Kościół pw. św. Jodoka w Sątopach

Fot. Mieczysław Kalski

Fot. Mieczysław Kalski

Zabytek architektury sakralnej wzniesiony w drugiej połowie XIV wieku.

Lokalizacja

Kościół został wybudowany na wzniesieniu, na terenie wsi Sątopy (niem. Santoppen). Wieś położona jest w powiecie bartoszyckim, w gminie Bisztynek.

Historia

Kościół uposażono już w przywileju lokacyjnym wsi, wydanym 2 lutego 1337 roku. Istniejącą obecnie budowlę datuje się na drugą połowę XIV wieku. Pierwszym znanym proboszczem był Arnold Gelrn (od 25 sierpnia 1379 roku do 18 października 1381 roku). Wieżę kościelną wzniesiono około 1380 roku. W 1884 roku dobudowano zakrystię i kruchtę od strony północnej.

Opis

Jest to kościół późnogotycki, orientowany, salowy. Wzniesiono go na rzucie prostokąta, w dolnych partiach z kamieni polnych, wyżej z cegły. Po stronie północnej znajduje się zakrystia, od południa kruchta, a od zachodu masywna, kwadratowa wieża, podzielona na cztery kondygnacje wgłębionymi tynkowanymi fryzami. W przyziemiu wieży znajduje się kruchta, do której wiedzie portal ostrołukowy o uskokowych ościeżach. Ponad nim znajduje się okrągła luneta, a wyżej, tynkowane blendy. Całość zwieńczono szczytami uskokowo-sterczynowymi i dachem siodłowym z chorągiewką, na której widnieje data 1662. Korpus budowli został oszkarpowany. Ściany nawy i kruchty dekoruje wgłębiony tynkowany fryz wieńczący, ściany zakrystii i kruchty – blendy ostrołukowe. Podobnie jak w wieży, szczyty nawy, zakrystii i kruchty są uskokowo-sterczynowe, ozdobione blendami. Wnętrze nakryto drewnianym stropem płaskim, polichromowanym.

Wyposażenie

Wyposażenie wnętrza pochodzi głównie z XVIII wieku i utrzymane jest w stylu późnobarokowym i rokokowym. Ołtarz główny z około 1765 roku został najprawdopodobniej wykonany w warsztacie Chrystiana Bernarda Schmidta w Reszlu. W ołtarzu umieszczono obraz św. Jodoka z XVIII wieku, a także rzeźby św. Franciszka, św. Walentego i dwóch aniołów. Ołtarze boczne w stylu regencyjnym wykonał Jan Chrystian Schmidt. W lewym znajduje się koronowany obraz św. Józefa z Dzieciątkiem i rzeźby św. Antoniego, św. Jana Chrzciciela, św. Augustyna, św. Jana Nepomucena, św. Franciszka i św. Floriana, w prawym – obraz Niepokalanie Poczętej z około 1702 roku, a także rzeźby św. Franciszka Ksawerego, św. Anny, św. Elżbiety, św. Jana Ewangelisty, św. Marii Magdaleny i dwóch świętych niewiast. Ambona, o bogatej dekoracji ornamentalnej i figuralnej, pochodzi z 1701 roku. Na resztę wystroju rokokowego składają się: empora organowa, kaplica chrzcielna, dwie ławy i dwa konfesjonały. Z XVII wieku pochodzą obrazy św. Anny Samotrzeć, Madonny z Dzieciątkiem, świętego biskupa, a także dwanaście świeczników procesyjnych (z 1693 roku). W wieku XVIII wykonano piętnaście medalionów z tajemnicami różańcowymi (z ołtarza fundowanego w 1702 roku), obraz Trójcy Świętej (ufundowany przez Jana Chryzostoma Kocha w 1709 roku), obraz Ukrzyżowania z Marią Magdaleną, obrazy dwunastu apostołów, a także krzyż ołtarzowy, dwa krucyfiksy późnobarokowe i rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego. W kościele znajdują się także granitowe: chrzcielnica i dwie kropielnice. Są tutaj także cenne zabytki sztuki złotniczej, w tym m.in.:

• monstrancja promienista z 1720 roku i druga monstrancja barokowa w kształcie słońca,
• kielich z XVII wieku,
• kielich z 1753 roku, kadzielnica, pacyfikał i lampka wieczna z XVIII wieku, wykonane przez złotnika olsztyńskiego, Jana Geese,
• taca liturgiczna srebrna z 1711 roku, wykonana przez Jana Bartolomowicza, złotnika z Lidzbarka Warmińskiego,
• puszka z datą 1715 i napisem fundacyjnym: Laurentius Briskorn Ao 1715 obtulit Eccle Santopensi,
• dzban na wino późnorenesansowy z 1625 roku, ofiarowany przez mistrza młynarskiego, Dawida Henschla.

Na wieży kościelnej znajduje się dzwon odlany przez Bartłomieja Pfafa w 1507 roku.

Ciekawostki

• W 1343 roku, biskup Herman z Pragi przeznaczył dochody z Sątop na budowę i konserwację katedry we Fromborku (co obowiązywało do pierwszego rozbioru Polski). Od tego czasu kanonicy warmińscy tradycyjnie byli proboszczami miejscowej parafii.
• Niegdyś w kościele znajdował się późnogotycki ołtarz św. Jodoka z 1515 roku. W 1930 roku zachowane cztery jego skrzydła (ze scenami: Męki Chrystusowej, z życia św. Jodoka, nawiedzenia Maryi, św. Anny Samotrzeć i sceną z życia św. Urszuli) przeniesiono do Muzeum Warmińskiego, zorganizowanego na zamku w Lidzbarku Warmińskim. Po drugiej wojnie światowej ołtarz poddano konserwacji i w 1953 roku przeniesiono do Muzeum Mazurskiego w Olsztynie.

Zobacz też

• Parafia pw. św. Jodoka w Sątopach
• Chrystian Bernard Schmidt
• Jan Chrystian Schmidt
• Jan Geese
• Jan Bartolomowicz
• Bartłomiej Pfaf
• Herman z Pragi
• Bazylika Archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku
• Zamek w Lidzbarku Warmińskim
• Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie
• Muzeum Warmińskie w Lidzbarku Warmińskim

Bibliografia

1. Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej. Tom 1 / red. Bronisław Magdziarz. – Olsztyn : Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999. – S. 282-283.
2. Piskorska, Józefa: Złotnictwo sakralne na Warmii w okresie baroku. Cz. II, Ilustrowany katalog zachowanych dzieł / Józefa Piskorska. – Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 2007. – S. 100-101.
3. Przewodnik po zabytkowych kościołach Południowej Warmii. – Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1973. – S. 93-96.
4. Rzempołuch, Andrzej: Kościoły na Warmii, Mazurach i Powiślu / Andrzej Rzempołuch. - Olsztyn : Wydawnictwo Offer, 1991. – S. 26.
5. Skurzyński, Piotr: Warmia i polskie Dolne Prusy: przewodnik turystyczny / Piotr Skurzyński. – Gdynia : Wydawnictwo Region, 2012. – S. 172.

Linki

• Grabowski, Andrzej: Sątopy: kościół św. Jodoka, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.mojemazury.pl [dostęp 20.12.2013 r.]
• Sątopy, Samulewo: historia, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.satopy-samulewo.private.pl [dostęp 20.12.2013 r.]