Henryk Mączkowski

Źródło: Henryk Mączkowski, Gdańsk, 2009

Z żoną Marią Teresą Then, Gdańsk 1956 r.
Źródło: Henryk Mączkowski, Gdańsk, 2009

Portret kobiety (1967).

Portret Jana Ilkiewicza (1965).

Zaproszenie na wystąwę prac autora.
Źródło: Z archiwum WBP w Olsztynie

Nagrodzony plakat (1965).

(1936-1973) - olsztyński malarz, grafik, rysownik

Biografia

Urodził się 3 lutego 1936 w niemieckim Olsztynie w domu przy ulicy Roonstrasse 49 (obecnie ulica Kościuszki) w ewangelickiej, polskiej rodzinie robotniczej, jako drugie dziecko z trojga rodzeństwa. Był synem olsztynianki Jadwigi Grzywaczewskiej oraz Leona Mączkowskiego ze Zbicza koło Brodnicy. Wczesne dzieciństwo spędził w Olsztynie. Po wkroczeniu Armii Czerwonej do miasta 1945 roku ukrywał się wraz z matką oraz o rok starszym bratem Albinem w okolicach Dobrego Miasta. W tych trudnych czasach stracił siostrę, a jego rodzina cały dobytek i dach nad głową. Ojciec został wzięty do niewoli. Po zakończeniu wojny i powrocie do Olsztyna, pomimo trudności z językiem polskim podjął naukę w Liceum Sztuk Plastycznych w Zamościu (1952-1956). Maturę zdobył z wyróżnieniem z przedmiotów artystycznych. Edukację plastyczną kontynuował w Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Gdańsku w pracowni malarstwa prof. Krystyny Łady-Studnickiej oraz w pracowni ceramiki prof. Hanny Żuławskiej. Dyplom z wyróżnieniem uzyskał w 1962 roku. W czasie studiów poznał olsztyniankę Marię Then, z którą w 1958 roku zawarł związek małżeński. Rok później urodziła się córka Katarzyna. Kolejne cztery lata spędził w domu Thenów. Dom rodziny żony o tradycjach południowych kresów dawnej Rzeczpospolitej, inteligenckich i ziemiańskich korzeniach oraz muzyczno-artystycznej atmosferze wpłynęło na wczesną twórczość Henryka Mączkowskiego. Z tego okresu zachowały się rysunki, szkice, i obrazy: Wnętrze z trzema postaciami, Portret rodzinny w tonacji białej, Toaletka, W łazience. W 1962 wrócił do Olsztyna. Od kwietnia do czerwca 1964 roku przebywał w Sanatorium Przeciwgruźliczym w Olsztynie, gdzie wykonał malarstwo ścienne. W tym samym roku trafił z żółtaczką na oddział zakaźny szpitala w Barczewie. Zmagania z długotrwałą chorobą odcisnęły swoje piętno na charakterze jego twórczości i zmiany klimatu prac. W 1964 roku urodził się syn Wojtek, które to wydarzenie zapoczątkowało cykl radosnych obrazów związanych ze światem dziecka. Od kolejnego roku artysta dostał do dyspozycji pracownię na trzecim piętrze w nowo wybudowanym Domu Środowisk Twórczych przy ul. Mickiewicza. Do grudnia 1972 roku tworzył i uczestniczył (dzięki pomocy przyjaciół artystów) w organizacji wystaw. Od maja do czerwca 1972 roku przebywał w Klinice Onkologii im. Curie-Skłodowskiej w Warszawie, potem w Szpitalu Miejskim w Olsztynie. Zmarł 7 stycznia 1973 roku w Olsztynie. Pochowany został na cmentarzu komunalnym przy ul. Poprzecznej.

Twórczość

Żył i tworzył w swoim rodzinnym mieście - Olsztynie. Tworzył w wielu konwencjach szerokiej formuły sztuki figuratywnej. Był malarzem wrażliwym, ambitnym, uparcie poszukującym swojej drogi twórczej. Do każdego tematu szukał innych środków wypowiedzi, inspirując się często dziełami wielkich mistrzów europejskiego malarstwa. Początkowo malował pejzaże, martwe natury i sceny we wnętrzach. Prace powstawały w bliskim kontakcie z naturą i modelem. Zachowało się 61 jego obrazów i 12 większych prac ściennych, nie licząc rysunków i szkiców będących w rodzinnym archiwum dzieci Mączkowskich w Olsztynie i Gdańsku. W zbiorach w Muzeum Warmii i Mazur znajdują się 22 obrazy olejne, 3 projekty plakatów z 10 zrealizowanych oraz 16 rysunków. Realizacje malarstwa ściennego z 1969 roku znajdują się w restauracji „Mazurska” w Olsztynie, w Domu Kultury w Miłakowie, oraz mozaiki i sgrafitta w Ośrodku Maszynowym w Pieniężnie. Wnętrza kawiarni „Staromiejska" w Olsztynie do dziś zdobią obrazy olejne Miasta olsztyńskie. Nie istnieje już natomiast malarstwo ścienne w olsztyńskich „Delikatesach”.

Działalność

W 1964 roku, na Zwyczajnym Walnym Zebraniu Okręgu Związku Polskich Artystów Plastyków został wybrany na przewodniczącego Sądu Koleżeńskiego. W Zarządzie Okręgu Związku funkcję prezesa pełnił wówczas Julian Dadlez, sekretarza Mieczysław Romańczuk, zastępcą był Andrzej Samulowski, a członkiem zarządu Hieronim Skurpski, Komisji Rewizyjnej przewodniczyła Maria Szymańska. Trzy lata później został wiceprzewodniczącym sekcji malarskiej olsztyńskiego Okręgu ZPAP. Od momentu udział w otwarciu Szpitala Dziecięcego (1969 r.) oraz przekazania na rzecz szpitala prac graficznych rozpoczął długoletnią współpracę z dr Olgą Szwałkiewicz, dyrektorem Szpitala Dziecięcego w Olsztynie. W latach 1970-1972 stworzył 12 portretów polskich pediatrów dla Szpitala Dziecięcego w Olsztynie.

