Kościół pw. Św. Ducha w Elblągu

Fot. Aneta Lazurek.
Źródło: commons.wikimedia.org

Zabytek architektury sakralnej wzniesiony na przełomie XIII i XIV wieku.

Lokalizacja

Kościół został wybudowany na terenie Elbląga, w południowej części starego miasta, w pobliżu zamku (narożnik ulic Św. Ducha i Zamkowej).

Historia

Niewielka świątynia powstała tutaj pod koniec XIII wieku i należała do kompleksu zabudowań szpitala Świętego Ducha, wzniesionego na potrzeby Zakonu Krzyżackiego. Pierwsza wzmianka o tym kościele pochodzi z 1277 roku i zawiera wykaz odpustów, jakich udzielił arcybiskup ryski dobroczyńcom kościoła i szpitala. W 1288 roku zabudowania kompleksu uległy zniszczeniu w wyniku pożaru. Odbudowano je na przełomie XIII i XIV wieku, natomiast przebudowywano i uzupełniano aż do wieku XVII. Pierwotnie kompleks służył jako przytułek dla bezdomnych i chorych. Od 1312 roku był to naczelny szpital Zakonu. W 1454 roku kompleks przeszedł w posiadanie miasta. W 1501 roku przy kościele zbudowano kaplicę Panny Maryi. Od XVI do XIX wieku kościół nazywano „polskim”, gdyż jego parafia skupiała wielu polskich ewangelików z Elbląga i terenów podmiejskich. Przy kościele znajdowała się szkoła, którą w źródłach historycznych nazywano szkołą polską. W XVIII wieku świątynia pełniła funkcję kościoła garnizonowego, najpierw dla polskich, później dla niemieckich żołnierzy wyznania ewangelickiego. W czasie remontu kościoła Najświętszej Marii Panny zastępował tę świątynię. Kościół św. Ducha odrestaurowano w latach 1822-1824 i w tym stanie dotrwał do II wojny światowej. W trakcie walk o miasto w 1945 roku kościół, jak i zabudowania szpitalne uległy całkowitemu zniszczeniu. Odbudowę rozpoczęto dopiero w 1968 roku, a po jej zakończeniu i adaptacji pomieszczeń znalazła w nich swoją siedzibę biblioteka publiczna.

Opis

Początkowo świątynia była drewniana. Po pożarze z 1288 r. do jej odbudowy użyto cegieł. Od strony zachodniej przylegał do niej główny budynek szpitala, tzw. „wielki dom”, do którego od południowego wschodu dobudowano drugi budynek, nazywany przez jego użytkowników „wielką izbą”. Od strony południowej do kościoła i szpitala przylegał obszerny dziedziniec. Całość dziedzińca otoczona była murem, którego fragmenty zachowały się do dnia dzisiejszego. Kościół szpitalny był salą jednonawową ze sklepieniami krzyżowymi, które uległy zniszczeniu w 1774 roku (część sklepienia runęła z powodu fatalnego stanu technicznego obiektu). Po odbudowie zastosowano sklepienia płaskie, ozdobione złotymi sztukateriami.

Wyposażenie

Z zachowanych informacji wynika, że w świątyni znajdował się ołtarz główny pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny, a także późniejszy ołtarz, pod wezwaniem św. Wawrzyńca. Ołtarz główny został zniszczony w 1774 roku. Nowy obiekt pełniący tą funkcję wykonał elbląski stolarz Niclas Büll w 1782 roku. W świątyni znajdowała się chrzcielnica odlana z brązu, z przełomu XIV i XV wieku, a także organy. Niewiele wiadomo na temat pierwszego instrumentu, wiadomo jednak, że kolejne zostały zbudowane w 1645 roku przez Johanna Wernera, a następne przez Christopha Heinricha Obucha z Morąga w 1740 roku.

Zobacz też

• Kościół pw. Trzech Króli w Elblągu
• Kościół pw. św. Jerzego w Elblągu
• Kościół pw. Najświętszej Marii Panny w Elblągu
• Katedra pw. św. Mikołaja w Elblągu
• Kościół pw. Bożego Ciała w Elblągu
• Biblioteka Elbląska im. Cypriana Norwida
• Zamek w Elblągu
• Christoph Heinrich Obuch

Bibliografia

1. Józefczyk. Mieczysław: Elbląg i okolice 1937-1956: chrześcijaństwo w tyglu dwu totalitaryzmów / Mieczysław Józefczyk. – Elbląg : [Pelplin: Wydawnictwo Diecezjalne]: 1998. – S. 51-52.
2. Myślińska, Beata: Elbląg i okolice wczoraj / Beata Myślińska. – Elbląg : Wydawnictwo Uran, 1998. – S. 15-16.
3. Tomaszewski, Marian: Elbląg – miasto i tereny podmiejskie / Marian Tomaszewski, Jerzy Zaskiewicz. – Elbląg : Wydawnictwo Yama, 1998. – S. 19-20.
4. Tomczyk, Ryszard: Bedeker elbląski / Ryszard Tomczyk. – Gdańsk : Polnord-Oskar, 2000. – S. 236-237.

Linki

• Kościół św. Ducha, materiał zamieszczony na stronie internetowej Biblioteki Elbląskiej im. C. Norwida www.historia.bibliotekaelblaska.pl [dostęp 09.10.2013 r.]
• Kościoły Elbląga: Kościół św. Ducha, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.truso.republika.pl [dostęp 10.10.2013 r.]