Monstrancja z kościoła pw. św. Mikołaja w Grzędzie

Źródło: Złotnictwo sakralne dominium warmińskiego, Olsztyn 2006, s. 147.

Fot. Herbert Zink, 1938 rok.
Źródło: Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji, Warszawa IS PAN, 2006, nr 56096.

XVII-wieczny zabytek sztuki sakralnej z kościoła pw. św. Mikołaja w Grzędzie.

Historia

Monstrancja wykonana została przez Michaela Ruhnau'a w latach 80-tych XVII wieku podpisanego na kryzie stopy jako MR (litery wiązane, ujęte w owal). Inne zachowane znaki złotnicze wskazują na cech miejski Jezioran oraz pruską cechę podatkową z lat 1809-1812 (orzeł). Pierwotnie znajdowała się w kościele parafialnym pw. św. Macieja w Bisztynku. Prawdopodobnie pochodzi z fundacji Andrzeja Möllera (Müllera), burmistrza Bisztynka, urzędującego w latach 1747-1774. Monstrancja została przeniesiona do Grzędy. Tam też częściowo została zniszczona podczas pożaru w listopadzie 1996 r.

Opis

Monstrancja została wykonana z kutego srebra i częściowo ze złota, metodą odlewania, kucia na zimno (repusowania), grawerowania, cyzelowania i fakturowania. Jej wymiary to: wysokość - 49,5 cm, stopa - 21 x 16,5 cm, szerokość części górnej - 29,5 cm. Obiekt waży 1850 gram.

Charakterystyka

Zabytek należy do cennych przykładów sztuki złotniczej okresu baroku, wyróżniającej się bogatym stylem dekorowania, także o charakterze rokokowym. Podstawę monstrancji stanowi stopa, w kształcie owalu, składającego się z ośmiu wypukłych liści, oddzielonych wrębami. Każdy z nich ozdobiony jest grawerowanymi wzorami naturalistycznymi: ornamentem z dużych kwiatów irysa, chińskiej róży, tulipana, narcyza, ostu, słonecznika i cesarskiej korony. Rośliny osadzone są na krótkich łodyżkach i zwrócone kwiatonami w dół. Po dwóch stronach trzonu znajdują się esowato wygięte ramiona, a na nich klęczące uskrzydlone aniołki adorujące Chrystusa eucharystycznego. Figurki wykonane zostały z tej samej formy co główki aniołków na krzyżu relikwiarzowym z tegoż kościoła. Tuż przy trzonie umieszczono figurki św. Katarzyny i św. Mikołaja, zaś we wgłębieniach ramion rogi obfitości. Pośrodku trzonu widnieje nodus (zgrubienie) w formie gruszki, udekorowany czterema liśćmi. Element ten został odlany, co jest typowe dla sztuki Michaela Ruhnaua. U szczytu trzonu znajduje się gloria (ostensorium) z naprzemiennie prostymi i płomiennymi promieniami. Wewnątrz okrągłe miejsce na hostię (reservaculum) z gwieździstym otokiem. Pierwotnie glorię otaczał wieniec z winnej latorośli z gronami. Jej zachowany fragment widoczny jest jedynie w górnej części trzonu. W zwieńczeniu monstrancji widnieje Matka Boża z Dzieciątkiem w promienistej mandorli.

Ciekawostki

Niektóre opracowania sakralnej sztuki złotniczej na Warmii podają błędne autorstwo monstrancji. Niewłaściwie odczytane znaki złotnicze wynikają z mało precyzyjnego odbicia puncy. Zachowany znak przypisywano pierwotnie Michaelowi Bartolomowiczowi, złotnikowi z Dobrego Miasta. Jednak obrysy cech Bartolomowicza zasadniczo różnią się od cech Michaela Ruhnaua. U Michaela Bartolomowicza każda litera znajduje się w ostrym owalu, zaś obydwa owale są złączone. Natomiast u Michaela Ruhnaua litery M i R są wiązane w jednym owalnym polu.

Bibliografia

1. Okulicz, Małgorzata: Złotnictwo sakralne dominium warmińskiego od połowy XIV do końca XVIII wieku: katalog wystawy / Małgorzata Okulicz. - Olsztyn : Muzeum Warmii i Mazur, 2006. – S. 146.
2. Piskorska, Józefa: Złotnictwo sakralne na Warmii w okresie baroku. Cz. II, Ilustrowany katalog zachowanych dzieł / Józefa Piskorska. - Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 2007. – S. 13, 48.