Wystawy

Uczestniczył w wielu wystawach zbiorowych i konkursach plastycznych, zdobywając nagrody i wyróżnienia. W latach 1951-1972 uczestniczył w ponad dwudziestu wystawach i biennale w kraju i zagranicą (Kraków, Zielona Góra, Lublin, Warszawa, Olsztyn, Reszel, Sopot, Kaliningrad, Merignac, Gdańsk, Toruń).

Wystawy indywidualne

Za życia prezentował swoją twórczość na trzech wystawach indywidualnych:

• 1964 (kwiecień) - I wystawa indywidualna - Malarstwo Henryka Mączkowskiego, Olsztyn, BWA. Eksponowano na niej 25 obrazów olejnych, z których większość już nie istnieje (zostały przemalowane, ewentualnie rozdane)
• 1968 (listopad) - II wystawa indywidualna - Olsztyn Zamek, BWA
• 1969 - III wystawa indywidualna - Gdańskie Towarzystwo Przyjaciół Sztuki

Wystawy pośmiertne

• 1974 (wrzesień-październik) - Henryk Mączkowski 1936-1973, Olsztyn, BWA
• 1974 (grudzień) - Tradycje kulturalne Warmii i Mazur - propozycje plastyki olsztyńskiej, Warszawa, Muzeum Narodowe
• 1974 - wystawa plastyki olsztyńskiej, Londyn
• 1996 (kwiecień-czerwiec) - wystawa malarstwa i rysunku Henryka Mączkowskiego, Olsztyn, Muzeum Warmii i Mazur, Dom Gazety
• 1996/7 (grudzień-styczeń) - wystawa malarstwa i rysunku Henryka Mączkowskiego, Gdańsk-Oliwa, Muzeum Narodowe, Pałac Opatów
• 1997 (maj) - 50 lat plastyki na Warmii i Mazurach, Olsztyn, BWA
• 2003 (26 lutego z okazji 30. rocznicy śmierci artysty) – w cyklu „Życiorysy” wieczór poświęcony Henrykowi Mączkowskiemu i wystawa zbiorów Muzeum Warmii i Mazur oraz osobistych pamiątek artysty, Olsztyn, Muzeum Warmii i Mazur
• 2007 (sierpień) - Henryk Mączkowski - obrazy i rysunki, Morąg, Muzeum J.G. Herdera

Plenery

• 1955 i 1957 - wakacyjne plenery malarskie w Lidzbarku Warmińskim, Reszlu i Pasymiu z udziałem brata Albina, Mieczysława Romańczuka i pierwszego nauczyciela Jana Ilkiewicza
• 1966 - IV międzynarodowym plener malarski w Osiekach koło Koszalina
• 1969 (czerwiec) - Koszalińskie Plenery 1963-1968, Warszawa, Zachęta
• 1970 - plenery w Kadynach koło Tolkmicka
• 1971 - III Ogólnopolski Plener Morski, Cetniewo

Nagrody

• 1960 - II nagroda w konkursie na plakat z okazji Dni Gdańska
• 1961 - Wyróżnienie za plakat PPR w Olsztynie
• 1962 - II nagroda w lokalnym konkursie na plakat antyalkoholowy
• 1965 - Zamknięty międzynarodowy konkurs na plakat z okazji 400-lecia miasta Rio de Janeiro ogłoszony przez linie lotnicze Air France. Jego praca została wyróżniona i znalazła się w dziesiątce najlepszych, które miały reprezentować Polskę w Rio
• 1966 - III Festiwal Malarstwa Współczesnego, Szczecin. Wyróżnienie honorowe za Damę z pieskiem
• 1967 - I nagroda w konkursie „Turystyka na Warmii i Mazurach” za obraz olejny Gdzieś na Mazurach oraz wyróżnienie za Zachód słońca nad jeziorem
• 1969 - wyróżnienie za malarstwo: Na plaży i Na rybach w konkursie „Warmia i Mazury w 25-leciu PRL”
• 1970 - I nagroda za obraz olejny Gdzieś na Mazurach oraz wyróżnienie za Zachód słońca nad jeziorem w konkursie „Turystyka na Warmii i Mazurach”
• 1970-1972 - wyróżnienie i nagroda specjalna w zakresie malarstwa w trzyetapowym konkursie „Kopernik i jego idea”. W drugim etapie I konkursu - wyróżnienie za obraz Wyzwolenie. II konkurs (1971) - wyróżnienie za olej Nie z tej ziemi oraz za grafiki W stronę przestrzeni i W stronę nieba (technika mieszana)

Bibliografia

1. Henryk Mączkowski : malarstwo i grafika / teksty i red. Krystyna Koziełło-Poklewska. – Gdańsk : GRAFIX, 2009.
2. Wróblewska, Kamila: Wstęp // W: Henryk Mączkowski 1936-1973 : katalog wystawy. – Olsztyn : BWA, 1974.
3. Skurpski, Hieronim: Henryk Mączkowski 1936-1973 / Hieronim Skurpski // „Warmia i Mazury”. – 1973, nr 4, s. 19.
4. Dzitko, Bohdan: Portrety. Henryk Mączkowski / Bohdan Dzitko // „Warmia i Mazury”. – 1985, nr 6, s. 12.
5. (d): Pamięci Henryka Mączkowskiego / (d) // „Gazeta Olsztyńska”. – 1973, nr 9, s. 2.