Zamek w Kętrzynie

Zamek w Kętrzynie. Źródło: commons.wikimedia.org

(ok. 1357 - ok. 1374) - prokuratorski zamek krzyżacki położony w południowo-wschodniej części miasta, w jego średniowiecznych granicach.

Historia i lokalizacja

W miejscu dzisiejszego miasta Kętrzyn znajdowała się pruska osada Rast. Jej nazwa oznaczała "słup" lub "pal". Ziemie te zamieszkiwało plemię Bartów. Stąd też wzięła swą nazwę kraina - Barcja. Pod koniec XIII wieku Krzyżacy podbili te tereny. W 1329 r. pojawia się wzmianka o umieszczeniu w osadzie Rast drewniano-ziemnej strażnicy krzyżackiej. Kolonizacji ziem dokonywał wówczas wielki mistrz Werner von Orseln. Warownia miała zabezpieczać nowo zdobyty teren i stanowić bazę wypadową do kolejnych podbojów. Wiadomo o dwóch niszczących strażnicę najazdach litewskich książąt Olgierda i Kiejsuta w latach czterdziestych XIV w.

W 1357 r. komtur Bałgi Johan Schindekopf nadał prawa miejskie Kętrzynowi (pod panowaniem niemieckim miasto nosiło do 1945 r. nazwę Rastenburg). Najprawdopodobniej wtedy też zdecydowano o budowie zamku, który miał być połączony z miejskim systemem murów obronnych. Wybrano nową lokalizację - południowo-wschodnie naroże osady. Siedzibę znalazł tu krzyżacki prokurator - pfleger (urzędnik pełniący miejscową władzę administracyjną, wojskową i sądowniczą). Obronny charakter pełnił także potężny ufortyfikowany Kościół św. Jerzego.

Niewielki i stosunkowo późno wybudowany kętrzyński zamek nie był miejscem znaczących wydarzeń związanych z wojnami polsko-krzyżackimi początku XV w. Tak jak inne miasta pruskie w tym czasie, Kętrzyn przystąpił do Związku Pruskiego. W roku 1454 mieszczanie kętrzyńscy zajęli zamek. Sześć lat później Zakon ponownie objął panowanie nad miastem i zamkiem.

Po sekularyzacji Prus w 1525 r. Kętrzyn znalazł się w obrębie Prus Książęcych Hohenzollernów. Na zamku siedzibę znalazł starosta. Na potrzeby urzędu dokonano w latach 1528-1529 i 1559-1566 znaczących zmian konstrukcyjnych budowli - w skrzydle wschodnim wykuto nową bramę wjazdową, a w skrzydle zachodnim nad bramą dobudowano charakterystyczny wykusz, wystający z obrębu murów celem prowadzenia działań obronnych. Browar i kuchnię przekryto sklepieniem krzyżowym, a część piętra zaadoptowano na pokoje mieszkalne. W 1622 r. dobudowano wieżyczkę z klatką schodową celem udogodnienia w komunikacji wewnątrz zamku. W 1682 r. skrzydło północne pozbawione zostało ostatniej kondygnacji - zamek został wyrównany pod względem wysokości skrzydeł.

Od połowy siedemnastego wieku miasto przeżywało ciężki okres, nękane było wojnami i epidemiami.

Zamek w Kętrzynie - dziedziniec. Źródło: http://mojemazury.pl

15 grudnia 1797 r. zamek został dotknięty poważnym pożarem. Po tym fakcie miasto wykupiło zabudowania zamkowe. W latach 1911-1912 przebudowano je na mieszkania. Budowla już wtedy straciła całkowicie swój średniowieczny obronny charakter. Mieszkania i biura urzędu finansowego istniały w zamku do końca drugiej wojny światowej.

W wyniku wkroczenia do Kętrzyna Armii Czerwonej zamek doszczętnie spłonął, a miasto zostało zniszczone w prawie 50 procentach. Odbudowa zamku prowadzona była w latach 1962-1967. Punktem wyjścia stały się prace przedwojennego architekta Konrada Steinbrechta. Przeprowadzono regotyzację zamku. Główne skrzydło północne otrzymało więc ponownie ostatnią kondygnację, a szczyty ozdobny gotycki charakter. Wnętrza dostosowano do potrzeb miejscowego Muzeum im. Wojciecha Kętrzyńskiego, które wkrótce wprowadziło się do odrestaurowanego zamku. W skrzydle południowym mieści się dziś Miejska Biblioteka Publiczna, a od niedawna także Kętrzyńskie Centrum Kultury oraz Stowarzyszenie „Bractwo Rycerskie Strażnicy Rast przy Zamku Kętrzyn”.

Opis

Zamek został zbudowany z cegły, na kamiennej podmurówce i na planie czworokąta 31m x 37 m. Posiadał trzy skrzydła bez wieży i przedzamcza. Główne wejście znajdowało się po stronie zachodniej (od miasta) przez most zwodzony nad fosą. Na północy znajdowało się główne skrzydło zamkowe z piwnicą i trzema kondygnacjami.

Wyposażenie

Parter pełnił funkcje gospodarcze, na piętrze znajdowały się komnaty reprezentacyjne (kaplica, refektarz i izba krzyżackiego prokuratora). Ostatnia kondygnacja stanowił magazyn. W przypadku oblężenia przebywali tam rycerze mając możliwość wyjścia na ganek obronny wyposażony w miejsca strzelnicze.

Mniejsze i węższe skrzydła południowe i wschodnie pełniły głównie funkcje gospodarcze. Istniały tu również pokoje dla gości i kondygnacje obronne. Wejście na piętra umożliwiał drewniany krużganek, który rozmieszczono wokół dziedzińca. Można było z niego wejść również na ganki obronne.

W szesnastym wieku zamek otoczono murem obronnym z trzema basztami. Do dziś zachowały się jedynie niewielkie pozostałości po jednej z baszt.

Ciekawostki

W czasie wojny trzynastoletniej (1454-1466) zbuntowani mieszczanie z cechu szewców utopili krzyżackiego prokuratora Wolfganga Sauera w miejscowym stawie młyńskim. Po odzyskaniu zamku Krzyżacy zabronili przedstawicielom szewców zasiadania w radzie miejskiej. Zakaz cofnięto dopiero po upadku państwa zakonnego, za czasów księcia Alberta Hohenzollerna.

W czasie drugiej wojny światowej w piwnicy skrzydła północnego zamku mieścił się schron przeciwlotniczy.

Zobacz też

• Zamek w Barcianach
• Zamek w Bezławkach
• Zamek w Braniewie
• Zamek w Działdowie
• Zamek w Elblągu
• Zamek w Giżycku
• Zamek w Malborku
• Zamek w Morągu
• Zamek w Nidzicy
• Zamek w Olsztynku
• Zamek w Ostródzie
• Zamek w Rynie
• Zamek w Szczytnie
• Zamek w Węgorzewie

Linki

• Materiał filmowy na eŚwiatowid.pl [1]

Bibliografia

1. M. Haftka, Zamki krzyżackie w Polsce - szkice z dziejów , Płock 1999.
2. L. Czubiel, Zamki Warmii i Mazur, Olsztyn 1986.
3. M. Jackiewicz-Garniec, M. Garniec, Zamki Państwa Krzyżackiego w dawnych Prusach, wydanie I, Olsztyn 2006.
4. http://www.masuren2.de/pl_ketrzyn.htm.
5. http://www.muzeum.ketrzyn.pl/zamek/.