Ratusz w Olsztynie

Źródło: S. Piechocki, Ratusz w Olsztynie, Olsztyn 2001, s. 31.

Gmach wzniesiony w Olsztynie w latach 1912-1915 r., siedziba władz miasta.

Lokalizacja

Gmach ratusza wzniesiono na miejscu rozebranego na początku XIX wieku piętnastowiecznego kościoła pw. Świętego Krzyża i znajdującego się obok starego cmentarza katolickiego. Budynek znalazł się pomiędzy trzema ulicami: Klebarską (obecnie al. Marszałka Józefa Piłsudskiego), Dobromiejską (obecnie ul. 1 Maja) i Cmentarną (obecnie ul. Ratuszowa).

Historia

Decyzję o budowie nowego ratusza władze miasta podjęły w marcu 1907 r. W 1909 r. zakupiono na ten cel teren w centralnym punkcie dawnego Górnego Przedmieścia. W następnym roku rozpisano konkurs na projekt gmachu. Z 76 nadesłanych rysunków wygrała koncepcja olsztyńskiego architekta M. Drolshagena. Plany architektoniczne sporządził architekt miejski Max Boldt. Decyzja o rozpoczęciu budowy zapadła 18 lipca 1911 r. Pracami kierował następca Boldta na tym stanowisku, radca Paul Christian Zerach, natomiast wykonawcą robót była firma budowlana Alberta Dilewskiego z Olsztyna. Uroczyste wmurowanie kamienia węgielnego odbyło się 31 października 1912 r., w 559. rocznicę nadania Olsztynowi przywileju lokacyjnego. Wybuch I wojny światowej pokrzyżował plany oddania gmachu do użytku w październiku 1914 r. Budowę zakończono wiosną 1915 r. Ostateczny kształt nowego gmachu osiągnięto w połowie lat 20-tych XX wieku po dobudowaniu skrzydła południowo-zachodniego. Ratusz prawie nie ucierpiał w trakcie II wojny światowej (miał tylko lekko uszkodzoną kopułę wieży) i od 1945 r. stał się siedzibą polskich urzędów państwowych. Obecnie w znajduje się tam siedziba Urzędu Miasta, Rady Miasta i prezydenta Olsztyna.

Opis

Ratusz został wybudowany w stylu neorenesansowym. Trzypiętrowy gmach, posadowiony na kamiennym cokole, wykonano z cegły, a następnie otynkowano. Budynek składa się z trzech skrzydeł, wieży ratuszowej i dobudowanej w latach 20-tych halowej przybudówki. Wejście główne znajduje się w wieży, od strony skrzydła południowego. Kwadratowa 60-metrowa wieża ze ściętymi narożnikami, zwieńczona jest węższą nadbudówką otoczoną tarasem z balustradą oraz hełmem w kształcie podwójnej latarni. W wieży znajduje się zegar, a na jej szczycie umieszczono chorągiewkę z datą 1915 r. W 1930 r. w wieży zamontowano również kuranty. Najdłuższe skrzydło środkowe budowli od wschodu ozdobione jest dwoma dwukondygnacyjnymi wykuszami z reliefami przedstawiającymi cztery żywioły: ogień, wodę, ziemię i powietrze. Przestrzenie pomiędzy oknami głównej sali Rady Miasta wypełnione są posągami cnót obywatelskich, jakimi mają się charakteryzować miejscy urzędnicy: Sprawiedliwość, Mądrość, Piękno, Siła i Pilność. Posągi wyrzeźbione zostały z grubego piaskowca w pracowni berlińskiego artysty Maxa Krause. Każdy z posągów, stojących na konsolach ze sztucznego kamienia, ma 2,6 m wysokości i 0,55 m szerokości. Narożnik południowo-wschodni ozdabia tzw. rosyjski wykusz. Pierwotne zdobiące go płaskorzeźby autorstwa Maxa Krausego, mówiące o zwycięstwie Niemców nad Rosjanami w czasie I wojnie światowej zostały skute w 1969 r. W 1978 r. zastąpiono je miedzianymi tabliczkami przedstawiającymi motywy roślinne oraz mityczne postacie, autorstwa Bolesława Wolskiego. Wejście główne do budynku zdobi półkolisty portal. Wypełniają go kasetony z rozetami, a w jego zwieńczeniu znajduje się kartusz z piaskowca z herbem Olsztyna z początku XX wieku. Przedstawia on postać św. Jakuba, półkrzyż rycerski i wieżę. Tarczę herbową zdobi od góry murowana korona, zaś po obu stronach tarczy umieszczone są rogi obfitości. Po obu stronach wejścia znajdują się kamienne brodate męskie głowy, z których wyprowadzono ujęcie wody. Poniżej nich zamontowano kamienne misy. Poza wejściem głównym, do wnętrza ratusza prowadzi dwanaście dodatkowych wejść bocznych – pięć od frontu i siedem od podwórza.

