Kościół pw. św. Piotra i Pawła w Morągu

Źródło: www.polskaniezwykla.pl

Fot. Adolf Bötticher. 1898 rok.
Źródło: Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji, Warszawa IS PAN, 2006, nr 057141.

Fot. Rudolph. Gotycki krucyfiks. 1929 rok.
Źródło: Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji, Warszawa IS PAN, 2006, nr 367-382-014.

Zabytek architektury sakralnej z pierwszej połowy XIV wieku.

Lokalizacja

Kościół został wzniesiony na terenie Morąga, w południowo-zachodnim narożniku starego miasta, niedaleko zamku (obecna ulica Herdera).

Historia

Pierwszą ceglaną świątynię w stylu gotyckim, o wielkości obecnej nawy głównej, wybudowano w latach 1305-1312. W latach czterdziestych XIV wieku dobudowano do niej prezbiterium oraz wieżę mieszczącą w przyziemu zakrystię. Pod koniec XIV wieku powiększono korpus z nawą. Ściany wieży były w tym czasie zwieńczone blankowaniem. Po 1505 roku mistrz Matz z Gdańska zasklepił nawy boczne sklepieniem kryształowym. Około 1550 roku wybudowano w nawach bocznych drewniane empory (rozebrane po II wojnie światowej). W 1807 roku dobudowano od strony południowej kaplicę Matki Boskiej. W 1856 roku, w trakcie remontu, wymieniono konstrukcję dachu oraz stolarkę drzwiową i okienną, z kolei w 1895 roku w nawie głównej rozebrano płaski deskowany sufit i zastąpiono pozornym gipsowym sklepieniem gwiaździstym. Pierwszymi użytkownikami świątyni byli katolicy, po 1525 roku korzystali z niej ewangelicy, a po II wojnie światowej ponownie stała się własnością katolików. W 1948 roku, podczas remontu, w kościele odkryto freski i poddano je konserwacji. Kościół należy do parafii pw. św. Józefa w Morągu.

Opis

Kościół określa się mianem pseudobazyliki. Jest to budowla trójnawowa i trójprzęsłowa, wzniesiona z cegły na planie prostokąta. Jej cechą charakterystyczną jest to, że w nawie głównej nie ma okien. Do bryły kościoła przylega ośmioboczne prezbiterium, a także wieża wzniesiona na planie kwadratu (o wysokości 35 m), w najwyższej kondygnacji, wydzielonej tynkowaną opaską, rozszerzająca się ku górze. Szczyt wieży zwieńczono sterczynami i nakryto dachem siodłowym z dachówki. Do wieży przylega kruchta. Ściany boczne korpusu wzmacniają przypory zakończone wieżyczkami. W połowie wysokości ścian znajduje się gzyms profilowanej cegły, a wyżej, tynkowana opaska. Otwory okienne zamknięte zostały łukiem ostrym. We wnętrzu, nawy boczne oddzielono od głównej czterema filarami i przykryto sklepieniami kryształowymi. W prezbiterium zastosowano sklepienia gwiaździste.

Wyposażenie

W kościele zachowały się liczne elementy zabytkowego wyposażenia. Drewniany, barokowy ołtarz główny pochodzi z około 1690 roku i jest dziełem snycerza z Norymbergii Gellerta. Artysta wykonał też baptysterium (około 1680 roku), z którego ocalały w kościele trzy ścianki, przerobione po 1945 roku na ławy przyścienne. Przedstawiono na nich sceny Przejścia Izraelitów przez Morze Czerwone, Arki Noego i Oczyszczenia Naamana w Jordanie. Obok ołtarza głównego zachowało się kilka płyt nagrobnych, a wśród nich najcenniejsze Piotra Dohny (zm. w 1553 roku) i jego żony, Katarzyny z Czemów (zm. w 1558 roku). Jednym z najcenniejszych zabytków jest ponad trzymetrowy krucyfiks, umieszczony na ścianie prezbiterium, datowany na drugą połowę XIV wieku. Na ścianach prezbiterium zachowały się także gotyckie malowidła figuralne o tematyce religijnej, z końca XV wieku. Wśród innych ważnych zabytków wymienia się m.in.:

• późnobarokową ambonę, z końca XVII wieku,
• prospekt organowy z 1705 roku, wykonany przez organmistrza z Morąga, Mateusza Obucha,
• umieszczone na filarze w nawie głównej: figurę Madonny z okresu manieryzmu oraz rzeźbę przedstawiającą postać kobiecą z połowy XVII wieku,
• żyrandole: ośmioramienny barokowy z 1604 roku i sześcioramienny z końca XIX wieku,
• gotyckie misy chrzcielne.

Ciekawostki

• Kościół ocalał jako jedyna budowla z pożaru miasta w 1414 roku. Również w 1697 roku pożar miasta nie dotknął świątyni.
• W styczniu 1807 roku francuscy żołnierze wykorzystywali kościół na magazyn solny i wojskowy lazaret.

Bibliografia

1. Baroś, Magdalena: Osobliwości Morąga Anno 1725 / Magdalena Bartoś // "Okolice Ostródy". – 2010, nr 2, s. 85-91.
2. Rzempołuch, Andrzej: Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich / Andrzej Rzempołuch. – Olsztyn : Remix, 1992. – S. 84-85.
3. Rzempołuch, Andrzej: Kościoły na Warmii, Mazurach i Powiślu / Andrzej Rzempołuch. – Olsztyn : Wydawnictwo Offer, 1991. – S. 58.

Zobacz też

1. Kościół farny p.w. świętych Apostołów Piotra i Pawła w Morągu, materiał zamieszczony na stronie internetowej, www.zabytki.mazury.pl [dostęp 23.10.2013 r.]
2. Kościół św. Piotra i Pawła w Morągu, materiał zamieszczony na stronie internetowej, www.mojemazury.pl [dostęp 23.10.2013 r.]