Kościół pw. św. Mikołaja w Bażynach

Zabytek architektury sakralnej wzniesiony w pierwszej połowie XVI wieku na terenie wsi Bażyny.

Źródło: www.panoramio.com

Źródło: Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej. T. 1, red. B. Magdziarz, Olsztyn 1999, s. 227.

Madonna. Fot. Sager. 1938.
Źródło: Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji, Warszawa IS PAN, 2006, nr 55190.

Lokalizacja

Kościół został wybudowany w centrum wsi Bażyny (niem. Basien, Baysen), obecnie położonej w powiecie lidzbarskim, w gminie Orneta, 9 km na wschód od Ornety.

Historia

Katolicki kościół parafialny pw. św. Mikołaja został wzniesiony w I połowie XIV wieku, choć pierwsze informacje o istnieniu parafii w Bażynach pochodzą już z 1289 roku. Do dziś dotrwały XIV-wieczne relikty dawnej świątyni tkwiące w murach obecnego kościoła. Po gruntownej przebudowie na przełomie XV i XVI wieku, jego prawdopodobnie ponowna konsekracja miała miejsce w 1517 roku. W 1611 roku obiekt przeszedł znaczący remont i został poddany restauracji z inicjatywy Jakuba Barcza (Bartscha), ówczesnego właściciela wsi, co upamiętniono na tablicy z herbem (wiewiórka) i inskrypcją, umieszczonej na zewnętrznej, południowej ścianie kościoła. W 1845 roku podjęto decyzję o rozbiórce kościelnej wieży, w miejsce której w 1866 roku od zachodu zbudowano przedsionek. W tym samym roku wymurowano obecny szczyt wschodni i przywrócono oknom wykrój ostrołukowy. Prace prowadzone były pod kierunkiem Hillenkampa. Jeszcze przed wybuchem II wojny światowej, w 1937 roku dobudowano nad przedsionkiem drewnianą wieżę kościelną (choć niektóre publikacje wskazują na 1940 rok).

Opis

Kościół jest murowany z cegły i kamienia, tynkowany. W dolnych częściach murów ukazuje tzw. wendyjski układ cegieł, świadczący o pochodzeniu części murów jeszcze z czasów pierwotnej świątyni. Jest to budowla salowa, nakryta wewnątrz stropem belkowym. Co wyjątkowe, zakrystię pokrywa sklepienie kolebkowe. Z zewnątrz w narożnikach znajdują się szkarpy (przypory wzmacniające budowlę). Od wschodu świątynię zdobi neogotycki szczyt.

Wyposażenie

Wystrój wnętrza reprezentuje prowincjonalny, późny barok z XVIII wieku. Stary ołtarz nie zachował się do dziś. Obecny pochodzi z 1745 roku. Zdobią go rzeźby: św. Jana Nepomucena, św. Kazimierza, św. Rocha, św. Krzysztofa i dwóch biskupów (nierozpoznanych) oraz obrazy z II połowy XIX wieku: św. Wojciecha i Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej. Rokokowe tabernakulum z II połowy XVIII wieku zawiera krucyfiks, a jego wykonanie przypisywane jest Chrystianowi Bernardowi Schmidtowi. W tym samym stylu wykonano ołtarze boczne datowane na około 1780 roku. Na nich widnieją obrazy św. Rocha (lewy) i Matki Boskiej Różańcowej (prawy). Zabytkowy wystrój kościoła pochodzi głównie z XVII i XVIII wieku. Należą do nich:

• XVII-wieczne: ambona (z XIX wieku z elementami z XVII wieku), płyty nagrobne
• XVIII-wieczne: dwie stalle i dwa konfesjonały barokowe (ok. 1740 roku), malowidła w kruchcie (z ok. 1700 roku), zegar szafkowy, lustro w ramie rokokowej, drewniana, barokowa, ludowa rzeźba Madonny (datowana na czas między 1701 a 1800 rokiem)
• XIX-wieczne: klasycystyczny chór muzyczny oraz obrazy: Biczowanie, Matka Boska Bolesna, Matka Boska z Dzieciątkiem, św. Szymon, św. Arnold (?) i Modlitwa w Ogrójcu (dzieło malarza L. Hintza z Pieniężna, z 1858 roku, autora m.in. obrazów w kościele pw. św. Marcina w Tolkowcu)

Jednak do najcenniejszych zabytków z Bażyn należą średniowieczne elementy sztuki sakralnej: granitowa kropielnica i dzwon z II połowy XV wieku. W zakrystii kościoła zachowała się ponadto szafa ścienna o żelaznych okutych drzwiach, zaś w drzwiach kościoła - zamek z około 1500 roku.

Ciekawostka

• Znajdujący się niegdyś na wieży kościelnej dzwon, w 1942 roku został zdemontowany z przeznaczeniem na cele wojenne. Na szczęście uniknął tego losu i obecnie znajduje się na terenie Niemiec.
• Kościół, poza wezwaniem św. Mikołaja, nosi imię kilku patronów: św. Rocha, św. Eustachego, św. Katarzyny.
• Obok kościoła znajduje się grób właścicielki wsi Josephine Woisky (1789-1863).

Bibliografia

1. Bażyny: kościół z XIV wieku // „Gazeta Olsztyńska”. - 20 V 2011, nr 116, s. 21.
2. Chrzanowski, Tadeusz: Przewodnik po zabytkowych kościołach Północnej Warmii / Tadeusz Chrzanowski. Olsztyn: Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1978. – S. 10-11.
3. Chrzanowski, Witold: Ziemia bogata w cenne zabytki / Witold Chrzanowski // „Dziennik Elbląski”. - 23 V 2008, nr 119, dod. IKAT - Gazeta Braniewska, nr 21, s. 9.
4. Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej. Tom 1 / red. Bronisław Magdziarz. – Olsztyn: Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999. – S. 227.
5. jus: Piękne, cenne i mało znane: wiejskie zabytki w gminie Orneta / jus // „Dziennik Elbląski”. - 2001, nr 292, dod. „IKAT - Gazeta Braniewska”, nr 50, s. 8, 14.

Zobacz też

• Bażyny: kościół z XIV wieku, materiał zamieszczony na stronie internetowej, www.naszawarmia.pl [dostęp 11.11.2013 r.]
• Zabytkowy kościół parafialny p.w. św. Mikołaja i św. Rocha » Bażyny, materiał zamieszczony na stronie internetowej, www.zabytki.ocalicodzapomnienia.eu [dostęp 11.11.2013 r.]