Ciekawostki

• W roku 1920 i 1924 olsztyński ratusz odwiedził Paul von Hindenburg, prezydent Rzeszy w okresie Republiki Weimarskiej i w początkach III Rzeszy.
• W latach 1936-1937 od strony podwórza ratuszowego wybudowano średniej wielkości schron przeciwlotniczy na potrzeby magistratu i obrony cywilnej. Budowlę o żelbetowej konstrukcji usytuowano pod ziemią w podwyższonej skarpie. Schron po kilku modernizacjach i przebudowie jest w pełni użyteczny również w dniu dzisiejszym. Obecnie znajduje się nad nim parking samochodowy.

Galeria zdjęć

• 

  Uroczystość wmurowania kamienia węgielnego pod budowę ratusza.
  Źródło: S. Piechocki, Ratusz w Olsztynie, Olsztyn 2001, s. 25.

• 

  Tzw. rosyjski wykusz.
  Źródło: fotopolska.eu

• 

  Posągi uosabiające cnoty obywatelskie: Sprawiedliwość, Mądrość, Piękno, Siłę i Pilność.
  Źródło: S. Piechocki, Ratusz w Olsztynie, Olsztyn 2001, s. 38.

• 

  Wejście główne.
  Źródło: S. Piechocki, Ratusz w Olsztynie, Olsztyn 2001, s. 36.

• 

  Paul von Hindenburg podczas wizyty w 1924 roku.
  Źródło: S. Piechocki, Ratusz w Olsztynie, Olsztyn 2001, s. 84.

• 

  Karta pocztowa z wierszem Andrzeja Cieślaka poświęconym Ratuszowi w Olsztynie.Źródło: Archiwum Andrzeja Cieślaka

Bibliografia

1. Bętkowski, Rafał: Olsztyn jakiego nie znacie: obraz miasta na dawnej pocztówce / Rafał Bętkowski. - Olsztyn : Edytor Wers, 2003. – S. 74-75.
2. Piechocki, Stanisław: Ratusz w Olsztynie / Stanisław Piechocki. – Olsztyn : Urząd Miasta, 2001. – S. 15 i n.
3. Z Olsztynem na dobre i na złe / oprac. bs, PEGA // „Gazeta Olsztyńska”. - 2012, nr 255, dod. „Sto Lat Olsztyńskiego Ratusza”, s. 1.
4. Rzempołuch, Andrzej: Architektura i urbanistyka Olsztyna 1353-1953: od założenia miasta po odbudowę ze zniszczeń wojennych / Andrzej Rzempołuch ; fot. Grzegorz Kumorowicz. – Olsztyn : Urząd Miasta: Remix, 2005. – S. 120-121.

Zobacz też

• Nowy Ratusz w Olsztynie, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.zabytki.mazury.pl [dostęp 23 września 2013 r.].
• Olsztyn: odkryj zabytki, Urząd Miasta Olsztyn Wydział Kultury, Promocji i Turystyki, dokument zamieszczony na stronie internetowej [1] [dostęp 20 września 2013 r.]