców wsi – Polaków - repatriantów, Mazurów, Ukraińców, Niemców - opowieści, dokumentowania archiwalnych fotografii, niezwykłych przedmiotów, pamiątek. Opracowane przez grupy młodzieży multimedialne prezentacje - „wirtualne wiejskie muzea” następnie prezentowane były w czasie lekcji w szkołach, w trakcie wiejskich zgromadzeń, a także na stronie internetowej : www:ogniwa-tratwa.pl. Opowieści najstarszych mieszkańców, zbiory dokumentów i archiwalnych fotografii wydano również w postaci albumu – „Księga Ogniw”.

2010-

• Projekt „Wędrowne Pracownie Sztuki Społecznie Stosowanej” (CeiIK 2009-2011) - polegał na zorganizowaniu warsztatowych zespołów twórczych złożonych z artystów, młodzieży miejskiej i wielopokoleniowych grup mieszkańców popegeerowskich wsi powiatu ełckiego. Efektem działań grup było wspólne przygotowanie festiwalu obejmującego wszystkie wioski uczestniczące w projekcie. Treść prezentacji - teatralnych, muzycznych i multimedialnych oparta będzie na zebranych opowieściach, dokumentach i wspomnieniach mieszkańców wsi, a ich celem działania jest eksploracja niezwykle skomplikowanego i konfiktogennego dziedzictwa kulturowego. Rezultatem działania, oprócz efektów edukacyjnych i powstałych prezentacji artystycznych jest także wzrost integralności społecznej i kulturowej wsi objętych programem.

• W 2011 roku Ryszard Michalski kierował w CEiIK Programem „Archipelag”. Celem projektu było stworzenie narzędzi edukacji regionalnej i sieci inicjatyw edukacyjnych skierowanych do młodzieży ze wsi i małych miejscowości Warmii i Mazur. Jego osią było tworzenie wirtualnej mapy krajobrazu kulturowego regionu opartej o zbierane ustne informacje od najstarszych mieszkańców i gromadzone materiały archiwalne. Powstała w ten sposób strona internetowa jest narzędziem do prowadzenia działań animacyjnych i edukacyjnych z młodzieżą umożliwiających odkrywanie i rozumienie zasobów kulturowych środowisk lokalnych. Projekt zakładał także zorganizowanie cyklu warsztatów dla animatorów i edukatorów kulturalnych, przeprowadzenie pilotażowych działań na terenie dwóch powiatów województwa oraz zorganizowanie regionalnego konkursu na najlepsze materiały do mapy multimedialnej oraz upowszechnianie metody stosowanej w projekcie.

• W latach 2012 -2014 wspólnie z Instytutem Badawczo-Szkoleniowym w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego realizował innowacyjny program przeciwdziałania bezrobociu wśród młodzieży wiejskiej „Pomosty”. Istota programu polegała na wykorzystaniu metod wzbogacania kapitału społecznego młodych ludzi w procesie przeciwdziałania ich marginalizacji. Projekt został uznany za modelowy i jest replikowany w wielu ośrodkach w Polsce.

• Ryszard Michalski koordynował prowadzone przez CEiIK prace diagnostyczne i badawcze w latach 2011-2015. Jest współautorem powstałych w ich wyniku opracowań: diagnozy stanu kultury Warmii i Mazur – „Kultura pod Pochmurnym Niebem” (red. Prof. B. Fatyga i zespół), książki „Kultura Ludowa. Praktyki, Polityki” ( red. Barbara Fatyga i Ryszard Michalski) oraz foresightu kultury regionu – „Ponowa” (red. Edwin Bendyk).

• W latach 2014 – 2017 kierował programem „Akademia Kolberga” Stowarzyszenia „Tratwa” realizowanym we współpracy z Instytutem Muzyki i Tańca. Program skierowany był do środowisk wiejskich na terenie całej Polski, gdzie zachowała się tradycyjna muzyka. Prowadzony jest na Podlasiu, Kurpach, Roztoczu, sieradzkiem, Dolnym Śląsku i na Warmii i Mazurach ( tradycje kresowe) Celem programu jest wykorzystanie jej jako medium procesu rewitalizacji oraz stworzenie modelowego, innowacyjnego w warunkach polskich, programu przywracania tradycyjnej muzyki do społecznej i kulturowej praktyki społeczności wiejskich. Działanie polega na wdrożeniu w kilku wybranych środowiskach wiejskich złożonych systemów animacyjno-edukacyjnych skoncentrowanych wokół najcenniejszych elementów lokalnych tradycji muzycznych. Ważnym celem programu jest przywrócenie naturalnego i starego jak tradycja, cyklu przekazywania kompetencji kulturowych – od starych mistrzów do młodszego pokolenia.

• Od 2016 roku Ryszard Michalski koordynuje regionalny program „Wędrowna Akademia Kultury”. Jest ona częścią ogólnopolskiego projektu Narodowego Centrum Kultury pt. „Bardzo Młoda Kultura”. Jego celem jest propagowanie współdziałania pomiędzy podmiotami reprezentującymi sferę kultury i sferę edukacji w realizowaniu przedsięwzięć z zakresu edukacji i animacji kulturowej, a także wspieranie tego rodzaju współpracy. W ramach projektu prowadzony jest konkurs grantowy na projekty w dziedzinie edukacji kulturowej, warsztaty oraz badania ewaluacyjne.

Źródło

1. Materiały własne CEiIK.