Relikwiarz komtura von Lorich z kaplicy zamkowej w Elblągu

Z LEKSYKON KULTURY WARMII I MAZUR
Skocz do: nawigacja, szukaj
Strona zewnętrzna (lewa).
Źródło: K. Szczepkowska-Naliwajek, Złotnictwo gotyckie..., Wrocław, 1987, il. 43.
Strona zewnętrzna (prawa).
Źródło: K. Szczepkowska-Naliwajek, Złotnictwo gotyckie..., Wrocław, 1987, il. 44.

XIV-wieczny zabytek sztuki sakralnej pochodzący z kaplicy zamkowej w Elblągu, zdobyty w bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku.

Historia

Relikwiarz pochodzi z 1388 roku. Zdaniem większości badaczy jest to dzieło elbląskiego złotnika Wilhelma, którego imię często powtarza się w malborskiej księdze podskarbiego z lat 1399-1409.[1] Istnieje przypuszczenie, że do jego wykonania przyczynili się inni złotnicy pracujący pod kierunkiem mistrza.[2] Jego fundatorem był komtur zakonu krzyżackiego Thile Dagister von Lorich. Najprawdopodobniej relikwiarz został zdobyty w bitwie pod Grunwaldem w 1410 r., a następnie podarowany przez Władysława Jagiełłę katedrze gnieźnieńskiej. W czerwcu 1823 roku arcybiskup Florian Stablewski podarował relikwiarz następcy tronu pruskiego Fryderykowi Wilhelmowi IV. Jeszcze tego samego roku przy udziale nadprezydenta Prus Zachodnich Teodora von Schön przekazano go do zamku w Malborku. W maju 1946 roku został on włączony do zbiorów Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.

Opis

Relikwiarz ma formę dyptyku, czyli dwuskrzydłowiej szafki zawierającej relikwie. Wykonany został ze złoconego srebra. Określany jest mianem stauroteki, czyli relikwiarza szafkowego, zawierającego relikwie drzewa Krzyża Świętego.[3] Prawdopodobne jest także, że pełnił rolę ołtarza polowego. Jego wymiary to: wysokość - 17,8 cm, szerokość - 21 cm. Oba skrzydła szafki połączone są zawiasem. Szafka ma także dwa zamknięcia. Od zewnętrznej strony otacza ją bordiura wypełniona inskrypcją w dialekcie dolnoniemieckim:

+ noch gotis gebort / thvcvnt drihvndirt ior / vnde ach vnde achzic ior do lis ma / chen brvder thile dag / icter von lorich hvckvmpthvr / zum elving dece thofil in vncer / liven frowen here v / nde der heiligen der heilgetvn hy in ict.

Charakterystyka

Zewnętrzną stronę dyptyku zdobią dwie wygrawerowane sceny. Na przedniej (prawej) stronie widnieje klęcząca postać komtura von Lorich (w płaszczu krzyżackim) adorującego Marię w koronie z Dzieciątkiem wyciągającym ręce. Za nim stoi św. Barbara. Scenę zamknięto od góry trzema arkadami, z których na łańcuchu zwiesza się tarcza herbowa Loricha (trzy młoty). Tył szafki (lewą stronę) zdobi usytuowana na tle krzyża postać Chrystusa w geście okazywania ran, w otoczeniu Arma Christi, czyli Narzędzi Męki Pańskiej. Nad nim arkada z motywem liści. Wewnętrzna strona dyptyku to pięćdziesiąt osiem kwaterek na relikwie otaczających trzy sceny. Kwaterki wyłożone są bordowym jedwabiem. Scenę na lewym skrzydle tworzą odlewane kilkucentymetrowe figurki Chrystusa w chwili Ukrzyżowania, u dołu Marii i Jana Ewangelisty. Uwagę zwraca precyzja wykonania figur, nawet tak drobnych jak jaszczurki i żaby w zagłębieniach pagórka oraz emaliowane barwne dekoracje paproci (ciemnozielone), kwiatów (biało-czerwone). Scenę zamyka ażurowy baldachim. Na prawym skrzydle znalazły się dwie sceny. Górna powiela scenę klęczącego Loricha (uzupełnioną o postać św. Katarzyny). Dolną wypełniają figury św. Małgorzaty, św. Piotra, św. Pawła i św. Doroty.

Przypisy

  1. ↑ I. Polkowski, Katedra gnieźnieńska, Gniezno 1874, s. 241; L. Lepszy, Z dziejów złotnictwa elbląskiego, „Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne”, R. 6 (1894), t. II, s. 136; E. Von Czihak, Die Edelschmiedekunst früherer Zeiten in Preusse, Zweiter Teil: Westpreussen, Leipsig 1908, s. 154-155, il. 23-24.
  2. ↑ Styl wykonania relikwiarza zdradza wpływy niderlandzkie, co może świadczyć o miejscu wykształcenia złotnika, a także otwartości państwa krzyżackiego na najnowsze kierunki ówczesnej sztuki.
  3. ↑ A. Hagen, Über der silbernen Feldaltar in Marienburg, „Neue Preussische Provinzialblätter”, T. 1 (1847), z. 4, s. 30-40.

Bibliografia

  1. Chmarzyński, G.: Historia sztuki / G. Chmarzyński // W: Warmia i Mazury. Tom IV, Cz. 1 / pod red. S. Zajchowskiej i M. Kiełczewskiej-Zaleskiej. - Poznań 1953, s. 235.
  2. Sokolnicka, D.: Relikwiarz z Elbląga z 1388 roku / D. Sokolnicka // „Studia Pomorskie”. - T. 1 (1957), s. 155.
  3. Schmid, G.: Die Rolle des Deutschen Ordens / G. Schmid // „Zeitschrift für Kunstgeshichte”. - T. 41 (1978), z. 1, s. 85. 86 ; il. 17.
  4. Szczepkowska-Naliwajek, Kinga: Złotnictwo gotyckie Pomorza Gdańskiego, Ziemi Chełmińskiej i Warmii / Kinga Szczepkowska-Naliwajek. - Wrocław : Ossolineum, 1987. - S. 187-188.

Zobacz też

  • Michał Mickiewicz, Relikwiarz krzyżacki, materiał na stronie Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie www.muzeumwp.pl
  • Wojciech Krajeński, Relikwiarz spod Grunwaldu, „Spotkania z Zabytkami”, 2012, nr 7-8, s. 36-38.
Źródło: „http://leksykonkultury.ceik.eu/index.php?title=Relikwiarz_komtura_von_Lorich_z_kaplicy_zamkowej_w_Elblągu&oldid=75944”